Matura z historii 2011 – poziom rozszerzony – konspekty wypracowań
Scharakteryzuj przemiany ustrojowe w Rzeczypospolitej w latach 1764–1795. Oceń, czy były one zgodne z ideologią oświecenia.
Wstęp
Celem niniejszej pracy będzie przedstawienie reform systemu politycznego pod względem: sposobów sprawowania władzy, systemu społeczno-gospodarczego oraz przemian kulturowych związanych z ustrojem państwa, jakie nastąpiły w Rzeczpospolitej w okresie panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego tj. w latach 1764–1795. Ich analizy dokonam na tle poglądów i filozofii dominujących w okresie oświecenia, a w tym pism Jana Jakuba Rousseau, Dawida Locke'a, Monteskiusza i innych wybitnych myślicieli oświeceniowych. W mojej pracy postaram się odpowiedzieć na pytanie, na ile reformy przeprowadzane w Polsce były inspirowane myślami myślą oświecenia, a na ile wynikały z demokratycznych i republikańskich tradycji Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Granicami geograficznymi mojej pracy będą terytoria Rzeczpospolitej w granicach z lat 1765–1772, 1772–1793 i 1793–1795.
Rozwinięcie:
1. Aspekty polityczne
- reformy skonfederowanych sejmów konwokacyjnego i elekcyjnego 1764 roku (pojęcie sejmu skonfederowanego, ograniczenie liberum veto, ograniczenie władzy hetmanów na rzecz Komisji Wojskowych, zakaz przysięgi na instrukcje)
- upadek reform w latach 1767–1773 (sejm Czaplica, sejm delegacyjny 1767-1768, konfederacja barska, sejm rozbiorowy, ustanowienie Rady Nieustającej)
- reformy sejmu czteroletniego (sposób głosowania, prawa polityczne miast, uprawnieni do głosowania, Straż Praw, miejsce monarchy w systemie politycznym)
- upadek Konstytucji 3 maja (sejm grodzieński)
- program reformatorski obozu kościuszkowskiego i upadek Rzeczpospolitej
2. Aspekty społeczno-gospodarcze
- lustracje domeny królewskiej 1764
- reformy ceł i podatków na sejmach skonfederowanych 1764–1767
- reforma podatków i zarządu dobrami królewskimi na Sejmie Wielkim
- prawa miast
- Konstytucja 3 maja a sytuacja chłopów
- program reform społecznych obozu kościuszkowskiego
3. Aspekty kulturowe
- założenie Szkoły Rycerskiej
- Komisja Edukacji Narodowej
- obiady czwartkowe
Zakończenie
W okresie rządów Stanisława Augusta Poniatowskiego Rzeczpospolita znajdowała się pod przemożnym wpływem Rosji. Mimo to w okresie tym podejmowany próby reform państwa, dążących do jego wzmocnienia oraz uniezależnienia się od państw ościennych. Źródłem reform miał być wyjście z impasu ustrojowego jakim była zasada liberum veto nie pozwalająca na podejmowanie decyzji. Stąd kluczem do sukcesu stawało się zwoływanie sejmów skonfederowanych, umożliwiających podejmowanie decyzji większością głosów. To stało się fundamentem pod dzieło reform państwa, które przebiegały równocześnie pod kątem politycznym, społeczno-gospodarczym i kulturowym.
Przemiany te czerpały zarówno z bogatych źródeł myśli oświecenia (zasada suwerenności narodu, trójpodziału władzy, dążenia do równości wobec prawa itp.) jak i własnych doświadczeń związanych z kilkusetletnim funkcjonowaniem systemu parlamentarnego (zwiększenie roli sejmu kosztem scentralizowanych instytucji rządowych, zachowanie szeregu tradycji parlamentarnych itp.).
Co warto podkreślić, reformy w Polsce przebiegały na ogół bezkrwawo w przeciwieństwie do zrewolucjonizowanej Francji. Wpływ na to miała niewątpliwie dojrzałość polityczna ludzi polskiego oświecenia, oraz tradycje demokratyczne w państwie polsko-litewskim. Niestety sytuacja międzynarodowa Rzeczpospolitej uniemożliwiła pełną realizacje dzieła reform.
Czy zgadzasz się z opinią, że II Rzeczpospolita była państwem demokratycznym? Swoje zdanie uzasadnij, uwzględniając przemiany ustrojowe w Polsce w latach 1918–1939
Wstęp
Celem niniejszej pracy jest próba odpowiedzenia na pytanie, czy odrodzone po I wojnie światowej państwo polskie może być określane jako demokratyczne. Zrodzone w wyniku porozumień, plebiscytów oraz siły orężnej zostało ochrzczone w literaturze mianem II Rzeczypospolitej. Ten nowy byt polityczny był nie tylko pewną konstrukcją, która musiała sobie znaleźć miejsce na arenie międzynarodowej. Dla jego obywateli stał się przede wszystkim domem na cały okres dwudziestolecia międzywojennego. W niniejszej pracy, obejmującej okres 1918-39 r. oraz terytoria II Rzeczypospolitej, spróbuję uzasadnić, dlaczego zatem w ogóle pojawia się wątpliwość czy Polska w tym czasie była państwem demokratycznym.
