Legendy nauki – polscy naukowcy, którzy zmienili świat

Bronisław Malinowski – światowej sławy antropolog, którego tezy zmieniły nasze spojrzenie na kulturę. Ojciec dziedziny zwanej antropologią kulturową. Jako pierwszy zaczął prowadzić tzw. badania uczestniczące – nie analizował opasłych tomów w zaciszu domowego ogniska, lecz postanowił wejść w środowisko ludzi żyjących na Wyspach Trobriandzkich. Autor książek Argonauci zachodniego Pacyfiku oraz Życie seksualne dzikich w północno-zachodniej Melanezji (zdjęcie w domenie publicznej).

Jan Heweliusz – dzięki niemu świat dowiedział się, jakie tajemnice kryje Księżyc. Jako jeden z ostatnich naukowców nieużywających specjalistycznych narzędzi do obserwacji nieba zdołał zbadać i opisać powierzchnię ziemskiego satelity, a także inne ciała niebieskie. Do XVIII wieku jego dzieło Selenografia: lub opisanie Księżyca stanowiło jeden z podstawowych źródeł wiedzy o Księżycu. Za swoje zasługi przyjęty do angielskiego Royal Society (domena publiczna).

Henryk Arctowski – badacz, dzięki któremu Antarktyda przestała być nieznanym lądem. Wyprawa na biegun południowy pozwoliła mu na przeprowadzenie nowatorskich badań z zakresu m.in. geologii, oceanografii, meteorologii i glacjologii. Na ich podstawie opracował mapy batymeryczne tamtejszych mórz, wskazał analogie między geologiczną budową Południowych Andów a pasmami na Ziemi Grahama, a także stworzył teorię falowego przemieszczania się cyklonów. Wysunął pomysł stworzenia polskich stacji polarnych na Antarktydzie i Spitsbergenie, który zrealizowano połowicznie dopiero w 1976 roku – placówka na Spitsbergenie nosi imię Polaka. Na jego cześć nazwano także wiele innych miejsc na Antarktydzie i w Arktyce, m.in. Górę Arctowskiego i Zatokę Arctowskiego (zdjęcie w domenie publicznej).

Stefan Banach – kto z matematyków nie słyszał o przestrzeni Banacha? Ten genialny naukowiec, członek lwowskiej szkoły matematycznej, był twórcą analizy funkcjonalnej. Co ciekawe, nigdy nie ukończył studiów – jego naukę na Politechnice Lwowskiej w 1914 roku przerwała wojna. Mimo to, bez uzyskania tytułu magistra, w tym samym roku – 1920 – obronił doktorat i uzyskał habilitację. Egzamin doktorski zdał nieświadomie z inicjatywy swoich kolegów po fachu Jego przełomowe odkrycia wpłynęły na współczesny kształt matematyki, a także na inne dziedziny – fizykę i nauki przyrodnicze (zdjęcie w domenie publicznej).

Karol Olszewski i Zygmunt Wróblewski – ich odkrycie zelektryzowało świat nauki. Choć wcześniej podejmowano podobne próby, dopiero polskim naukowcom udało się tego dokonać – w 1883 roku skroplili oni tlen. Niedługo potem zdołali powtórzyć to osiągnięcie z azotem. Następnie podjęli się kolejnego wyzwania – zestalili dwutlenek węgla i metanol. Ich dokonania znalazły zastosowanie najpierw w produkcji materiałów wybuchowych, a później m.in. w przemyśle petrochemicznym i rakietowym. Olszewski został nawet nominowany do Nagrody Nobla. Na fotografii Zygmunt Wróblewski (zdjęcie w domenie publicznej).

Kazimierz Michałowski – słynny egiptolog odpowiedzialny za stworzenie polskiej szkoły archeologii śródziemnomorskiej, która zakładała łączenie wykopalisk i konserwacji zabytków. Prowadził badania archeologiczne na Bliskim Wschodzie – wraz ze swoim zespołem odkrył m.in. koptyjską katedrę w Faras i świątynię faraona Totmesa III. Zajmował się także odkrywaniem tajemnic syryjskiej Palmyry i pozostałości po rzymskim panowaniu w Aleksandrii. Jego dokonania doprowadziły do stworzenia dziedziny zwanej nubiologią. Na zdjęciu: w pracowni konserwatorskiej Muzeum Narodowego, lata 60. (fot. Harry Weinberg, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Poland

Ignacy Domeyko – jego sława sięgnęła bardzo daleko, bo aż do Chile. Wieści o naukowych osiągnięciach badacza dotarły do tamtejszego rządu, który złożył mu propozycję nie do odrzucenia – naukowiec miał kierować katedrą chemii w Ciquimbo i wspierać kraj w rozwoju. Młode państwo chciało oprzeć swoją gospodarkę na górnictwie. Właśnie Domeyce jego władze powierzyły opracowanie planu wydobywania złóż naturalnych. Jego wkład w rozwój Chile był jednak o wiele większy – zreformował tamtejsze szkolnictwo, opracował podstawy geologii kraju, badał Kordyliery. Odkrył także wiele minerałów – jeden z nich nazwano na jego cześć domeykitem (zdjęcie w domenie publicznej).

Roman Ingarden – wybitny polski filozof, światowej sławy fenomenolog, uczeń Edmunda Husserla, z którego poglądami polemizował. Jego Spór o istnienie świata, fundamentalna praca fenomenologii realistycznej, stał się inspiracją dla wielu polskich i zagranicznych myślicieli. Zajmował się także teorią dzieła literackiego. Był bardzo płodnym twórcą – jego dzieła filozoficzne mieszczą się w 16 tomach. Na ilustracji: portret Ingardena autorstwa Witkacego (domena publiczna).

Ludwik Zamenhof – twórca języka esperanto. Wychowany w wielonarodowościowym Białymstoku, uważał, że źródłem konfliktów między nacjami jest wielość języków, a co za tym idzie – niezdolność porozumiewania się. Pierwszy podręcznik uniwersalnego języka o nazwie „Język międzynarodowy. Przedmowa i podręcznik kompletny” opublikował pod pseudonimem Doktoro Esperanto, czyli doktor mający nadzieję. Idea zaczęła podbijać świat, a jej twórca w 1913 roku został nominowany do Nagrody Nobla (zdjęcie w domenie publicznej).