Historia Camorry. Jak powstała neapolitańska mafia?

Camorra stanowi jedyny przykład europejskiej zorganizowanej przestępczości miejskiej, o tak ogromnej skali. Przez wieki była stowarzyszeniem przestępców o tajemniczych zasadach i rytuałach, była niemal przestępczą sektą. W XIX wieku wykorzystywana do walk politycznych przez Burbonów i liberałów, podczas zjednoczenia Włoch stanowiła nawet zbrojne ramię sprawiedliwości w armii Garibaldiego. Obecnie to międzynarodowa organizacja przestępcza, której macki sięgają także Polski i reszty świata.

Camorra, południowowłoska organizacja przestępcza, działająca od kilkuset lat w Neapolu i w regionie Kampanii, przez długi czas pozostawała w cieniu mafii sycylijskiej, a z jej istnienia i potęgi nierzadko nie zdawali sobie sprawy nawet rodowici mieszkańcy Włoch. Zmieniło się to stosunkowo niedawno, m.in. za sprawą włoskiego pisarza Roberto Saviano, który wychował się i dorastał w Neapolu. W swej słynnej książce „Gomorra”, która doczekała się ekranizacji, obnażył obecny charakter i bezwzględny sposób działania tej przestępczej organizacji. Historia Camorry pozwala zrozumieć, że jest ona organizacją, która na przełomie wieków stała się czymś więcej niż tylko zorganizowaną grupą przestępców. Camorra jest bowiem częścią Neapolu, jego tradycji i historii, przestępczą społecznością, która istniała i będzie w nim istnieć. Jej korzenie osadzone są głęboko zarówno w sposobie życia, mentalności neapolitańczyków, jak i samym mieście. Można powiedzieć, że stanowi wyjątkowy fenomen przestępczy, którego nie sposób szukać gdzie indziej, który mógł narodzić się tylko w tak osobliwym miejscu jak Neapol.

Camorra i jej hiszpańskie korzenie

Prawdziwe południe Włoch zaczyna się od regionu Kampanii i jego stolicy – Neapolu. To właśnie tam narodziła się Camorra. Znaczne zróżnicowanie kulturowe i burzliwe dzieje historyczne Neapolu odegrały niezwykle ważną rolę w procesie jej kształtowania. Camorra, jako jedyna włoska organizacja przestępcza, ma bowiem korzenie wyłącznie miejskie. Neapol zarówno urbanistycznie jak i obyczajowo ukształtował się w okresie panowania hiszpańskiego. Ślady długotrwałej obecności Hiszpanów w mieście widoczne są do dziś. W centrum Neapolu znajduje się historyczna część miasta nosząca nazwę Quartieri Spagnoli (Dzielnica Hiszpańska). Jej nazwa wywodzi się wprost z okresu panowania Hiszpanów, którzy osiedlili się tam w XVI wieku, budując wysokie kamienice jako kwatery dla swego wojska.

Wiele wskazuje, iż Camorra pochodzi od tajnego stowarzyszenia hiszpańskiego Confraternia della Guarduna o charakterze rabunkowym, które zostało założone w Sewilli w 1417 roku i wraz z żołnierzami Ferdynanda Katolickiego przybyło do Neapolu, który od 1504 roku znalazł się pod hiszpańską dominacją. Dowodem tego, iż neapolitańska Camorra rzeczywiście założona została na wzór hiszpańskiej Confraternia della Guarduna może być jej statut sporządzony w Toledo w 1420 roku, który stał później się wzorem ściśle naśladowanym przez Camorrę. Bractwo Guarduna tworzyli bandyci, zwani guapos, ludzie zuchwali nazywani punteaodores (sztyletowcy), floreadores (napastnicy) skazani na dożywocie, którzy zbiegli z więzień oraz fecelles (szpicle), którymi byli arystokraci, pracownicy Świętego Oficium, którzy dostarczali informacji o osobach, na których warto było napaść. Organizacja korzystała z usług chłopców, w wieku od dziesięciu do piętnastu lat, którzy po roku mogli awansować na kolejne stanowisko, a po dwóch latach zostać guapos.

