Wakacje ze szczyptą historii (6): Najpiękniejsze zabytki Kresów Wschodnich
Zabytki Kresów Wschodnich – zobacz też: Wschodnie pogranicze II RP: wymiana ciosów
Głosowanie odbywa się na kanale naszego portalu na Facebooku : Ostra Brama w Wilnie
Panno święta, co Jasnej bronisz Częstochowy, i w Ostrej świecisz Bramie) – ten fragment inwokacji Pana Tadeusza dobitnie pokazuje, jak ważne miejsce w polskiej duchowości pełni obiekt, który otwiera nasz ranking.
Ostra Brama w Wilnie (autor: Marcin Białek , opublikowano na licencji Creative Commons Attribution 3.0 Unported). Średniowieczną tradycją było wieszanie świętych obrazów nad bramami wjazdowymi do miasta. Tak też było w wypadku wileńskiej Ostrej Bramy, zwanej też Miednicką, powstałej w początku XVI w. w stylu późnogotyckim i zwieńczonej attyką. Na początku XVII w. umieszczono nad nią obraz przedstawiający Matkę Boską, uznany wkrótce za cudowny. W latach 70. tego samego stulecia na wewnętrznej stronie bramy wybudowano drewnianą kaplicę. Po pożarze w 1711 r. zastąpiła ją obiekt murowany, w którym umieszczono także obraz. Pod koniec XVIII w. do kaplicy dobudowano klasycystyczną galeryjkę. Cudowny obraz, od 1671 zasłonięty srebrną sukienką, jest bardzo dobrze widoczny przez okno od strony wileńskiej starówki.
Miejsce 10 (ex aequo): Cmentarz na Rossie w Wilnie
Obok Ostrej Bramy nasz ranking otwiera inny symbol Wilna – cmentarz w dzielnicy Rossa. Jego początki sięgają XVIII w., w 1801 r. oficjalnie przeszedł on pod opiekę władz miasta. Składa się z czterech części: Starej i Nowej Rossy, Cmentarza Wojskowego i Mauzoleum Matki i Serca Syna. Obok grobów znanych Polaków (m.in. Joachima Lelewela) oraz polskich przedstawicieli elit wileńskich znaleźć można tu także wielu zasłużonych Litwinów i Białorusinów. Niezwykle charakterystyczne są kwatery wojskowe, na którym leżą żołnierze polegli w walkach o Wilno w latach 1919-1920, w 1939 r. oraz w czasie operacji Ostra Brama w lipcu 1944 r. Najbardziej znanym obiektem jest jednak grób Marii z Billewiczów Piłsudskiej, matki Marszałka Polski i Naczelnika Państwa. To właśnie tu w 1935 r. złożono urnę z sercem Józefa Piłsudskiego. Miejsce to do 1939 r. było jednym z najważniejszym miejsc „kultu” Marszałka, do dziś pozostaje silnie z nim związane.
Kwatery wojskowe na Rossie w Wilnie (autor: arz). Cmentarz w latach 50. uległ znacznemu zniszczeniu. Mimo wpisania go w 1969 r. na listę zabytków nadal wiele nagrobków pozostaje w złym stanie.
Miejsce 9: Zamek w Podhorcach
Na Kresach Wschodnich nie brakuje malowniczych twierdz, a jedną z nich jest bez wątpienia zamek w Podhorcach. Ten obronny pałac (tzw. palazzo in fortezza) powstał na zlecenie hetmana wielkiego koronnego Stanisława Koniecpolskiego, zwycięzcy spod Martynowa, Trzciany i Ochmatowa. Główny piętrowy budynek z dwoma zwieńczonymi spiczastymi dachami alkierzami po bokach otoczony jest fosą i fortyfikacjami bastionowymi. Obronność tego miejsca została potwierdzona w ciężkich latach wojen drugiej połowy XVII w. – zamek nie ucierpiał zarówno w czasie powstań kozackich, jak i w czasie najazdów turecko-tatarskich. Po Koniecpolskich obiekt przejął królewicz Jakub Sobieski, a w XVIII w. właścicielem pałacu zostali Rzewuscy. Okres do I rozbioru to czas największej pomyślności zamku. Problemy zaczęły się po 1772 r., gdy konieczna była licytacja części wyposażenia wnętrz. W XIX w. zamek przeszedł w posiadanie Sanguszków, którzy władali zamkiem do 1939 r.
Zamek w Podhorcach (autor: Lestat , opublikowano na licencji Creative Commons Attribution 3.0 Unported). Zamek ucierpiał zarówno w czasie I wojny światowej jak i wojny polsko-bolszewickiej. Po zajęciu Wschodniej Galicji przez ZSRR zamek był siedzibą szpitala gruźliczego, a w latach pięćdziesiątych spłonął. Jako ciekawostkę warto dodać, że obiekt ten zagrał radziwiłłowskie Kiejdany w Potopie Jerzego Hoffmana.
