Jelenia Góra i okolice: zabytki, które warto zobaczyć
Jelenia Góra i okolice: zabytki, które warto zobaczyć – zobacz też: Miasto wokół fabryk. 9 miejsc w Łodzi, które warto zobaczyć
Kotlina Jeleniogórska położona jest na północ od masywu Karkonoszy i na zachód od Gór Izerskich. Historycznie region ten stanowi część Dolnego Śląska, przeżył też wraz z nim wszystkie zmiany przynależności państwowej – od średniowiecznych księstw piastowskich, poprzez podległość Czechom i Austrii, zajęcie przez Prusy w XVIII wieku aż do włączenia do Polski po 1945 roku. Obszar kotliny, choć niewielki, pełen jest obiektów historycznych, które można odwiedzić w przerwie między górskimi wędrówkami.
Widok Jeleniej Góry z Karkonoszami w tle (fot. Michał Rażniewski, opublikowano na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0). Jelenia Góra – stolica regionu
Miasto z charakterystycznym jeleniem w herbie stanowi główny ośrodek regionu, posiadając charakterystyczną dla południowo-zachodniej części tzw. „Ziem Odzyskanych” historię. Legendy (m.in. herbowa) wiąże jego początki z czasami Bolesława Krzywoustego, jednak jego właściwa historia rozpoczęła się w II poł. XIII wieku, w czasach intensywnej działalności lokacyjnej książąt śląskich, korzystających z kolonistów niemieckich. Gród, zwany po niemiecku Hirschberg, rozwijał się pod panowaniem Piastów jaworsko-świdnickich, a następnie władców czeskich oraz Habsburgów. Wstrząsem dla dawnej Jeleniej Góry była wojna trzydziestoletnia, w czasie której doszło do spalenia ważnych obiektów, m.in. kościołów, ratusza i bram miejskich. Podobnym punktem przełomowym było dostanie się regionu Kotliny Jeleniogórskiej w obręb państwa pruskiego w 1742 roku, miasto jednak intensywnie rozwijało się przez cały wiek XIX. W 1945 roku zostało włączone do Polski, a w latach 1975-1998 było stolicą województwa.
Baszta Wojanowska w Jeleniej Górze (fot. Mohylek, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported). Zabytki Jeleniej Góry to przede wszystkim obiekty związane z dawną historią tego zamożnego miasta. Uwagę zwracają dwie świątynie – kościół farny św. Erazma i Pankracego, wybudowany w stylu gotyckim z wysoką wieżą, oraz kościół Podwyższenia Krzyża Świętego, obecnie garnizonowy, wybudowany w 1709 roku jako jeden z protestanckich tzw. Kościołów Łaski. W mieście utrzymał się także dawny układ urbanistyczny z dobrze zachowanymi murami i basztami obronnymi oraz położonym w centrum rynku XVIII-wiecznym ratuszu. Miłośnicy architektury secesyjnej powinni natomiast odwiedzić Teatr im. Cypriana Kamila Norwida, wzniesiony w pierwszych latach XX wieku według projektu Alfreda Daehmela. Będąc zaś w stanowiących dziś część Jeleniej Góry Cieplicach warto obejrzeć znajdujący się tam pałac Schaffgotschów, wybudowany u schyłku XVIII wieku w stylu łączącym elementy późnobarokowe i wczesnoklasycystyczne.
Siedlęcin – z wizyta u Lancelota
Kotlina Jeleniogórska, podobnie jak całość ziem księstwa jaworskiego, stanowiła obszar pogranicza śląsko-czeskiego. Z tego powodu w średniowieczu wystawiono tu wiele obiektów obronnych. Jednym z najbardziej znanych jest bardzo dobrze zachowana książęca wieża obronna w Siedlęcinie. Została ona wystawiona ok. 1314 roku przez księcia Henryka I jaworskiego. Pół wieku później jej właścicielem został rycerz Jenschin von Redern (stąd zapewne mylnie uznawana jest ona za wieżę rycerską), później przeszła na własność Zedlitzów, a od XVIII wieku należała do czołowego rodu arystokratycznego w regionie – Schaffgotschów.
