Brama Straceń – cmentarz-mauzoleum z epoki zaborów | Portal historyczny Histmag.org

Brama Straceń (w czasach carskich nazywana Wrotami Iwanowskimi) pełniła funkcję wschodniej bramy Cytadeli Warszawskiej, łączącej fortyfikacje z brzegiem wiślanym. Twierdza, wybudowana po powstaniu listopadowym, oprócz zadań stricte wojskowych pełniła też funkcje represyjne – tak wielki obiekt wojskowy ograniczał rozwój Warszawy i stanowił narzędzie utrzymywania miasta w ryzach. Znajdował się tu także areszt dla więźniów politycznych.

Na stokach cytadeli organizowano egzekucje przeciwników caratu. W pobliżu Wrót Iwanowskich stanęła szubienica, tutaj też, w ukryciu, grzebano ciała skazańców.

Po odzyskaniu niepodległości z inicjatywy Stowarzyszenia Byłych Więźniów Politycznych utworzono przy Bramie Straceń miejsce pamięci. Otwarto je 1 listopada 1933 r. Teren uprzątnięto, ustawiono m.in. ponad 100 kamiennych krzyży i kilka żydowskich macew. W latach 50. władze komunistyczne próbowały stworzyć w tym miejscu mauzoleum polskich rewolucjonistów.

Tablica zawieszona za gazowym zniczem upamiętnia osoby więzione na Cytadeli przez władze carskie. Można znaleźć tam przedstawicieli wszystkich opcji politycznych doby zaborowej – od ks. Stanisława Brzóski i Romana Dmowskiego, poprzez Romualda Traugutta i Józefa Piłsudskiego aż do Jarosława Dąbrowskiego czy Ludwika Waryńskiego.

Na północ od Bramy zawieszono tablice upamiętniające niektórych więźniów politycznych straconych na stokach twierdzy. Są wśród nich członkowie ostatniego rządu powstania styczniowego z Trauguttem na czele czy socjaliści z początku XX wieku: Marcin Kasprzak, Stefan Okrzeja czy Józef Montwiłł-Mirecki.

Obok tablic znajduje się obelisk z wmurowanym fragmentem stojącej w tym miejscu szubienicy.

Kamienne, ustawione w dwóch szeregach krzyże stoją przed Bramą Straceń, na skarpie twierdzy. Symbolizują więźniów politycznych straconych w tym miejscu przez władze carskie.

Po przejściu przez furtkę Bramy Straceń wchodzi się na teren cytadeli udostępniony turystom. Główną atrakcją jest tu Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej (oddział Muzeum Niepodległości), upamiętniające carski areszt śledczy, przez który przeszło wielu działaczy politycznych przełomu XIX i XX wieku. Wokół Pawilonu rosną drzewa sadzone jeszcze przez I wojną światową.

Od X Pawilonu do Bramy Straceń prowadzi tzw. Droga Skazańców, którą prowadzono więźniów na egzekucje.

Teren Cytadeli jest od 1918 r. terenem wojskowym, w większości nieudostępnianym osobom cywilnym. W najbliższych latach ma się to jednak zmienić – na teren dawnych carskich fortyfikacji mają przenieść się niektóre instytucje, m.in. Muzeum Wojska Polskiego, Wojskowe Biuro Badań Historycznych czy Centralne Archiwum Wojskowe. Mało kto wie poza tym, że drogi w obrębie dawnej twierdzy są włączone do systemu ulic miejskich i mają swoje nazwy (przykład powyżej).

W latach 50. teren wokół murów Cytadeli zagospodarowano na park miejski – wytyczono alejki, posadzono rośliny ozdobne itp. Dzięki temu miejsce to jest chętniej odwiedzane przez mieszkańców stolicy.

Korekta: Agnieszka Kowalska

Zobacz też:

Żydów teraz nie ma. Zostały nam tylko cmentarze

Brama Straceń – cmentarz-mauzoleum z epoki zaborów

Zobacz też:

Fotografie z innych cmentarzy w serwisie „Histmag.org”: