Matura historia 2025 – konspekty wypracowań
Matura historia 2025 arkusze CKE:
Matura z historii 2025 – konspekty wypracowań (poziom rozszerzony)
1. Władysław Jagiełło był najwybitniejszym władcą Polski z dynastii Jagiellonów. Zajmij stanowisko wobec powyższej tezy i je uzasadnij, uwzględniając w swojej argumentacji
aspekty: militarny, ustrojowy i społeczno-gospodarczy.
Stanowisko: Władysława Jagiełłę można uznać za najwybitniejszego władcę Polski z dynastii Jagiellonów.
Aspekt militarny: od początku panowania dążył do zmniejszenia zagrożenia ze strony Zakonu Krzyżackiego – jego największym sukcesem pod tym względem było wygranie bitwy pod Grunwaldem w 1410 roku. Chociaż nie wykorzystał w pełni tego zwycięstwa – nie przełożyło się ono na pokaźne nabytki terytorialne czy finansowe – znacząco osłabiło pozycję zakonu. Dodatkowo umocnił to działaniami dyplomatycznymi, na soborze w Konstancji.
Aspekt ustrojowy: był założycielem dynastii, która cieszyła się silną pozycją w Europie – na przestrzeni lat jej przedstawiciele zasiadali na tronie Polski, ale także Litwy, Czech i Węgier. Poprzez chrzest i małżeństwo z Jadwigą zacieśnił więzi Polski z Litwą – doprowadził do stworzenia unii między tymi państwami, jednego z najpotężniejszych sojuszy w ówczesnej Europie.
Dzięki połączeniu sił mogły one skuteczniej przeciwstawiać się ekspansji zakonu krzyżackiego i rosnącemu zagrożeniu ze strony Moskwy, bronić się przed najazdami tatarskimi i rozszerzać wpływy na wschód. Choć pełna integracja między krajami nastąpiła dopiero w 1569 roku, wraz z unią lubelską i powstaniem Rzeczpospolitej Obojga Narodów, zacieśnienie więzi między krajami było wyrazem jego dalekowzroczności i politycznego geniuszu.
Do tego Władysław Jagiełło wzmocnił pozycję monarchii poprzez budowę sprawnej administracji państwowej, wprowadził reformy porządkujące system sądowniczy kraju oraz przyczynił się do ujednolicenia prawa w Królestwie Polskim. Jednocześnie licznymi przywilejami szlacheckimi wzmocnił pozycję szlachty i zapewniając jej większy wpływ na decyzje państwowe. Najważniejszy z nich – przywilej jedleńsko-krakowski nadany w 1430 roku – gwarantował szlachcie nietykalność majątkową i osobistą. Odtąd nikt z tego stanu nie mógł zostać uwięziony bez wyroku sądowego. W Anglii podobne prawo pojawiło się dopiero w 1689 roku, a we Francji po rewolucji francuskiej.
Aspekt społeczno-gospodarczy: największą zasługą na tym polu było wznowienie w 1400 roku, na prośbę zmarłej żony Jadwigi Andegaweńskiej, działalności Akademii Krakowskiej. Szybko stała się ona jednym z najważniejszych ośrodków naukowych w Europie. Prężne działanie tej uczelni doprowadziło do rozwoju nauki w kraju – efekty tego widać było już na soborze w Konstancji. Obecne tam poselstwo na czele z profesorem z tej akademii Pawłem Włodkowicem przedstawiło silną argumentację i dyplomatycznie rozstrzygnęło spór polsko-krzyżacki na korzyść Polski.
Oprócz tego gromadził wokół siebie wybitnych polityków i uczonych, ściągał do kraju ruskich malarzy, których dzieła przyzdobiły następnie kościoły w Gnieźnie, Sandomierzu, Krakowie i innych miastach. Fundował też liczne biskupstwa, organizował i uposażał biskupstwa na Rusi, troszczył się o klasztory i kościoły.
Połączenie Polski i Wielkiego Księstwa Litewskiego doprowadziło też do ich rozwoju gospodarczego. Jako monarcha otwierał nowe szlaki handlowe, dbał o rozwój dróg i kanałów, które ułatwiały transport i wymianę handlową, wzmocnił pozycję kraju na rynku europejskim, przeprowadził też ważne reformy monetarne – wprowadził m.in. do obiegu półgrosz, wprowadziło większą jednolitość w systemie płatniczym.
Podsumowanie: choć rządy Władysława Jagiełły nie były pozbawione wad, jego działania niewątpliwie wzmocniły państwo polskie i stworzyły podwaliny pod przyszłą potęgę Rzeczypospolitej.
2. Lata 1871–1914 są niesłusznie określane jako belle époque (piękna epoka). Zajmij stanowisko wobec powyższej tezy i je uzasadnij, uwzględniając w swojej argumentacji
aspekty: polityczny, społeczno-gospodarczy i kulturowy.
Stanowisko: Lata 1871–1914 są słusznie określane jako belle époque.
