Dominik Zamiatała – „Zakony męskie w polityce władz komunistycznych w Polsce”, t. 1 – recenzja i ocena

Zawartość i budowa książki

Praca ks. Zamiatały składa się z siedmiu rozdziałów, z których dwa pierwsze: Obraz statystyczno-organizacyjny zakonów męskich w Polsce i Władze decyzyjne i wykonawcze zajmujące się zakonami należy potraktować jako rozbudowane wprowadzenie.

Pierwszy z nich pokazuje sytuację zakonów męskich w Polsce Ludowej: ich bazę materialną i liczbę zakonników. Dzięki tej książce możemy prześledzić, jak i dlaczego zmieniały się oba te czynniki (w czym pomagają obficie zamieszczone w rozdziale pierwszym tabele). Druga część pracy Zamiatały traktuje o strukturach stworzonych przez komunistyczne władze jako narzędzie prowadzenia polityki wobec zakonów. Jest to rozdział niezbędny, by zrozumieć, jak wiele różnorakich instytucji zostało zaangażowanych w walkę z najbardziej fanatycznym elementem w polskim Kościele.

Kolejne trzy w szczegółowy sposób opisują represje o różnorakim charakterze, jakim poddawane były zakony i osoby z nimi związane. Ich ogromny katalog został przez autora bardzo szczegółowo przedstawiony. Zamiatała analizuje sposoby działania władz i zmieniające się z czasem metody walki z zakonami, których jedynym niezmiennym elementem była destrukcja życia zakonnego i podporządkowanie struktur zakonnych państwu komunistycznemu. Do innych stałych elementów tej walki należały próby poróżnienia zakonników między sobą i wywoływanie sporów z biskupami.

Dwa ostatnie rozdziały są poświęcone bazie materialnej i kadrom zakonnym, a przede wszystkim działaniom władz mającym na celu maksymalne ograniczenie ich rozwoju. Autor pokazuje, jak daleko władze wkraczały w codzienne funkcjonowanie zakonów i jakimi metodami ograniczano ich wzmocnienie kadrowe i materialne.

Co jest najciekawsze w publikacji ks. Zamiatały

Do najciekawszych moim zdaniem części książki należą rozdziały: Oddziaływanie na kierownictwo zakonów oraz Inwigilacja i utrudnianie. Są w nich pokazane na konkretnych przykładach metody działania władz komunistycznych w praktyce, co uważam za bardzo interesujące. Prezentują one całą perfidię organów administracji partyjnej i państwowej, odpowiedzialnych za politykę wobec zakonów.

Udowadniają one również, że polityka zastraszania i skłócania potrafiła być skuteczna: prowadziła do rozdźwięków wewnątrz samych zakonów, a także między ich przełożonymi a Episkopatem. Niektórzy z prowincjonałów decydowali się nawet na nieposłuszeństwo wobec prymasa Wyszyńskiego (posiadającego szerokie papieskie pełnomocnictwa, także w zakresie władzy nad zakonami) i ukrywania przed nim posunięć niezgodnych z jego poleceniami. Co więcej, zgadzali się nawet w tej kwestii na współpracę z Urzędem ds. Wyznań.

Metody władz komunistycznych potrafiły, jak widać, przynosić efekty. Niemniej jednak władzom nigdy nie udało się ani zniszczyć, ani w pełni podporządkować sobie zakonów. Nie dokonali tego przede wszystkim dzięki mądrej postawie prymasa, który w wielu sprawach potrafił być nieugięty, a także dzięki lojalnym wobec niego wyższym przełożonym zakonnym.

Ocena

Książka ks. Dominika Zamiatały ma, według mnie, charakter fundamentalny dla poznania polityki władz wobec zakonów męskich w Polsce Ludowej, stąd należy jej się bardzo wysoka ocena. Autor zasługuje również na uznanie za wykonaną ogromną pracę archiwalną. Materiały, z jakich skorzystał, świadczą o dogłębnym zapoznaniu się z całym zakresem metod stosowanych przez komunistów celem prześladowania i ograniczania życia zakonnego. Nie bez pokrycia jest zatem opinia wybitnego badacza dziejów Kościoła w PRL, ks. prof. Zygmunta Zielińskiego:

Ks. Dominik Zamiatała jest niewątpliwie najpoważniejszym autorytetem w dziedzinie badania dziejów zakonnych po II wojnie światowej.

Poza drobnymi literówkami, przed którymi ciężko się ustrzec przy tak dużej monografii, nie mam większych zastrzeżeń do wydania.

Pracę ks. Zamiatały polecam każdemu zainteresowanemu najnowszą historią Polski. Niestety, dla laików lektura może być nużąca i trudna, bowiem recenzowana monografia jest pracą niezwykle szczegółową.

Zobacz też:

• Ilona Lewandowska – „Działalność Sióstr od Aniołów w Polsce w latach 1945–1980”;
• „Pielgrzymki Jana Pawła II do Krakowa w oczach SB. Wybór dokumentów” – oprac. Rafał Łatka;
• „Represje wobec Kościoła w krajach bloku wschodniego” – red. Józef Marecki.

Redakcja i korekta: Przemysław Mrówka