31 sierpnia — dzień triumfu „Solidarności”
Przełom lat 70. i 80. to czas wzmacniania się opozycji demokratycznej w PRL. Od 1978 r. funkcjonowały w Gdańsku Wolne Związki Zawodowe powstałe z inicjatywy Andrzeja Gwiazdy, Antoniego Sokołowskiego i Krzysztofa Wyszkowskiego. Działaczami Związków byli m.in. Bogdan Borusewicz, Lech Kaczyński, Bogdan Lis, Anna Walentynowicz i Lech Wałęsa.
Pomnik Poległych Stoczniowców i brama Stoczni Gdańskiej (autor: Topory, opublikowano na licencji: GNU Free Documentation License Ver. 1.2) Niezadowolenie społeczne, spowodowane systemem represyjnym i kryzysem gospodarczym, osiągnęło swój punkt kulminacyjny latem 1980 r., gdy krajem wstrząsnęły podwyżki cen. W lipcu stanęły zakłady przemysłowe na Lubelszczyźnie, osiągając korzystne porozumienie w sprawie postulatów ekonomicznych. Jedna iskra wywołała pożar w całym kraju. 14 sierpnia, grupa działaczy WZZ pod przewodnictwem Borusewicza, stając w obronie zwolnione z pracy Anny Walentynowicz, wywołała strajk w Stoczni Gdańskiej. Na teren stoczni przedostał się też Lech Wałęsa, według legendy, przeskakując zakładowy płot. Strajkujący robotnicy postulowali przywrócenie do pracy Walentynowicz i Wałęsy, postawienie pomnika ofiar Grudnia’70, ochronę strajkujących oraz podwyżkę władz i przyznanie dodatków. Następnego dnia do strajku dołączyła stocznia w Gdyni, a Henryka Krzywonos zainicjowała strajk gdańskiej komunikacji miejskiej.
16 sierpnia władze stoczni zgadzają się na realizację postulatów strajkujących, Wałęsa jest gotów rozwiązać strajk, jednak po namowach innych działaczy ogłasza strajk solidarnościowy z innymi zakładami. Zawiązuje się Międzyzakładowy Komitet Strajkowy. Następnego dnia powstaje 21 postulatów MKS – część ma charakter polityczny (zgoda na powstanie niezależnego związku zawodowego, żądanie przestrzegania konstytucyjnego zapisu o wolności słowa, przywrócenie do pracy i na uczelnie osób represjonowanych), część społeczno-ekonomiczny (m.in. wolne soboty, podwyżki płac). Drewniane tablice z postulatami zostały wywieszone na bramie stoczni. Do stoczni zjeżdżali opozycjoniści z całej Polski, w tym wielu reporterów (strajkujący nie wpuścili na teren zakładu ekipy państwowej telewizji, świadomi zagrożenia manipulacją).
18 sierpnia rozpoczął się strajk w stoczni szczecińskiej, kilka dni później utworzono tam MKS. Według raportów MSW, strajk objął ok. 700 zakładów w całym kraju (w 13 miastach stanęła komunikacja miejska). W strajk zaangażowanych było ok. 700 tys. pracowników. Służba Bezpieczeństwa zaangażowała się w działania przeciwko strajkującym, bardzo szybko odcięto połączenia telefoniczne, przeprowadzono też akcję aresztowania głównych opozycjonistów (m.in. Mirosława Chojeckiego, Jacka Kuronia, Adama Michnika, Leszka Moczulskiego, Zbigniewa Romaszewskiego).
23 sierpnia rozpoczęły się rozmowy gdańskiego MKS z delegacją rządową kierowaną przez wicepremiera Mieczysława Jagielskiego. Przy kierownictwie strajku powołano Komisję Ekspertów w składzie: Bohdan Cywiński, Bronisław Geremek, Tadeusz Kowalik, Waldemar Kuczyński, Tadeusz Mazowiecki, Jadwiga Staniszkis, Andrzej Stelmachowski, Jerzy Stembrowicz, Jan Strzelecki i Andrzej Wielowieyski. MKS-y w całym kraju (oprócz szczecińskiego kierowanego przez Mariana Jurczyka) podporządkowały się komitetowi gdańskiemu, który miał reprezentować je w rozmowach z rządem.
Dźwigi portowe w Stoczni Gdańskiej (autor: kkic, opublikowano na licencji: GNU Free Documentation License Ver. 1.2) Ostateczne porozumienie w Gdańsku podpisano 31 sierpnia 1980 roku (dzień wcześniej podobną ugodę zawarto w Szczecinie). Władza zaakceptowała postulaty gdańskie i wypuszczenie na wolność aresztowanych opozycjonistów. 6 września stanowisko I sekretarza partii stracił Edward Gierek zastąpiony przez Stanisława Kanię. W myśl porozumienia, rozpoczęto starania o legalizację niezależnego związku zawodowego. Ostatecznie 10 listopada 1980 r. zarejestrowano Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” – po raz pierwszy słowo to pojawiło się w tytule Strajkowego Biuletynu Informacyjnego, a wykorzystanie go jako nazwy związku zaproponował Karol Modzelewski, rzecznik prasowy organizacji. Rozpoczął się trwający 16 miesięcy „karnawał Solidarności” – okres odwilży w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, przerwany brutalnie 13 grudnia 1981 roku...
„Solidarność” – zobacz także:
Polecamy e-book Tomasza Leszkowicza – „Oblicza propagandy PRL”:
Korekta: Małgorzata Misiurek