Rozwinięcie
Czynniki polityczne
- formowanie się ustroju państwa polskiego w latach 1919–1921 (działalność sejmu ustawodawczego)
- konstytucja tzw. marcowa z 17 III 1921 r.
- charakter państwa
- podział na władzę ustawodawczą (dwuizbowy parlament z Sejmem i Senat) i wykonawczą (rząd i prezydent)
- kompetencje rządu i jego odpowiedzialność (przed Sejmem)
- kompetencje prezydenta i jego odpowiedzialność (przed Sejmem)
- prawo wyborcze (czynne kobiety i mężczyźni powyżej 21 [Sejm] i 30 roku [Senat] życia, bierne kobiety i mężczyźni powyżej 25 [Sejm] i 40 [Senat] roku życia
*** Polska jednym z pierwszych krajów w Europie z prawem wyborczym dla kobiet
- wolność i równość wszystkich obywateli
- funkcjonowanie państwa i przyczyny przewrotu majowego
- konflikty partyjne, częste zmiany rządów
- poglądy Piłsudskiego, jego autorytet w społeczeństwie
- nowela sierpniowa (2 VIII 1926)
- wzmocnienie władzy wykonawczej kosztem ustawodawczej
*** ograniczanie roli parlamentu, wzmocnienie urzedu prezydenta np. dekrety z mocą ustawy i dowolne rozwiązywanie obu izb
- konstytucja tzw. kwietniowa
- zmiany w stosunku do konstytucji marcowej
*** wzmocnienie roli państwa i ugruntowanie prymatu władzy wykonawczej
*** ograniczenie wpływu społeczeństwa na wybór prezydenta, brak określeń o ilości kadencji
*** prezydent odpowiedzialny jedynie przed "Bogiem i historią"
*** zniesienie proporcjonalności w wyborach do parlamentu
*** ograniczenie liczby posłów
- represje wobec przeciwników politycznych, proces brzeski i powstanie obozu w Berezie Kartuskiej.
- brak prawdziwie wolnych wyborów
Czynniki ekonomiczne
- kryzys ekonomiczny wynikający z różnic pomiędzy gospodarkami dotychczasowych trzech zaborów
- wielki kryzys ekonomiczny na świecie
- oczekiwanie ludności, ze rząd upora się z tymi kwestiami
- brak szybkich sukcesów powodem radykalizowania się społeczeństwa
Czynniki społeczne, kulturowe i narodowościowe
- zróżnicowanie narodowościowe II Rzeczypospolitej (Polacy, Ukraińcy, Żydzi, Białorusini, Niemcy...)
- polityka wobec mniejszości na Kresach Wschodnich
- kwestia autonomii śląskiej i zmiana statusu Śląska po 1935 r. w związku ze zmianą ordynacji wyborczej
- stosunek do ludności żydowskiej (problem getta ławkowego)
Zakończenie
Ocena II Rzeczypospolitej nie jest rzeczą łatwą. Jej twórcom przyświecały idee parlamentaryzmu i demokracji, jednak okazało się, że politykom trudno było się porozumieć. Nakładające się na te spory problemy gospodarcze i narodowościowe owocowały radykalizacją zachowań społecznych i poszukiwaniem silnej osobowości, która mogłaby zaprowadzić porządek. Wyrazicielem tych nadziei stał się marszałek Józef Piłsudski. Przejęcie przez jego obóz władzy w wyniku przewrotu majowego doprowadziło do systematycznego odchodzenia państwa od ideałów demokratycznych przyświecających jego powstaniu. Pierwszym tego owocem była nowela sierpniowa, a finałem konstytucja kwietniowa, która ograniczała odpowiedzialność władzy wykonawczej przed obywatelami. Można stwierdzić wręcz o formowaniu się państwa autorytarnego. Zmiany zaczęły zachodzić także w sferze społecznej. Radykalizujące się społeczeństwo zwracało się przeciw Żydom i pozwalało na endecką politykę getta ławkowego, biernie obserwowaną również przez władze państwowe, co było jawnym łamaniem postanowień konstytucji kwietniowej. Rząd centralny pokusił się również o ograniczenie autonomii śląskiej po przez wprowadzenie niekorzystnej, niedemokratycznej ordynacji wyborczej do Sejmu Śląskiego. Można zatem stwierdzić, że o ile w 1922 r. II Rzeczypospolita była państwem demokratycznym, to od przewrotu majowego zaczęła odchodzić od demokracji na rzecz kierunku autorytarnego.