Miejsce 8: Kościół św. Anny w Wilnie
Pierwszą z notowanych w naszym zestawieniu świątyń wileńskich jest kościół św. Anny. Powstał on na przełomie XV i XVI stulecia z fundacji ówczesnego wielkiego księcia litewskiego Aleksandra Jagiellończyka i jest przykładem charakterystycznego dla późnego średniowiecza gotyku płomienistego. Historycy sztuki odnajdują w budowli tej wpływy gdańskie – domniemanym budowniczym świątyni miałby być architekt miejski Gdańska Michał Enkinger. Wrażenie robi zwłaszcza efektowna fasada, wykonana z ceglanych kształtek.
Kościół św. Anny w Wilnie (autor: Juliux , opublikowano na licencji Creative Commons Attribution 3.0 Unported). Kościół spłonął w 1563 r., szybko jednak został odbudowany. Kolejne modyfikacje powstawały w nim w połowie XVIII w. i w latach 1900-1904. W 1847 r. do świątyni dostawiono dzwonnice, nawiązującą stylem do pierwotnego projektu.
Miejsce 7: Opera Lwowska
Eklektyczny gmach dzisiejsze Opery Lwowskiej powstał według projektu prof. Zygmunta Gorgolewskiego w latach 1897-1900. Inwestorem była rada miasta. W trakcie budowy zastosowano wiele nowoczesnych rozwiązań technologicznych, takich jak wykorzystanie żelbetowych fundamentów, oświetlenie elektryczne, centralne ogrzewanie i hydrauliczną maszynerię sceniczną. Z zewnątrz uwagę zwracają liczne rzeźby nawiązujące do tematyki teatralnej. Wrażenie robią także pięknie wykończone wnętrza przedwojennego Teatru Wielkiego.
Opera Lwowska (autor: Dezidor , opublikowano na licencji Creative Commons Attribution 3.0 Unported). Inwestycja ta miała być widocznym symbolem bogactwa i prestiżu Lwowa, w tym czasie będącego stolicą Galicji. W uroczystym otwarciu budynku 4 października 1900 r. wzięli udział nie tylko przedstawiciele lokalnych władz oraz miejscowej elity, ale również m.in. Henryk Sienkiewicz, Ignacy Paderewski i Henryk Siemiradzki, który jest twórcą teatralnej kurtyny.
Miejsce 6: Cmentarz Orląt Lwowskich
Jednym z najmocniej związanych z polskością Kresów miejscem jest lwowskich Cmentarz Orląt – miejsce pochówku prawie 3 tys. obrońców Lwowa z lat 1918-1920. Stanowi on część Cmentarza Łyczakowskiego. Sama nazwa związana jest z najbardziej charakterystyczną grupą poległych żołnierzy, jaką była zaangażowana w walkę młodzież szkół średnich i wyższych oraz inteligencja. Rozpisany w 1921 r. konkurs na projekt architektoniczny mauzoleum wygrał uczestnik walk i student Wydziału Architektury Politechniki Lwowskiej Rudolf Indruch. Symbolicznie za datę otwarcia obiektu uznaje się 28 listopada 1924 r., kiedy poświęcona została cmentarna kaplica. Wśród wielu obiektów Cmentarza Orląt znajdują się m.in. monumentalny Pomnik Chwały, pomnik lotników amerykańskich i piechurów francuskich walczących w obronie Polski, Mogiła Pięciu Nieznanych z Persenkówki oraz wiele mogił wyższych dowódców wojskowych. Założeniem szczególnym są katakumby, w których złożono 72 bohaterów walk o Lwów i Galicję Wschodnią, wybranych przez specjalną komisję. Wśród pochowanych tam znajdują się zarówno kobiety jak i mężczyźni, młodzieńcy i starcy, przedstawiciele różnych grup społecznych, regionów Polski, formacji wojskowych i miejsc walk.
Cmentarz Orląt Lwowskich, kaplica i katakumby (autor: Lestat (Jan Mehlich) , opublikowano na licencji Creative Commons Attribution 3.0 Unported). Po zajęciu Lwowa przez ZSRR cmentarz ulegał wspieranej przez władze dewastacji, w ramach które zniszczono znaczną część nekropolii. Po roku 1989 r. podjęto działania mające na celu renowację całego obiektu. W latach 90. projekt ten był okresowo blokowany przez władze Lwowa. W 2001 r. władze Polski i Ukrainy zawarły porozumienie w sprawie odbudowy cmentarza, jego uroczyste otwarcie nastąpiło 24 czerwca 2005 r. w towarzystwie prezydentów Aleksandra Kwaśniewskiego i Wiktora Juszczenki.