Wieża książęca w Siedlęcinie (fot. Ludwig Schneider., opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported). Wieża ma charakter gotycki i składa się z pięciu kondygnacji, z których ostatnią dobudowano w czasie przebudowy w 1575 roku. Od początku XXI wieku obiekt należy do fundacji „Zamek Chudów”, która dba o jej konserwację oraz udostępnianie zwiedzającym. Wieża połączona jest z późnobarokowym dworem stojącym w sąsiedztwie. W rejonie wieży przeprowadzono badania archeologiczne, pogłębiające naszą wiedzę o jej historii. Najciekawszym zabytkiem są jednak zdecydowanie zachowane i odrestaurowane malowidła średniowieczne z motywami arturiańskimi, przedstawiające m.in. legendę o sir Lancelocie.
Kup e-booka „Z historią na szlaku. Zabytki w Polsce, które warto zobaczyć”:
Dostępna jest także druga część e-booka!
Chojnik – zamek na wzgórzu
Schaffgotschowie odcisnęli wyraźny ślad na omawianym regionie, a pierwszą ich siedzibą był zamek Chojnik, położony na liczącym 627 metrów n.p.m. wzgórzu o tej samej nazwie. Powstał on w połowie XIV wieku, a pod koniec stulecia został on zastawiony Gotsche II Schofowi. W 1418 roku król czeski nadał go na własność potomkom rycerza, w których rękach pozostawał on do końca drugiej wojny światowej, z krótką przerwą w czasie wojny trzydziestoletniej, kiedy cesarz Ferdynand II skazał Hansa Ulricha von Schaffgotscha na śmierć, a jego dobra skonfiskował (niedługo potem odzyskał je syn zmarłego). W 1675 roku zamek spalił się w czasie pożaru wywołanego piorunem, po którym popadł w ruinę. W XIX wieku stał się on jednak atrakcją turystyczną, w której otwarto schronisko, funkcjonujące jeszcze po 1945 roku.
Zamek Chojnik (fot. Giusta777, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Poland). Zamek Chojnik to kamienny obiekt, składający się z trzech części: zamku dolnego, średniego i górnego, nad którym dominuje wysoki stołp, z którego rozciąga się widok na Kotlinę Jeleniogórską. Z jednej strony zamek położony jest na skraju 150-metrowego urwiska, zwanego Piekielną Doliną. Różne elementy fortecy zachowały się w różnym stanie, pozwalają jednak zorientować się, jak wyglądał zamek w czasach świetności. Całość jest jednak dobrze zabezpieczona i otwarta dla zwiedzających. W zamku znajduje się siedziba miejscowego bractwa rycerskiego, organizowany jest tu także turniej kuszniczy „O Złoty Bełt Zamku Chojnik”. Najbardziej znanym obecnie lokatorem zamku jest jego kasztelan Jędrek – gawędziarz i popularyzator historii.
Dolina Pałaców i Ogrodów – polska Dolina Loary
Malownicza Kotlina Jeleniogórska, leżąca na uboczu głównych szlaków komunikacyjnych i regionów przemysłowych, od XVIII wieku stała się miejscem chętnie odwiedzanym przez arystokrację, która stawiała w tym miejscu swoje rezydencje i dwory. Odwiedzali je znani możni, twórcy i podróżnicy tamtej epoki, a w budowę pałaców zaangażowanych było wielu znanych architektów. W 2005 roku powstała Fundacja Doliny Pałaców i Ogrodów Kotliny Jeleniogórskiej, która postawiła sobie za cel ochronę i popularyzację miejscowej „Doliny Loary”. W 2008 roku Związek Gmin Karkonoskich utworzył Park Kulturowy Kotliny Jeleniogórskiej, obejmujący 27 obiektów – zamków, pałaców i dworów, wraz z otaczającymi je założeniami krajobrazowymi. W 2011 roku 11 z nich wpisano na listę pomników historii.