Dla organizacji pracowały też sirenas, piękne dziewczyny, których zadaniem było wciągnięcie w pułapkę upatrzonych ofiar. Guarduna utrzymywała ścisłe stosunki ze stróżami, strażnikami, kopistami, urzędnikami, a także z biskupami inkwizycji. Bractwo wykonywało nacięcie na twarzy, które stało się później charakterystyczne dla neapolitańskiej Camorry. Przywódca Guarduny, hermano mayer (starszy brat) wydawał polecenia capatazes (zwierzchnikom prowincji), którzy byli ludźmi wpływowymi, znanymi w świecie polityki. Confraternia della Guarduna działała przez ponad 400 lat i została skutecznie rozbita dopiero w 1822 roku. W tym czasie Camorra przeżywała swój największy rozkwit.

Fenomen Camorry

Pierwsze widoczne ślady Camorry, można odnaleźć w więzieniach. Okazały się one idealnym miejscem dla kontynuowania przestępczej działalności po uwięzieniu. Poprzez ściąganie haraczy od współwięźniów czy nawiązywanie nowych kontaktów, umacniano siłę organizacji. Każdy nowy więzień był zmuszony do wpłaty na rzecz członka Camorry pieniędzy na oliwę do tzw. kaganka Madonny – lampki, która dniem i nocą paliła się w każdej celi przed obrazem Matki Boskiej. Nawet najgorsi przestępcy klękali przed nim co rano. System wymuszeń i organizacja w więzieniu były szokujące. Członkowie przebywający na wolności dostarczali uwięzionym ich udział w haraczu pobranym w mieście, ci zaś gotowi byli zabić każdego, kto podczas śledztwa zdradził tajemnice organizacji. W więzieniach istniała ustalona hierarchia, której każdy musiał się bezwzględnie podporządkować. Pomimo okrutnych warunków bytowych jakie tam panowały, zwłaszcza w okresie burbońskim, Camorra zawsze była w stanie zapewnić godziwy byt swoim członkom przebywającym w więzieniach.

Polecamy e-book Mariusza Gadomskiego – „Jak zabijać, to tylko we Lwowie”

Książka dostępna również jako audiobook!

Władza organizacji za murami więzień była niepodzielna, niekiedy nawet silniejsza niż na wolności. Właśnie tam rekrutowano nowych popleczników, zawiązywano przyjaźnie, zwoływano sądy i ustalano coraz okrutniejsze regulaminy. Tradycja siły organizacji w więzieniach przetrwała przez lata. Jeden z późniejszych przywódców Camorry XX wieku, Raffaele Cutolo od połowy lat siedemdziesiątych bardzo skutecznie rządził organizacją z celi specjalnie strzeżonego więzienia.

Przez lata kamoryści, by uniknąć wykrycia i zapewnić sobie możliwości działania, łączyli się w stowarzyszenia, często przybierające różne nazwy (np. Stowarzyszenie Mistrzów Kowalskich czy Towarzystwo Śmierci), a chcąc ujść przed prawem świeckim, gotowi byli nawet tworzyć wspólnoty religijne, przyjmując niższe święcenia. Członkowie organizacji wywodzący się z plebsu w miarę rozwoju organizacji oraz uzyskiwania wyższej pozycji społecznej zaczęli upodobniać się do arystokracji. Niezwykle popularne stały się wówczas pojedynki na wzór arystokratów, przy czym szpady zastąpione zostały przez noże. Walki takie nazywane były zumpate, a gdy uczestniczyła w nich większa ilość osób dichiaramenti.