Kup e-booka „Z historią na szlaku. Zabytki w Polsce, które warto zobaczyć”:
Dostępna jest także druga część e-booka!
Miejsce 4 (ex aequo): Zamek w Chocimiu
Chocim to nazwa, która mówi dużo nie tylko historykom wojskowości. Malowniczy zamek położony na prawym brzegu Dniestru był świadkiem dwóch zwycięstw polskiego oręża w XVII w.
Zamek w Chocimiu (autor: Tatyana , opublikowano na licencji Creative Commons Attribution 2.0 Generic). Pierwsze fortyfikacje powstały w tym miejscu w średniowieczu, z inicjatywy książąt halickich. Właściwa twierdza, a w niej zamek powstał jednak dopiero w drugiej połowie XV w. z inicjatywy władcy mołdawskiego Stefana Wielkiego. Była ona ostoją panowania hospodarów po tej stronie Dniestru, w XVI w. była jednak okresowo zdobywana przez Polaków. Dwukrotnie była świadkiem wielkich starć polsko-tureckich. Pierwszy raz w 1621 r. po klęsce cecorskiej Rzeczpospolitej broniły oddziały hetmana Jana Karola Chodkiewicza i atamana kozackiego Piotra Konaszewicza-Sahajdacznego. W 1673 r. sytuacja odwróciła się – hetman Jan Sobieski w brawurowym stylu zdobył twierdzę bronioną przez Turków Husejn Paszy, co utorowało mu drogę do korony polskiej. W XVIII w. twierdza chocimska stała się obszarem walk rosyjsko-tureckich. Obszar ten przeszedł we władanie rosyjskie dopiero po wojnie z lat 1806-1812, a zamek z czasem przestał pełnić funkcje wojskowe i stopniowo popadł w ruinę.
Dziś zamek jest zrekonstruowany i stanowi jedną z najważniejszych atrakcji tego regionu – w 2007 r. znalazł się wśród „siedmiu cudów Ukrainy”.
Miejsce 4 (ex aequo): Kościół św. Piotra i Pawła na Antokolu w Wilnie
Barokową perełką Wilna jest bez wątpienia kościół św. Piotra i Pawła na Antokolu, wzniesiony w latach 1668-1675 z fundacji Michała Kazimierza Paca (1624-1682), hetmana wielkiego litewskiego, jednego z najpotężniejszych magnatów Rzeczpospolitej. Świątynia ta powstała jako wotum za wyzwolenie Wilna spod okupacji rosyjskiej. Jest to trójnawowa bazylika na planie krzyża, zwieńczona kopułą. Rzeczą charakterystyczną i zapadającą w pamięć są wypełniające niemal całe wnętrze sztukaterie, w tym ok. 2 tys. rzeźb o tematyce biblijnej i historycznej. Uwagę zwraca także kryształowy żyrandol w kształcie łodzi. Świątynia jest wewnątrz niemal całkowicie biała, co wzmacnia wrażenia estetyczne.
Kościół św. Piotra i Pawła na Antokolu w Wilnie (autor: Wojsyl , opublikowano na licencji Creative Commons Attribution 3.0 Unported) Obiekt ten jest pośrednio także upamiętnieniem postaci jego fundatora – wewnątrz znajduje się jego portret i popiersie przedstawiające go jako zwycięskiego wodza. Nie brak też licznych wotów podarowanych świątyni. Aluzją do jego nazwiska jest także napis Regina pacis funda nos in pace znajdujący się na fasadzie. Warto dodać, że Michał Kazimierz Pac pierwotnie został pochowany na progu kościoła – dopiero w połowie XVIII w. jego szczątki przeniesiony do podziemnej krypty.
Miejsce 3: Katedra Ormiańska we Lwowie
Można zapytać – skąd w rankingu polskich zabytków kresowych znalazła się świątynia ormiańska? Bez wątpienia ten szczególny zabytek zasługuje na wzmiankowanie, zwłaszcza z racji silnych związków Ormian z I Rzeczpospolitą, kulturą polską i Lwowem.