Aspekt polityczny: Po okresie niszczycielskich wojen napoleońskich, niepokojów społecznych w czasie wiosny ludów i konfliktu francusko-pruskiego w Europie nastał czas względnej stabilizacji politycznej. Seria konferencji dyplomatycznych zdołała załagodzić spory zagrażające ogólnemu pokojowi. Wysiłki polityczne europejskich mocarstw skupiły się przede wszystkim na ekspansji i budowie potęgi kolonialnej (tzw. nowy imperializm).
Aspekt społeczno-gospodarczy: Nastąpił ogromny skok w rozwoju produkcji przemysłowej. Szybki rozwój nowych technologii (tzw. druga rewolucja przemysłowa) przyczynił się do poprawy wielu aspektów życia. Wzrosło znaczenie edukacji, a w poszczególnych państwach zaczęto wprowadzać powszechny obowiązek szkolny. Postępująca industrializacja gospodarki przyczyniła się do rozwoju i samoświadomości życia społecznego. Klasa robotnicza zaczęła organizować się w związki zawodowe walczące o prawa pracownicze. Powstały kobiece organizacje, które domagały się praw wyborczych, prawa do pracy i edukacji dla kobiet.
Polecamy książkę: „Historia. Poradnik maturalny”
Aspekt kulturowy: Belle époque to okres rozwoju awangardowych i innowacyjnych ruchów artystycznych. W sztuce pojawiły się m.in. impresjonizm, abstrakcjonizm, postimpresjonizm, secesja i symbolizm. Życie kulturowe przestało być domeną klas wyższych. Na popularności zyskiwały formy masowej rozrywki i wypoczynku. Pojawiały się sale koncertowe, kabarety, kawiarnie i salony. Rozkwitła również kultura konsumpcyjna. Belle époque stała się świadkiem narodzin domów towarowych, elementów reklamy oraz marketingu.
Podsumowanie: Lata 1871–1914 są słusznie określane jako belle époque. W Europie zapanowała stabilizacja polityczna, dzięki której nastąpił rozwój gospodarczy, kulturowy i społeczny.
3. Rok 1956 był przełomem w systemie komunistycznym. Zajmij stanowisko wobec powyższej tezy i je uzasadnij, uwzględniając w swojej argumentacji wydarzenia z trzech wybranych państw bloku komunistycznego.
Stanowisko:
Zgadzam się z tezą, że rok 1956 był przełomem w systemie komunistycznym, ponieważ przyniósł kryzysy i reformy w wielu krajach bloku wschodniego, ujawniając pęknięcia w monolicie władzy sowieckiej i wskazując na potrzebę zmian.
Argument 1: Polska – Październik 1956 (Polski Październik)
Teza cząstkowa: W Polsce doszło do przełomu politycznego, który pokazał, że możliwa jest „odwilż” w obrębie systemu komunistycznego.
- Śmierć Bieruta i zmiany wewnętrzne w PZPR
- Powrót Władysława Gomułki do władzy jako symbol reformatorski
- Spontaniczne poparcie społeczne i protesty robotników w Poznaniu (czerwiec 1956)
- Odzyskanie częściowej suwerenności wobec ZSRR – np. zgoda Chruszczowa na pozostanie Polski we własnym kursie (bez interwencji zbrojnej)
- Symboliczna zgoda Moskwy na model „polskiej drogi do socjalizmu”
Argument 2: Węgry – Rewolucja węgierska 1956 roku
Teza cząstkowa: Rewolucja węgierska była największym wyzwaniem dla dominacji sowieckiej w Europie Środkowej i pokazała skalę społecznego sprzeciwu wobec komunizmu.
- Protesty studentów i robotników w Budapeszcie, żądania wolności słowa, pluralizmu politycznego i wyjścia z Układu Warszawskiego
- Powołanie rządu Imre Nagya i zapowiedź demokratyzacji
- Brutalna interwencja Armii Radzieckiej (listopad 1956), tysiące zabitych i represje
- Upadek rewolucji, ale również zniszczenie mitu o „niezmienności” systemu
Argument 3: ZSRR – tajny referat Chruszczowa i początek „odwilży”
Teza cząstkowa: Przełom w samym Związku Radzieckim miał charakter ideologiczny i polityczny, który wstrząsnął całym systemem sowieckim.
- XX Zjazd KPZR (luty 1956): Chruszczow wygłasza „tajny referat”, w którym potępia kult jednostki Stalina
- Początek destalinizacji: uwalnianie więźniów politycznych, zniesienie części represji, ograniczenie terroru
- Wzrost nadziei społecznych i falowy wpływ na resztę bloku (Polska, Węgry, NRD)
- Otwarte rysy w ideologicznym fundamencie komunizmu – krytyka stalinizmu od wewnątrz
Wniosek:
Rok 1956 był rzeczywiście przełomem w systemie komunistycznym, ponieważ:
- Zainicjował zmiany w samej ideologii (destalinizacja)
- Pokazał skalę społecznego sprzeciwu (Węgry, Polska)
- Odsłonił słabość systemu, który musiał reagować (czasem siłą) na wewnętrzne napięcia
- Choć nie obalił komunizmu, to po raz pierwszy zakwestionował jego nieomylność i jednolitość
Mimo że komunizm przetrwał, wydarzenia 1956 r. stały się punktem zwrotnym, który odsłonił jego wewnętrzne sprzeczności i zapoczątkował późniejsze ruchy opozycyjne.