Stopniowo organizacja rozwijała się i umacniała. Najwięcej przekazów historycznych dotyczących Camorry pochodzi jednak z XIX wieku. W 1820 roku Camorra przekształciła się i przyjmując nazwę Pięknego Stowarzyszenia Zreformowanego zaczęła praktykować mroczne obrządki, które zyskały sławę. Nowa nazwa organizacji nawiązywała do walk podejmowanych w tym okresie przez arystokratów i mieszczan łączących się w sekty i tajne stowarzyszenie przeciwko absolutyzmowi. Piękne Stowarzyszanie Zreformowane, zwane nadal potocznie Camorrą, przybrało formę niemalże mistyczną, z okrutnymi rytuałami przyjęcia do stowarzyszenia, które nieraz kończyły się śmiercią kandydata, mrocznymi obrządkami i tajnym statutem.

Ówczesna Camorra posiadała własny sąd zwany Gran Mamma. Dla spotęgowania wrażenia obradował on przy blasku pochodni i świec w jaskiniach wydrążonych w wulkanicznym tufie, które wypełnione były kilkudziesięcioma tysiącami czaszek i szkieletów ofiar epidemii cholery w mieście. Wyroki sądu były nieodwracalne i często kończyły się śmiercią. Camorra w XIX wieku stała się więc nie tylko organizacja przestępczą kontrolującą miasto, lecz także czymś w rodzaju niezwykłej sekty dla wtajemniczonych. Choć zasadniczo jej członkowie trudnili się przestępczością, bywało, że angażowali się także w gesty, które miały uchodzić za naprawianie krzywd – zwracali okradzionym ich mienie, czy też zmuszali uwodzicieli do poślubienia porzuconych kobiet. Często wstawiali się za oszukanymi i ubogimi, którzy paradoksalnie, czując bezsilność władzy, właśnie w Camorrze widzieli jedyną szansę na sprawiedliwość. XIX-wieczni autorzy opisują Camorrę jako organizację przestępczą wywodzącą się z plebsu. Kamorystami byli mężczyźni z ludu, zepsuci i gwałtowni, którzy kontrolowali i wyzyskiwali podległy im Neapol. Camorrę postrzegano jako swoistą przestępczą elitę ludową, elitę plebsu, która jako jedyna mogła zapewnić szybki awans społeczny i godziwe warunki bytu. Warunkiem była zgoda na przemoc i zasady organizacji.

Kamoryści szybko nauczyli się zarabiać na wszystkim. Potrafili ściągać haracze (tzw. sbruffo) z najbiedniejszych, klasy średniej, jak i elit. Camorra kontrolowała bowiem każde źródło dochodów w mieście. Jej członkowie pobierali sbruffo od sprzedaży hurtowej i detalicznej, od transportu, załadunku i wyładunku, dosłownie od każdej usługi. W zamian byli jednak w stanie zaoferować skuteczną ochronę przed złodziejami i oszustami. Camorra obciążała też specjalnym podatkiem każdy towar, który chciano wwieźć do miasta. Dużym źródłem dochodów było też opodatkowanie domów publicznych i hazardowych w mieście oraz przemyt. Przed przybyciem Giuseppe Garibaldiego do Neapolu Franciszek II utworzył nowy rząd i ogłosił amnestię, wypuszczając na wolność wielu kamorystów, uwięzionych jako liberałów. Nowym ministrem policji został adwokat Liborio Romano. Posiadając kontakty z Camorrą zwrócił się do niej z propozycją utworzenia Straży Obywatelskiej, która miała zapanować nad burzliwą atmosferą panującą w mieście przed przybyciem wojsk Garibaldiego. Kamoryści ochoczo przystali na tę propozycję, obejmując formalnie miejsce burbońskiej policji.

Członkowie Pięknego Stowarzyszenia Zreformowanego w pierwszych chwilach urzędowania skupili się na zemście na prześladujących ich wcześniej policjantach oraz niszczeniu i paleniu policyjnych archiwów. Przyznać jednak należy, że faktycznie czuwali nad utrzymaniem porządku publicznego i oddali kontrolę nad miastem Garibaldiemu, który wkroczył do Neapolu 7 września 1860 roku. Kamoryści jeszcze przez jakiś czas, za zgodą Garibaldiego, zatrzymali stopnie komisarzy policji, obejmując tym swobodną i niepodzielną kontrolę nad miastem.