Katedra Ormiańska we Lwowie (autor: Robin Schuil , opublikowano na licencji Creative Commons Attribution 3.0 Unported). Katedra powstała w latach 1356-1363 z fundacji Ormian spoza Lwowa. Architektem był Włoch Dorchi, mieszkaniec kolonii genueńskiej w Kaffie na Krymie. Jest to trójnawowa bazylika z transeptem wybudowana na planie krzyża równoramiennego, łączące w swej architekturze zarówno cechy stylu ormiańskiego jak i bizantyjsko-greckiego. Katedra stała się siedzibą biskupstwa ormiańskiego we Lwowie. Obiekt ten przechodził przez wieki wiele modernizacji. W 1630 r. biskup Mikołaj Torosewicz zawarł unię z Rzymem, co skutkowało zmianą wystroju wnętrza świątyni i rozbudową w stylu barokowym. Od 1908 r. z inicjatywy arcybiskupa Józefa Teofila Teodorowicza rozpoczęto modernizację bryły świątyni oraz wystroju wnętrza. Trwały one w zasadzie do lat 30. XX wieku. Jednym z najciekawszych elementów ówczesnych prac są malowidła wewnątrz świątyni, opracowane przez Jana Henryka Rosena. Po drugiej wojnie światowej większość lwowskich Ormian wyjechała do Polski, a w katedrze zorganizowano magazyn zbiorów z muzeów miejskich. W 1997 r. przywrócono biskupstwo ormiańskie we Lwowie, a od początku XXI w katedrze prowadzone są prace rewitalizacyjne, finansowane przez rząd polski.
Miejsce 2: Cmentarz Łyczakowski we Lwowie
Ta najstarsza nekropolia Lwowa jest jednocześnie jedną z najstarszych w Europie. Powstała w 1786 r. i wraz z trzema innymi cmentarzami założona została w ramach akcji likwidowania pochówków przykościelnych. Jej obecny kształt pochodzi z połowy XIX w. Wśród wielu zachowanych nagrobków znajdują się liczne perełki rzeźby sepulkralnej. Po 1945 r. na cmentarzu nadal organizowano pochówki zasłużonych Ukraińców, jednak spora jego część została zaniedbana.
Cmentarz Łyczakowski we Lwowie (autor: Gryffindor , opublikowano na licencji Creative Commons Attribution 3.0 Unported). Na Cmentarzu Łyczakowski znajduje się ok. 300 tys. grobów, wśród nich wielu zasłużonych Polaków, przedstawicieli lwowskich elit, naukowców (m.in. Stefan Banach, Oswald Balzer, Wojciech Kętrzyński) i literatów (Maria Konopnicka, Gabriela Zapolska). Obok pochowani są także wybitni Ukraińcy, m.in. pisarz i działacz społeczno-polityczny Iwan Franko czy śpiewaczka operowa Salomea Kruszelnicka.
Miejsce 1: Twierdza w Kamieńcu Podolskim
Rywalizujące ze sobą Wilno i Lwów pogodził Kamieniec Podolski i znajdująca się w nim twierdza – symbol polskiego panowania na kresach południowo-wschodnich, uchodząca za niezdobytą, znana chociażby z Pana Wołodyjowskiego Henryka Sienkiewicza.
Stary Zamek w Kamieńcu Podolskim (autor: Håkan Henriksson , opublikowano na licencji Creative Commons Attribution 3.0 Unported). Twierdza w tym miejscu powstała prawdopodobnie w XIV w., jednak zamek murowany wybudowano tu dopiero w pierwszej połowie XV w. z inicjatywy wojewody krakowskiego Spytka z Melsztyna. Od 1430 r. Kamieniec Podolski znajdował się w granicach Korony Polskiej, stając się głównym punktem oparcia obrony granicy z Mołdawią, Tatarami i Turcją. W XV i XVI w. zamek modernizowano – w efekcie dołączono do niego 12 wież i wzmocniono wysokie mury. W początkach XVII w. przed Starym Zamkiem ulokowano tzw. Nowy Zamek, który w założeniu miał jeszcze bardziej utrudniać zdobycie twierdzy. Rzeczywiście, do lat 70. XVII w. opierała się ona atakom Tatarów, Turków i Kozaków. Dopiero w 1672 r. dysponujące nowoczesną techniką oddziały tureckie zmusiły załogę coraz bardziej przestarzałego Starego Zamku do kapitulacji. W późniejszym okresie Polakom nie udało się ponownie zdobyć fortecy – odzyskano ją na mocy traktatu w Karłowicach w 1699 r. W XVIII w. warownie nadal modernizowano, z czasem jednak w coraz większym stopniu zaczęła pełnić funkcję aresztu. W 1793 r. Kamieniec Podolski zajęli Rosjanie, którzy utworzyli w twierdzy garnizon wojskowy i więzienie. Od lat 20. XX w. obiekt ten jest uznany za zabytek i poddany ochronie, wchodzi w skład Narodowego rezerwatu historyczno-architektonicznego Kamieniec. Jest jednym z siedmiu cudów Ukrainy.
Zobacz też:
- Najpiękniejsza starówka w Polsce – bój na Facebooku
- Krakowskie Stare Miasto najpiękniejsze
- Najpiękniejsze zamki w Polsce
- Malbork najpiękniejszym zamkiem w Polsce
- Najpiękniejsze świątynie w Polsce
- Kościół Mariacki pierwszy, Świątynia Wang tuż za nim
