Katedra w Kwidzynie - pochówek „wyklętych” mistrzów krzyżackich
Katedra w Kwidzynie – zobacz też: Katedra Gnieźnieńska – co warto o niej wiedzieć? [video]
Jest 18 listopada 1330 roku. Wielki Mistrz Zakonu Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie udaje się na Nieszpory. Werner von Orseln, zaledwie sześć lat temu wybrany na to stanowisko, zostaje zamordowany przez jednego z braci zakonnych. Jego ciało zostaje potajemnie przewiezione z Malborka do nieodległego Kwidzyna. Tam w podziemiach katedry zostaje pogrzebany. Prawie sześć wieków później, w 2008 roku grupa archeologów, którzy szukali pochowanej tam prawdopodobnie świętej Doroty, odnalazła trzy groby.
Zamek w Kwidzynie. Zbudowany przez krzyżaków w XIV w., aktualnie pełni funkcję muzeum (fot. Pawel Wojtyczka, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Poland) Odkrycie grobów trzech wielkich mistrzów w 2008 roku zelektryzowało archeologów i historyków. Tak wielkiego znaleziska, które naświetliło nieznane dotąd fakty z historii zakonu nie było od wielu lat. Dokumenty ujawnione przez historyków dowodzą, że jeszcze w 1710 roku car Piotr I odwiedził w katedrze kryptę wielkich mistrzów, co świadczy o tym, że było to miejsce znane w XVIII wieku. W czasach świetności zakonu Kwidzyn był ważnym ośrodkiem państwa zakonnego pod nazwą Marienwerder. Niestety późniejsze zawieruchy historyczne na ziemiach polskich, czas zaborów i dwie wojny światowe skryły wiedzę na temat krypty.
Krzyżacy – przyjaciele Polaków?
Miejsca pochówków w kaplicy świętej Anny na zamku w Malborku, gdzie grzebano wielkich mistrzów, zostały zdewastowane w XVI i XVII wieku. Zamek po sekularyzacji zakonu w 1525 roku powoli tracił na znaczeniu i popadał w ruinę. Dopiero w XIX wieku w duchu romantycznego nurtu zainteresowania średniowieczem, a potem pod wpływem rodzącego się nacjonalizmu pruskiego budowla odzyskała swoją świetność. W wielokrotnie przebudowywanym i plądrowanym zamku nie zachowały się jednak ciała wielkich mistrzów czy zakonników niższych rangą. Prawdopodobnie w grobach szukano kosztowności. Dokumenty zakonu, które przetrwały do dzisiejszych czasów, niewiele mówią o zwyczajach pochówkowych, stąd odkrycie w katedrze kwidzyńskiej porównywane jest do odkrycia grobu Tutenchamona.
Werner von Orseln - Wielki Mistrz zakonu krzyżackiego w latach 1324-1330. Został zamordowany przez Jana von Endorfa, przestępcę, który dołączył do zakonu w celach pokutnych. Zabójcę uznano za obłąkanego (domena publiczna) Dlaczego ciało wielkiego mistrza von Orselna zostało przewiezione do Kwidzyna? Dokumenty wskazują, że to on odnowił regułę krzyżacką w duchu religijnym. Warto przypomnieć, że zakonnicy rekrutowani byli głównie pod względem fizycznym, zaś sprawy duchowe coraz bardziej schodziły na dalszy plan. To Werner dążył do odnowy moralnej zakonu. Ponadto prowadzona przez niego polityka zagraniczna była zdecydowanie przychylna Polsce, co miało szansę zmienić się po jego zabójstwie. I rzeczywiście: następca rozpoczął agresywną politykę, co mogłoby wskazywać, że prawdopodobnie mord miał podłoże polityczne. Z tego też powodu starano się pozbyć ze stolicy zakonu ciała. Później katedrę w Kwidzynie zakonnicy traktowali jako miejsce pochówku niewygodnych wielkich mistrzów. Tak pozbyto się z Malborka również ciała szalonego wielkiego mistrza Ludolf Koeniga von Wattzau czy wielkiego mistrza Henryka von Plauena, którego uznano za zdrajcę.
Badania archeologiczne w kwidzyńskiej katedrze trwają nadal. Nie został odkryty grób świętej Doroty, która została tam zamurowana żywcem by oddać się rekluzie, odosobnieniu. To ta święta przewidziała militarny upadek zakonu oraz krytykowała postępowanie współczesnego jej wielkiego mistrza, Konrada Wallenroda. W kwietniu 2016 roku archeolodzy odkryli ukryty tunel pod kwidzyńskim gdaniskiem, z zachowaną średniowieczną deską. Gotyckim pismem wykonano na niej napis „MEWE”, czyli średniowieczną nazwę pobliskiego Gniewu. Archeolodzy uważają, że mogli wreszcie natrafić na ślady grobu świętej Doroty. Prace trwają.
Historycy spierają się czy morderstwo Wernera von Orselna było kluczowe dla późniejszej zmiany relacji zakonu z Koroną. Czy doszłoby do konfrontacji na polach Grunwaldu gdyby Werner i jego następcy prowadzili politykę przyjazną Polsce? Możliwe, że historia potoczyłaby się zupełnie inaczej. Dziś za to możemy oglądać piękną kryptę wielkich mistrzów w katedrze w Kwidzynie z trzema rekonstrukcjami pochowanych wielkich mistrzów wyklętych.
Katedra w Kwidzynie, miejsce pochówku "wyklętych" mistrzów krzyżackich (fot. Mat-matys, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Poland) Post Scriptum
W kwietniu 2016 roku zakończyły się ostatnie prace konserwatorskie i odbudowa zrujnowanego po wojnie kościoła Najświętszej Marii Panny na zamku w Malborku. Kaplica świętej Anny, miejsce pochówku wielkich mistrzów, została przywrócona do wyglądu z okresu średniowiecza. Po 70 latach od zburzenia zamku przez wojska radzieckie zakończyła się w końcu jego odbudowa.
Bibliografia:
- Mistrzowie z Kwidzyna [dostęp: 31.03.2017]
- Bieszk Janusz, Zamki państwa krzyżackiego w Polsce, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2010.
- Torbus Tomasz, Zamki krzyżackie, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 2010
Redakcja: Antoni Olbrychski
Korekta i konsultacja historyczna: dr Agnieszka Budyta