Neapolitańczycy stopniowo przyzwyczaili się do istnienia Camorry. Przybrała ona cechy charakterystyczne dla wielkiej metropolii, w której działała. Przestępcza działalność Camorry odbywała się jawnie i przez lata nie natrafiała na opór ze strony władz, których bierność tylko umacniała organizację. Na początku XX wieku, w miarę upływu czasu, w Camorrze dokonał się przełom. Mistyczne chwile Pięknego Stowarzyszenia Zreformowanego powoli zaczęły odchodzić w niepamięć. Główne źródło dochodów przestały stanowić wymuszenia, których miejsce zajęły dochody uzyskiwane z działalności prowadzonej w związku z wyborami do parlamentu i władz lokalnych. Camorra skutecznie zastraszała przeciwników politycznych, kupowała głosy biedoty i popierała przydatnych sobie kandydatów.

Polecamy e-book Natalii Pochroń „Dowody zbrodni. Początki kryminalistyki”

Książka dostępna również jako audiobook!

W 1911 roku, gdy na ławie oskarżonych, w związku z popełnionym morderstwem, zasiedli przywódcy Pięknego Stowarzyszenia Zreformowanego wydawało się, że naszedł ostateczny kres Camorry. Kapitan neapolitańskiej policji Fabbroni, doprowadzając do skazania przywódców organizacji zamknął pewien rozdział w historii Camorry. Uważano, że organizacja nie odrodzi się już nigdy. Jednak na początku lat 50. XX wieku Camorra samoistnie zaczęła przeżywać swój renesans.

Odrodzenie Camorry

Nowe pokolenie kamorystów sprawnie wykorzystało powojenny okres intensywnej urbanizacji rejonów przybrzeżnych wokół Neapolu i rozwoju metropolii. Powoli zaczęto przejmować kontrolę nad różnymi rynkami, poczynając od branży żywnościowej, tekstylnej czy sprzętu gospodarstwa domowego, by w końcu na nowo opanować całe miasto.

Do odrodzenia organizacji przyczynił się też handel i przemyt papierosów, w które Camorra zaopatrywała się w alianckich składach zaopatrzeniowych. W latach 50. XX wieku Neapol stał się przemytniczą stolicą handlu papierosami, które masowo zaczęły napływać z bezcłowego portu w Tangerze, a gdy w 1961 roku port ten został zamknięty, źródło dostaw zostało przeniesione na wybrzeże Jugosławii i Albanii. Fakt ten umocnił tylko pozycję Camorry oraz Neapolu, który wciąż pozostawał najważniejszym ośrodkiem przemytniczym regionu.

Nowe ceny tytoniu powiązane ze wzrostem oczekiwań dostawców spowodowały, że Camorra zaczęła wiązać swe interesy z innymi organizacjami przestępczymi, głównie mafią sycylijską oraz z `Ndranghetą. W latach 70. XX wieku nielegalny handel, który dostarczał ogromnych zysków przeniósł się z handlu papierosami na handel narkotykami. W ten sposób Neapol stał się jednym z najważniejszych punktów tranzytu i sprzedaży narkotyków oraz decydującym punktem przemytu narkotyków do Stanów Zjednoczonych i Kanady. Miasto stało się też portem docelowym dla kokainy napływającej z Peru, która później trafiała do Europy.

Camorra stopniowo zaczęła sprawować kontrolę nad całą gospodarką regionu Kampanii, a po trzęsieniu ziemi, które w roku 1980, spowodowało ogromne zniszczenia, dzięki wpływom w administracji i polityce zajęła się odbudową regionu finansowaną z pieniędzy publicznych. Jak nie trudno odgadnąć, organizacja pozostawiła po sobie niedokończone budowy, zbędne inwestycje i, co najgorsze dla miasta, sprzeniewierzone miliardy lirów.

