Marek Wagner – „Trembowla 1675” – recenzja i ocena
Marek Wagner – „Trembowla 1675” – recenzja i ocena
Już nazwisko autora gwarantuje pracę na wysokim poziomie. Prof. Wagner jest autorem monografii o wojnie polsko-tureckiej 1672–1676. Stąd czytelnik ma pewność, że tekst powstał na podstawie sumiennej kwerendy w dostępnych źródłach polskich i zagranicznych. Oczywiście z przyczyn obiektywnych nie odnosi się to może do materiałów tureckich, ale z kolei tutaj mamy wsparcie w postaci prac wybitnych orientalistów.
Podobnie jest z opracowaniami. I nie chodzi tu tylko o książki poświęcone samemu konfliktowi, lecz także prace dotyczące historii politycznej, wojskowej (w tym fortyfikacji), społecznej etc. Pojawia się teraz pytanie, w jaki sposób z tak wielkiego zestawu środków napisać ciekawą książkę, przede wszystkim na tytułowy temat o w gruncie rzeczy krótkim oblężeniu. Okazuje się, że można.
Układ książki jest tradycyjnie HaBekowski. Wpierw wchodzimy w sytuację polityczną Rzeczpospolitej u progu kampanii 1675 roku. Autor przedstawia nie tylko dokładnie punkt wyjścia, lecz także dyplomatyczne manewry i możliwości stojące przed Janem III Sobieskim. Chodzi tu nie tylko o zawarcie pokoju z Turcją, odzyskanie utraconych terenów czy reorientację polityki. Widzimy też problemy z jakimi od początku musiał się zmagać nowy monarcha na kanwie polityki wewnętrznej – z wszechwładną opozycją magnacką na czele.
Kolejny element, czyli opis wojsk obu stron został przedstawiony z interesującej perspektywy. Ponieważ istnieje multum prac na ten temat, prof. Wagner ograniczył się tylko do ogólnego obrazu wyjąwszy formację piechoty. Tę przedstawił nie tylko dokładnie, lecz też ciekawie. Zwłaszcza jeśli chodzi o polskie piesze formacje – posłużył się bowiem ciekawymi przykładami z codziennego życia oraz systemu organizacji i logistyki. Opierał się w tym wypadku na wojskowych dokumentach źródłowych, co dodaje tylko wartości zamieszczonym w książce opisom.
Tradycyjny rozdział wagnerowskiego HaBeka to dokładny opis obszaru operacyjnego działań zbrojnych, a później gładkie przejście do samej kampanii. Jest ona opisana wystarczająca szczegółowo, aby nie znużyć i wystarczająco ogólnie, żeby nie przeważyć w treści. Z kolei sam opis walk o Trembowlę jest osobnym, wydzielonym rozdziałem. Autor dobrze się do niego przygotował. Opisał w oparciu o źródła (w tym ikonograficzne) wygląd i założenie obronne Trembowli, przedstawił obrońców i oblegających, a następnie przedstawił oblężenie. Luki źródłowe uzupełnił analizą wojny oblężniczej, jaką stosowały obie strony. Odstąpienie od twierdzy i pościg za uchodzącymi Turkami kończy część dynamiczną książki.
Jednak to nie koniec. Czytelnika czekają dwa swoiste aneksy, jednak w praktyce będące osobnymi rozdziałami. Pierwszy przedstawia sylwetkę Jana Samuela Chrzanowskiego i jego kariery w wojsku koronnym. Wagner dokonał tu swoistych poszukiwań rozważając wszystkie za i przeciw. Ten rozdział jest również ciekawą podróżą po drogach zawodowego rozwoju oficera wojsk autoramentu cudzoziemskiego w najbardziej „wojennym” okresie Rzeczpospolitej. Z kolei drugi aneks to próba rekonstrukcji życia dzielnej pani Chrzanowskiej – i przy okazji wgląd w życie oficerskiej żony tych czasów.
W gruncie rzeczy oba te aneksy są jakby osobną częścią książki. Dzięki temu otrzymujemy nie tylko ciekawy i wyczerpujący opis trembowelskiej epopei, lecz także kompletną i wyczerpującą historię tak samego miejsca, jak i wydarzenia. Doprawdy warto przeczytać.