Pałac w Wojanowie (fot. Jacek Halicki, opublikowano na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0). Oprócz wspomnianych wcześniej obiektów warto zwrócić uwagę na kilka szczególnych zabytków. W Mysłakowicach znajduje się pałac, należący w drugiej dekadzie XIX wieku do pruskiego feldmarszałka hr. Augusta Neidharda von Gneisenau, który nakazał przebudowę XVIII-wiecznego pałacu w stylu klasycystycznym. W 1831 roku przeszła ona na własność króla Prus Fryderyka Wilhelma III, a potem jego następcy Fryderyka Wilhelma IV, który kazał przebudować ją w stylu neogotyckim. W niedalekich Karpnikach swój pałac posiadał brat Fryderyka Wilhelma III – Wilhelm von Hohenzollern. Trzeci z pałaców pruskiej rodziny królewskiej znajduje się w Wojanowie i jest przykładem architektury inspirowanej stylem klasycystycznym i neogotyckim, umieszczonej w malowniczym parku. W Bukowcu znajduje się pałac, otoczony jednym z pierwszych na Dolnym Śląsku parków krajobrazowych. W Łomnicy odwiedzić można pałac na rzucie kwadratu z charakterystycznymi alkierzami-ryzalitami, budowany od XVII do XIX wieku. W Wojanowie-Bobrowie znajduje się zaś (niestety zrujnowany i znajdujący się w prywatnych rękach) neorenesansowy pałac Hansa Rudolfa von Deckera z końca XIX wieku.
Zobacz stronę Doliny Pałaców i Ogrodów" dolinapalacow.pl
Szklarska Poręba – w dawnej osadzie przemysłowej
W posiadaniu Schaffgotschów znajdowała się też Szklarska Poręba (niem. [Schreiberhau]), dziś jedno z najważniejszych miejsc turystyki górskiej i stolic polskiego narciarstwa. W przerwie między wyprawami w Góry Izerskie, na Szrenicę czy do doliny Kamieńczyka warto odwiedzić mieszczące się w tym miejscu zabytki przeszłości. W końcu znajdująca się tu osada była w późnym średniowieczu i epoce nowożytnej ważnym ośrodkiem hutnictwa szkła, a od XIX wieku datuje się jej funkcja ośrodka turystycznego. To też właśnie w tym miejscu w 1947 roku miała miejsce konferencja europejskich partii komunistycznych, w czasie której powołano Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych, czyli Kominform.
Neoromański kościół Bożego Ciała w Szklarskiej Porębie (fot.Monopol, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International). Szklarska Poręba to dziś miasteczko liczące ok. 6 tys. mieszkańców, w którego zabudowie dobrze widoczny jest jego dawny, kurortowo-górski charakter. Miłośnicy literatury niemieckiej i opowieści górskich powinni odwiedzić willę Carla Hauptmana, brata noblisty Gerharta (autora [Tkaczy]) i autora Księgi Ducha Gór, opowiadającej legendy karkonoskie. Muzeum obu braci, silnie związanych z tym regionem, jest oddziałem Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze. Fani malowniczej architektury powinno odwiedzić dwie ciekawie położone świątynie w stylu neoromańskim, zbudowane z charakterystycznego, jasnego kamienia: kościoły Bożego Ciała oraz św. Maksymiliana Kolbe. Warto odwiedzić także Chatę Walońską Juna, nawiązującą do historii średniowiecznych mistrzów górniczych, oraz Leśną Hutę, kultywującą dawne tradycje szklarskie.
Kup e-booka „Z historią na szlaku. Zabytki w Polsce, które warto zobaczyć”:
Dostępna jest także druga część e-booka!
Karpacz – Norwegia w Sudetach
Rywalem Szklarskiej Poręby w rywalizacji o miano zachodniej stolicy polskich sportów zimowych jest Karpacz. Jego historia jest bardzo podobna do sąsiednich osad – należał do Schaffgotschów, pierwszymi osadnikami byli tu średniowieczni poszukiwacze złota, a później pasterze. Rozwój miejscowość zawdzięczała położeniu w wysokich górach: tędy biegł szlak pielgrzymkowy zwany Śląską Drogą, a od XIX wieku do miejscowości zaczęli napływać turyści. Karpacz miastem został dopiero w 1960 roku, dzisiaj liczy ok. 4 tys. mieszkańców.
Świątynia Wang w Karpaczu (fot. Monopol, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International). Najbardziej znany zabytek Karpacza to oczywiście świątynia Wang – pochodzący z przełomu XII i XIII wieku zbudowany z sosnowych bali kościół klepkowy. Początkowo znajdował się on w... Norwegii, w miejscowości Vang. W XIX wieku lokalna społeczność postanowiła postawić sobie nową świątynię, stary kościół nadawał się jednak do rozbiórki i przeniesienia w inne miejsce. W 1841 roku kupił go król Prus Fryderyk Wilhelm IV, początkowo z przeznaczeniem dla muzeum. Ostatecznie jednak za namową hrabiny Fryderyki von Reden władca zgodził się przenieść go do Karpacza, gdyż miejscowość ta nie posiadała wówczas własnej świątyni. Kościół przetransportowano i złożono w tzw. Karpaczu Górnym w 1842 roku, uzupełniając zniszczone elementy. Kościół zbudowany jest bez ani jednego gwoździa, stabilizuje go natomiast kamienna dzwonnica, chroniąca go od górskich wiatrów. Kościół od 1844 roku jest siedzibą parafii ewangelickiej. W samym Karpaczu znajduje się też tzw. karczma sądowa z 1735 roku, w której rozstrzygano spory między mieszkańcami górskich wiosek. Drewniany budynek przetrwał do dziś, znajduje się w nim dom wczasowy, pub oraz restauracja.