Ważnym rozdziałem w historii organizacji było założenie w 1970 roku przez Raffaele Cutolo Nowej Camorry Zorganizowanej (wł. Nuova Camorra Organizzata). Cutolo spisał na nowo ceremonię przyjęcia do organizacji, która, jak twierdził, była prawowitym potomkiem dawnej organizacji sprowadzonej z Hiszpanii. Z dokumentu wynikały między innymi stopnie hierarchii oraz podział zysków. Cutolo, jako przywódca Camorry, spędził większość swego życia w więzieniu, co nie stało na przeszkodzie, by bardzo sprawnie kierował organizacją.

Jednak panowanie Cutolo i jego roszczenie do wyłącznych praw kontaktów z Mafią Sycylijską nie spodobało się pozostałym rodzinom Camorry. Doprowadziło to w 1978 roku do powstania konkurencji dla Nowej Camorry Zorganizowanej – Nowej Rodziny. W niedługim czasie w Neapolu rozegrała się krwawa wojna pomiędzy tymi klanami. W efekcie, w latach 1980-1989 w Neapolu i na terenie Kampanii zanotowano niespotykany dotąd wzrost liczby zabójstw. Smutnym rekordem było dokonanie w 1982 roku, aż 265 zabójstw, przy czym prawie wszystkie związane były z wojną klanów. W tym samym roku po raz pierwszy Camorrą zajęła się parlamentarna komisja do walki z mafią. Spowodowane było to nie tylko gwałtownym wzrostem przestępczości przeciwko życiu na terenie Kampanii, ale także niezwykłą liczbą wymuszeń, które wpłynęły na gospodarkę tego regionu. Na 52 tys. handlarzy i właścicieli haracz płaciło około 26 tys. Wszystko to spowodowało wzrost nastrojów społecznych nakierowanych przeciwko organizacji.

Tego samego roku z inicjatywy biskupa Antonio Riboldi w pobliżu Neapolu odbył się pochód, liczący początkowo pięć tysięcy osób, sprzeciwiających się wszechobecnej władzy Camorry. Gdy pochód ten dotarł do Neapolu liczył już ponad sto tysięcy uczestników. Zastraszone i zmęczone przemocą tłumy protestowały przeciwko Nowej Camorze Zorganizowanej i Nowej Rodzinie. Wydarzenia te poruszyły włoską opinię publiczną. Szybkim odzewem była nowelizacja prawa karnego. Do artykułu 416 włoskiego kodeksu karnego, dotyczącego organizacji przestępczych, dodano art. 416 bis, w którym znalazło się jasne odniesienie do „stowarzyszeń o charakterze mafijnym”. Wśród nich po raz pierwszy wyraźnie wymieniona została Camorra.

Zapisz się za darmo do naszego cotygodniowego newslettera!

Bibliografia:

Armao F., Il sistema mafia, Bollati Boringhieri, Torino 2000.

Barbagallo F., Il potere della camorra, Einaudi, Torino 1999.

Belford R., Woolfrey C., Dunford M., Włochy część południowa, Pascal 2001.

Biernacki M, Polska bez mafii…, Most, Warszawa 2002,

Campania, Guida d`Italia, Milano 1981,

Commissione parlamentare antimafia, Camorra e politica, Laterza 1994,

Coveri L., Benucci A., Dgadori P., Le varietà dell`italiano, Manuale di sociolinguistica italiana, Bonacci 1998,

Ferracuti F., Bruno F., Giannini M.C., Forme di organizzazioni criminali e terrorismo, Milano 1988,

Massari M., La Sacra Corona Unita potere e segreto, Editori Laterza, 1998,

Matard-Bonucci M.A, Historia Mafii, Grupa Wydawnicza Bertelsmann, Warszawa 2001,

Paliotti V., Historia Camorry, Universitas, Kraków 1998,

Sales I., La Camorra, le camorre, Roma 1988,

Sclafani F., Deliquenza giovanile in Campania: Il coinvolgimento del minorenne nella criminalità organizzata. Profili di politica criminale, Napoli 1992,

Sterling C., Mafia, Sycylia rządzi światem, Oficyna Wydawnicza Rytm,

Warszawa 1992,

Violante L., 12 Annali. La Criminalità, Einaudi 1997

redakcja: Jakub Jagodziński