Grzegorz Majchrzak – „Tajna historia futbolu. Służby, afery i skandale” – recenzja i ocena

Często wspominamy kadrę pod kierownictwem Kazimierza Górskiego, która na mundialu w 1974 r. wywalczyła trzecie miejsce. Podobnie, z rozrzewnieniem patrzymy na rok 1982 kiedy piłkarze kierowani przez Antoniego Piechniczka powtórzyli ten sukces. Zawodnicy tacy jak Kazimierz Deyna, Robert Gadocha, Jan Tomaszewski i inni na stałe zapisali się w historii polskiej piłki nożnej. Wydawałoby się, że o historii polskiej piłki wiemy już zasadniczo wszystko. Znamy wyniki meczów i nazwiska strzelców bramek. Wiemy kto podczas sławnego meczu na Wembley 17 października 1973 r. „zatrzymał Anglię”, a kto strzelił gola. Myślimy też, że znamy też biografie zawodników. Okazuje się jednak, że nie.

„Tajna historia futbolu. Służby, afery i skandale” – badacz-kibic i tajemnice „kopanej”

Są epizody, które dotychczas pozostawały nieodkryte. Taki wniosek płynie z książki Grzegorza Majchrzaka. Historyk ten, pracujący na co dzień w Biurze Badań Historycznych IPN, jest autorem kilku książek dotyczących okresu PRL, w tym także historii sportu. „Tajna historia futbolu”. Służby, afery i skandale” to jego najnowsza publikacja. W kilkunastu rozdziałach autor opisuje polska piłkę nożną widzianą z perspektywy funkcjonariuszy organów represji PRL.

Autor umiejętnie i barwnym językiem opisuje ten mniej znany, mroczny wymiar polskiej „piłki kopanej”. Tekst czyta się niczym powieść sensacyjną. Różnica jest rzecz jasna taka, że w książce nie ma postaci, ani wydarzeń zmyślonych. Majchrzak nadaje im bardziej przyziemny wymiar pokazując, że opisywani bohaterowie w wielu wypadkach byli zwykłymi ludźmi, a „aleja gwiazd” którą podążali była nierzadko bardzo wyboistą drogą.

Autor stara się ukrywać swoje osobiste preferencje. Generalnie mu się to udaje, ale nie zawsze. Serce kibica momentami daje o sobie znać, jak choćby wówczas, gdy Majchrzak pisze o rozegranym 25 maja 1993 r. w Chorzowie meczu z Anglikami, że Polska była lepsza. To cokolwiek subiektywna opinia, zważywszy, że był remis – 1:1. To jednak uwaga na marginesie, nieco z przymrużeniem oka.

„Tajna historia futbolu. Służby, afery i skandale” – piłkarze i działacze

Tekst główny można podzielić zasadniczo na dwie części. Pierwszą są rozdziały monograficzne traktujące o poszczególnych piłkarzach i ich perypetiach z organami represji PRL. Oprócz takich nazwisk jak Kazimierz Deyna, Jan Tomaszewski, Zbigniew Boniek, Robert Gadocha czy Gerard Cieślik, w książce pojawiają się także mniej znane postaci. Ich losy są nieraz równie ciekawe, jak dzieje bardziej znanych kolegów.

Drugą częścią stanowi pięć rozdziałów dotyczących spraw bardziej ogólnych. Przeczytamy tu m.in. o nadzorze nad polską piłką, o ruchu kibicowskim, czy też o zabezpieczeniu meczów ligowych. Frapujące są fragmenty dotyczące opieki wywiadowczej na takich imprezach, jak pobyt polskiej reprezentacji w piłce nożnej w czasie mistrzostw świata w Meksyku w 1986 r. Można też zapoznać się z informacjami o tym, jak bezpieka rozpracowywała klub piłkarski „Polonia”.

Majchrzak dochodzi do ciekawego, ale i w pełni uzasadnionego wniosku, że sport był jedną z najważniejszych rzeczy dla polityki PRL. Dlatego też polska piłka nożna (podobnie zresztą jak wiele innych dziedzin sportu) była tak naprawdę rozgrywana przez „ludzi w mundurach”, którzy nierzadko mieli ambicje polityczne. Piłkarze schodzili na dalszy plan. Te rozdziały stanowią poniekąd uzupełnienie kontekstu do fragmentów poświęconych poszczególnym piłkarzom.

„Tajna historia futbolu. Służby, afery i skandale” – pozycja wyjątkowa

Szkoda natomiast, że autor tak oszczędnie zaprezentował czytelnikom bibliografię, jaką wykorzystał w książce. Na zakończeniu każdego z rozdziałów zamieścił jedynie spis publikacji, które ukazały się drukiem. Próżno szukać tam również sygnatur dokumentów, toteż i nie można przez to dokładnie ocenić rozległości kwerendy. Tę słabość odczują na pewno ci, którzy chcieliby wykorzystać książkę Majchrzaka jako punkt wyjścia do dalszych dociekań. Obszerna jest natomiast warstwa ikonograficzna, będąca krokiem w stronę uprzystępnienia książki. Składają się na nią reprodukcje dokumentów oraz zdjęcia archiwalne. Wszystkie bez wyjątku są dobrej jakości. Dobrze też korelują z tekstem.

„Tajna historia futbolu. Służby, afery i skandale” to na pewno rzecz, po którą warto sięgnąć.. Dotyka ona tematyki nieopracowanej, a przedstawionej w bardzo ciekawy i kompetentny sposób. Gorąco zachęcam do lektury!