Śnieżka – kaplica na szczycie
W administracyjnych granicach Karpacza leży także Śnieżka – najwyższy szczyt Karkonoszy i całych Sudetów, mierzący 1603 metry n.p.m. i znajdujący się na granicy Polski i Czech. Co ciekawe, z racji stosunkowo łatwego technicznie podejścia na szczyt była to jedna z pierwszych gór masowo odwiedzanych przez turystów, co najmniej od XVI wieku. W XIX wieku, wraz z rozwojem nowoczesnej turystyki, Śnieżka stała się celem coraz częstszych wypraw, co skutkowało postawieniem nieistniejących już dziś obiektów: starego schroniska turystycznego oraz obserwatorium meteorologicznego. W 1974 roku na szczycie stanął gmach nowego obserwatorium, zbudowanego z charakterystycznych trzech dysków.
Kaplica św. Wawrzyńca i obserwatorium na Śnieżce (fot. Honza Groh, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported). Na szczycie Śnieżki znajduje się też jednak oryginalny zabytek historyczny – kaplica św. Wawrzyńca ufundowana przez Christofa Leopolda von Schaffgotscha i budowana między 1665 a 1681 rokiem. To drewniany, rotundowy kościół na kamiennej podmurówce, o wysokości 14 metrów oraz średnicy ok. 7 metrów. W jego wystrój oraz wyświęcenie zaangażowani byli cystersi z Krzeszowa. Kaplica reprezentuje prosty, drewniany styl barokowy, jako taki jest najwyższej położoną budową w tym stylu w Polsce, a także ogólnie najwyżej położonym budynkiem sakralnym w naszym kraju. Od czasu powstania była miejscem licznych pielgrzymek, przetrwała liczne klęski, a w I połowie XIX wieku przez krótki czas była nawet zsekularyzowana.
Kowary – kopalnia ściśle tajna
Położone na wschód od Karpacza Kowary to w dawnych wiekach jedno z bogatszych miast regionu. Swoje bogactwo zawdzięczał odnalezionym tam już w XII wieku rudom żelaza. Wokół miasta założono liczne kopalnie, kuźnie i warsztaty rzemieślnicze, znane m.in. z produkcji broni palnej. Tragedią okazała się jednak wojna trzydziestoletnia, która doprowadziła miasto do ruiny i zahamowała eksploatację rudy żelaza. Powrócono do niej w dwudziestoleciu międzywojennym, wtedy też zaczęto tu wydobywać uran. Po drugiej wojnie światowej pozyskiwanie tego strategicznego surowca potrzebnego w przemyśle atomowym kontynuowano, objęte było to jednak głęboką tajemnicą – zwłaszcza w latach 40. i 50. uran z Kowar trafiał do Związku Radzieckiego. Zakłady Przemysłowe R-1 pracowały w tym miejscu aż do 1973 roku.
Sztolnia wydobywającej w latach 50. kopalni uranu Kowary Podgórze (fot. Przemysław Woźnica, opublikowano na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0). Sztolnie kowarskiej kopalni uranu można zwiedzać w ramach Podziemnej Trasy Turystycznej, liczącej ok. 1200 metrów, oraz wybudowanej po wojnie i udostępnianej turystom Kopalni Podgórze, w latach 70. i 80. pełniącej funkcję inhalatorium. Kowary to także zabytkowe obiekty w samym mieście – kościół parafialny Najświętszej Marii Panny, ratusz oraz kompleks szpitali. W miejscowości znajduje się także Park Miniatur Zabytków Dolnego Śląska, w którym umieszczono kilkadziesiąt mini-rekonstrukcji najbardziej znanych i charakterystycznych obiektów regionu, w szczególności samej Kotliny Jeleniogórskiej.
