Bogdan Musiał – „Walizka Mengelego. Anatomia oszustwa” – recenzja i ocena
Bogdan Musiał – „Walizka Mengelego. Anatomia oszustwa” – recenzja i ocena
Bogdan Musiał jest polsko-niemieckim historykiem, pracował w Niemieckim Instytucie Historycznym w Warszawie oraz Instytucie Pamięci Narodowej w Warszawie. Od 2010 roku wykłada na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Pisze książki historyczne, m.in. „Rozstrzelać elementy kontrrewolucyjne” (wyd. pol. 2001) czy „Na Zachód po trupie Polski” (wyd. pol. 2009). Głównym przedmiotem jego zainteresowań jest II wojna światowa oraz zbrodnie niemieckie, temat ten kontynuuje w swojej najnowszej książce „Walizka Mengelego - anatomia oszustwa” wydanej przez Fundację Historia i Kultura. Choć tytuł sugeruje skupienie się na postaci osławionego „Anioła Śmierci”, Josefa Mengelego, książka nie jest jego biografią, a przedstawieniem szerszego zagadnienia eksperymentów pseudomedycznych prowadzonych w obozach koncentracyjnych połączonym z demaskatorskim studium mistyfikacji, która omal nie oszukała historyków i opinii publicznej.
Punktem wyjścia jest spotkanie autora z kobietą, która twierdzi, że odziedziczyła walizkę pełną dokumentów po swoim dziadku, lekarzu-więźniu, zmuszonym do współpracy z Mengelem w Auschwitz. Walizka, według relacji, miała zawierać zapiski, próbki badań i osobiste notatki samego Mengelego. Ten pozornie niewiarygodny trop staje się punktem wyjścia do fascynującego śledztwa historycznego. Musiał, z naukową precyzją, prowadzi czytelnika przez proces weryfikacji znaleziska. Krok po kroku rozkłada na czynniki pierwsze dokumenty, analizuje konteksty i konfrontuje je z zachowanymi źródłami archiwalnymi. Szybko okazuje się, że mamy do czynienia z drobiazgowo zaplanowanym oszustwem. Autor nie tylko je demaskuje, ale wykorzystuje okazję, by ukazać, jak łatwo ludzie potrafią ulegać pokusie sensacji.
Książka nie jest tylko historią o oszustwie; ukazuje, jak rodziła się pseudonaukowa obsesja na punkcie czystości rasowej, oraz jak lekarze, zamiast leczyć, odgrywali kluczową rolę w selekcji więźniów, eksterminacji osób niepełnosprawnych i przeprowadzaniu brutalnych eksperymentów medycznych.
Musiał opisuje czym zajmowali się naukowcy w obozach, nie szczędząc czytelnikom przerażających szczegółów dotyczących badań prowadzonych na dzieciach, bliźniętach, chorych na choroby zakaźne czy kobietach w ciąży, które były usprawiedliwiane w imię postępu nauki. Lekarze, często gruntownie wykształceni, wywodzący się z akademickich elit, stawali się wykonawcami polityki eksterminacyjnej.
Mengele nie był odosobnionym przypadkiem czy wyjątkiem, ale częścią szerokiego, systemowego mechanizmu zbrodni, wspieranego przez uczelnie, instytuty badawcze i samego Hitlera. Szczególne miejsce w książce zajmuje opis działalności niemieckiego instytutu antropologii oraz jego współpracy z SS, ukazując zorganizowany charakter pseudomedycznych badań podpartych zbrodniczą ideologią.
Musiał pokazuje, w jaki sposób naukowcy wspierali aparat represji, dostarczając „naukowych” podstaw do polityki eksterminacyjnej i przedstawia wynikającą z niej brutalną rzeczywistość obozową: selekcje na rampie, warunki życia więźniów, a także przypadki eksperymentów, które kończyły się śmiercią lub trwałym kalectwem. Autor nie unika brutalnych faktów, ale też nie epatuje nimi, zachowując rzeczowy styl i skupiając się na przytaczaniu informacji ze źródeł, między innymi akt procesowych, zeznań świadków i dokumentów SS.
Jednym z najbardziej poruszających wątków książki jest powojenne milczenie i niedopełniona sprawiedliwość. Wielu lekarzy, w tym Josef Mengele, nie tylko uniknęło odpowiedzialności za swoje zbrodnie, ale przez lata wiedli spokojne życie w Ameryce Południowej, a niektórzy wrócili nawet na uniwersytety i do instytutów naukowych w powojennych Niemczech. Musiał w swojej książce zadaje pytania jak mogło do tego dojść i dlaczego zbiorowa pamięć wydaje się tak podatna na zniekształcenia i dlaczego tak łatwo ludzie ulegają złudzeniom, które wpisują się w sensacyjne, medialnie atrakcyjne narracje o nazistowskich sekretach czy skarbach.
„Walizka Mengelego – anatomia oszustwa” Bogdana Musiała łączy rzetelne ukazanie historii eksperymentów medycznych w III Rzeszy z wciągającą opowieścią o mistyfikacji i demaskowaniu pseudohistorii. Choć tytuł może sugerować biografię Josefa Mengelego, czytelnicy nie powinni czuć się zawiedzeni, książka oferuje znacznie więcej niż opowieść o jednym człowieku, ukazując szeroki, obraz całego systemu z refleksją na temat zakłamywania historii i łatwości, z jaką fałszywe narracje przenikają do zbiorowej pamięci. Lektura zdecydowanie godna polecenia, nie tylko miłośnikom historii II wojny światowej!
