Filmowy Kołobrzeg: od „Kolberg” do „Jarzębiny Czerwonej”

opublikowano: 2015-03-04 16:40
wolna licencja
poleć artykuł:
Losy Kołobrzegu były źródłem natchnienia dla artystów, wśród których znaleźli się filmowcy. Wiele ich produkcji powiązanych jest z walkami, jakie toczyły się o to miasto w marcu 1945 r.
REKLAMA

Kołobrzeg – zobacz też: Festung „Kolberg” – powstrzymać ofensywę na Rzeszę

Film zatytułowany Kolberg jest monumentalnym dziełem goebbelsowskiej propagandy. Prawie dwugodzinny, kolorowy epos wojenny zrealizowany w czasie II wojny światowej przedstawia oblężenie miasta w 1807 r. Wówczas wojska napoleońskie, czyli polskie i włoskie, bezskutecznie usiłowały opanować miasto-twierdzę. W zamyśle Józefa Goebbelsa wojenna opowieść miała wiązać naród w akcie bohaterskiej obrony w krytycznej dla III Rzeszy chwili. Jego realizacja latem 1944 r. skupiła tysiące statystów, przeważnie ściągniętych z frontu żołnierzy. Na planie pojawili się znani aktorzy m.in. Szwedka Kristina Sonderbaum, Paul Wegner i inni. Zespołem statystów, kamer i reflektorów pokierował reżyser Veit Harlan, znany z realizacji antysemickiego filmu Żyd Sus.

Premiera odbyła się 30 stycznia 1945 r., w dwunastą rocznicę przejęcia przez Hitlera i nazistów władzy w Niemczech. Akcja filmu rozpoczyna się we Wrocławiu (scena zrealizowana w Trzebiatowie), gdzie w 1813 r. dowódca obrony miasta August von Gneisenau usilnie namawia króla Prus Fryderyka Wilhelma III do wypowiedzenia wojny napoleońskiej Francji. Podczas rozmowy były komendant wraca pamięcią do walk o Kołobrzeg. Festung Kolberg odmówiła kapitulacji w momencie, kiedy inne miasta pruskie podawały się Francuzom. Sceny walk i niszczonego przez ostrzał miasta robią wrażenie. Twórcy zignorowali jednak kontekst międzynarodowy wydarzeń z lipca 1807 r. Wówczas Napoleon Bonaparte i Aleksander I zawarli traktat pokojowy w Tylży. Akt ten miał kluczowe znaczenie dla wygaszenia walk wokół Kołobrzegu. Dla Polaków układ miał też szczególne znaczenie – na jego mocy utworzono Księstwo Warszawskie. Odbiór najdroższego i ostatniego w dziejach nazistowskiej propagandy obrazu w zniszczonych Niemczech był jednak znikomy. Wyjątek stanowili obrońcy nadatlantyckiej twierdzy La Rochelle, dla których Luftwaffe przerzuciła kopię filmu Kolberg.

REKLAMA
Pomnik obrońców Kołobrzegu, Nettelbecka i Gneisenaua, w 1807 r. Pomnik z początku XX w. (fot. Peter Wittgens, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported).

Mniej więcej w tym samym czasie miasto-twierdza, już po raz kolejny w swych dziejach, doświadczało niszczącego wpływu wojny. Między 4 a 18 marca 1945 r. wojska radzieckie i polskie uczestniczyły w ulicznych walkach o Kołobrzeg. Postawę obrońców kształtowała nie tylko świadomość obrony miasta jako symbolu. Na jego terenie znalazło się ok. 100 tys. uciekinierów z Pomorza i Prus Wschodnich. Pod ostrzałem (tylko 6. Leningradzka Brygada Artylerii Rakietowej, zaangażowana w ostatniej fazie walk, wystrzeliła na miasto sześćdziesiąt salw, czyli 960 rakiet) ewakuowano grupę zdesperowanych, głodnych i zmarzniętych ludzi. W ocenie historyków w skrajnie trudnych warunkach Kriegsmarine zdołała wywieść ok. 129 tys. uciekinierów. Fakt upadku miasta był nieobecny w komunikatach Wehrmachtu po 18 marca 1945 r. Podobny los miał dotyczyć filmu Kolberg. Po wojnie tylko raz szwedzka telewizja przedstawiła obraz objęty dziś zakazem emisji.

