Leszek Paweł Słupecki – „Wróżby i wyrocznie pogańskich Skandynawów” – recenzja i ocena

Książka „Wróżby i wyrocznie pogańskich Skandynawów” po raz pierwszy została wydana w 1998 roku na podstawie rozprawy habilitacyjnej wybitnego polskiego mediewisty, archeologa, filologa i religioznawcy profesora Leszka P. Słupeckiego. Po upływie dwudziestu lat, zapewne za sprawą popularnego serialu „Wikingowie”, temat skandynawskich wojowników zyskał szczególną popularność. Książka Słupeckiego stała się niemal niedostępnym, antykwarycznym, białym krukiem. W odpowiedzi na duże zainteresowanie, niedawno ukazało się II wydanie tej publikacji – jak skromnie napisał autor, nieznacznie tylko zmienione. Czy autorowi udało się przybliżyć tak skomplikowany i niedostępny świat pogańskich Skandynawów?

Na niemal 300 stronach Leszek P. Słupecki holistycznie przedstawił problem wróżb i wyroczni, które towarzyszyły pogańskim Skandynawom. Treść uzupełnia kilkanaście rycin, które ilustrują omawiane problemy. Na uwagę zasługuje także jakość samego wydruku i bardzo jasny papier, które sprawiają, że lektura nie męczy wzroku.

Recenzowana praca stanowi najbardziej aktualne i kompletne omówienie problematyki wróżb i wyroczni pogańskich Skandynawów. Autor podjął się niezwykle trudnego zadania, które wymagało odpowiedniego aparatu badawczego, doświadczenia i wyczucia. Już pierwsze strony przekonują, że czytelnik wyruszy w intrygującą podróż po świecie skandynawskiej mitologii. Wraz z kolejnymi rozdziałami poznajemy podstawy, system wierzeń i zasady, którymi kierowali się w określonych sytuacjach skandynawscy prorocy. Odkrywany jest przed nami także świat istot magicznych i bogiń takich jak norny, walkirie, disy, fylgie czy draumkony, których obecność wiązała się z magią, czarami i zjawiskami nadprzyrodzonymi. Poznając ten zapomniany świat zaczynamy rozumieć dlaczego ponad 60 procent Islandczyków wierzy w istnienie elfów (określanych w Islandii mianem ukrytych ludzi – Huldufólk).

Książka Słupeckiego pozwala poznać zupełnie inny system interpretacji rzeczywistości, nieoparty na linearnym rozumieniu czasu. Przyjęcie pewnych założeń myślowych, z którymi identyfikowali się wczesnośredniowieczni Skandynawowie może być dla nas niezwykle trudne. Przykładem niech będzie fakt, że poznanie swojej przyszłości miało przede wszystkim wartość informacyjną. Losu nie sposób uniknąć, dlatego poznanie proroctw mogło najwyżej pomóc odpowiednio przygotować się na ich wypełnienie.

Leszek P. Słupecki dysponuje doskonałym warsztatem. W recenzowanej pracy nie dopatrzyłem się błędów rzeczowych, stylistycznych czy językowych (wskazać można wyłącznie jedno powtórzenie). Wartościowe są nawiązania do źródeł starożytnych, których, jak sam autor zauważył, w ostatnich czasach przy badaniu religii wczesnośredniowiecznych Skandynawów zdecydowanie brakuje. W kilku miejscach Słupecki podejmuje wyważoną i konkretną polemikę z powszechnie przyjmowanymi założeniami. Przekonujące jest na przykład spostrzeżenie, że należy odrzucić zdroworozsądkowe rozumienie Jana de Vriesa, dotyczące zmiany przepowiedzianego losu. Sposób myślenia w kulturze skandynawskiej w epoce wikingów był na wielu płaszczyznach bardziej zbliżony do myślenia starożytnych Greków, niż współczesnego nam, ponowoczesnego społeczeństwa.

Książka zmusza do refleksji nad skutkami pojawienia się chrześcijaństwa dla rytuałów i obrzędów praktykowanych przez autochtonów. Nie sposób pozbyć się wrażenia, że wraz z pojawieniem się chrześcijaństwa Europa Północna i Środkowowschodnia straciła ważny element własnej tożsamości kulturowej. Świat reguł i zależności w pogańskiej religii skandynawskiej wydaje się być zdecydowanie bardziej złożony i skomplikowany niż współczesne nam odłamy chrześcijaństwa, które dominują na Północy Europy.

Dla osób nieprzyzwyczajonych do czytania literatury naukowej, pewną niedogodnością może być duża koncentracja specjalistycznych terminów, co samo w sobie nie jest oczywiście wadą, jednak osoby liczące na lekką w odbiorze książkę mogą się rozczarować. Za pewną niedoskonałość można uznać przytaczanie obszernych cytatów w języku, w którym oryginalnie pisał cytowany przez L. Słupeckiego autor (dominuje język angielski, niemiecki i łacina). Jako, że celem nauki jest popularyzacja i rozpowszechnianie wiedzy, podawanie jej w sposób ograniczający spektrum odbiorców wydaje się być decyzją niewłaściwą. Z drugiej strony należy zauważyć, że ma to bardzo dużą wartość dla innych naukowców, którym daje możliwość odniesienia się bezpośrednio do oryginału cytowanego tekstu, a nie tłumaczenia autora.

Książka „Wróżby i wyrocznie pogańskich Skandynawów” to fascynująca pozycja, która pozwala poznać i zrozumieć skomplikowany świat pogańskiej religii, która we wczesnym średniowieczu definiowała życie mieszkańców północnej Europy. To publikacja prezentująca najwyższy, światowy poziom refleksji naukowej, będąc nie tylko istotnym głosem polskiej, ale i europejskiej mediewistyki. Książka powinna zostać wydana także w języku angielskim, tak aby mogła trafić do możliwie najszerszego grona odbiorców. Polecam nie tylko zainteresowanym epoką wikińską.