Zaciętość i skala walk, które zaangażowały się trzy dywizje piechoty (3., 4. i 6.), 4. Pułk Czołgów Ciężkich, lotnictwo oraz liczne oddziały artylerii, czyli ok. 30 tys. żołnierzy 1. Armii Wojsk Polskiego, spowodowało reakcję Polskiej Kroniki Filmowej. PKF nr 9–10/45 zatytułowana Bitwa o Kołobrzeg w reżyserii Jerzego Bossaka nie jest filmem dokumentalnym. Premiera miała miejsce 10 maja 1945 r. w Łodzi. Autor zdjęć Wojciech Forbert uwiecznił inscenizację walk w mieście zrealizowaną 25 marca w kołobrzeskich ruinach, 7 dni po zakończeniu bitwy. Aktorzy odegrali także scenę zaślubin z morzem. Maria Wagner wcieliła się w rolę kpr. Franciszka Niewidziajło, który 18 marca zaślubił Bałtyk Polsce (ten historyczny akcent nie został uchwycony przez fotografa – w momencie kiedy żołnierz wrzucał pierścień do morza zapadł zmrok). W konsekwencji sceny Forberta wykorzystywane przez wiele lat w produkcjach filmowych wykształciły mylny obraz w świadomości społecznej. Wielokrotnie zdarzały się zabawne sytuacje, kiedy komentarz kolidował z obrazem, gdzie Marię Wagner przedstawiano jako Franciszka Niewidziajłę. W opinii historyków polskiego kina wojennego Bitwa o Kołobrzeg to reportaż inscenizowany o charakterze quasi dokumentalnym.

Ruiny miasta w 1945 r. (domena publiczna).

Znaczenie walk o Kołobrzeg upamiętniano w polskiej kinematografii długo po zakończeniu wojny. Dwugodzinne dzieło Czesławy i Ewy Petelskich pt. Jarzębina Czerwona z przełomu lat 60. i 70. względnie dobrze przybliża historię walk o miasto. Aktorzy z dużą autentycznością odegrali scenę zaślubin. Być może byli oni bliżej prawdy niż ta zaprezentowana w filmie z 1945 r. Film Petelskich był jednak produktem swoich czasów. Polska końca 60. to kraj ostatniej w Europie nagonki antysemickiej, czyli wydarzeń Marca 1968 r. W rezultacie czyn zbrojny to dokonania jedynie Polaków i Rosjan, pominięto natomiast udział żołnierzy pochodzenia żydowskiego.

Bibliografia:

  • Adamczewski Leszek, Burza nad Provinz Pommern, upadek prowincji pomorskiej trzeciej Rzeszy, Replika, Zakrzewo 2012.
  • Aleksandrowicz Wacław, Geneza i znaczenia ceremoniału zaślubin z morzem w rozwoju historycznym [w:] „Nautologia”, nr 4, Gdynia 1979.
  • Kiselewski Tadeusz, Janczarzy Berlinga. 1. Armia Wojska Polskiego 1943–1945, Rebis, Poznań 2014.
  • Kroczyński Hieronim, Zaślubiny Polski z morzem, Koszalińskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, Koszalin 1989.

Redakcja: Tomasz Leszkowicz

Polecamy e-book: „Polowanie na stalowe słonie. Karabiny przeciwpancerne 1917 – 1945”

Łukasz Męczykowski
„Polowanie na stalowe słonie. Karabiny przeciwpancerne 1917 – 1945”
cena:
Wydawca:
PROMOHISTORIA [Histmag.org]
Liczba stron:
123
Format ebooków:
PDF, EPUB, MOBI (bez DRM i innych zabezpieczeń)
ISBN:
978-83-934630-9-1
REKLAMA
Komentarze

O autorze
Jakub Ciechanowski
Urodzony w 1982 r., absolwent socjologii Uniwersytetu Szczecińskiego. W 2012 r. obronił pracę doktorską pt. Dywizje wojsk lądowych na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1968. Obecnie pracownik Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu w dziale zbiorów w pracowni wojskowości na stanowisku asystenta muzealnego. Współautor książki Kurs bojowy Stettin. Bombardowanie Szczecina i Polic na tle wojny powietrznej w Europie 1940–1945 oraz artykułów z zakresu historii wojskowości.

Wszystkie teksty autora

Zamów newsletter

Zapisz się, aby otrzymywać przegląd najciekawszych tekstów prosto do skrzynki mailowej. Tylko wartościowe treści. Za darmo.
Zamawiając newsletter, wyrażasz zgodę na użycie adresu e-mail w celu świadczenia usługi. Usługę możesz w każdej chwili anulować, instrukcję znajdziesz w newsletterze.
© 2001-2023 Promohistoria. Wszelkie prawa zastrzeżone