„Natura i duchowość. Carl Borromäus Ruthart (1630–1703)” – wystawa

fot. Dariusz Wierzański

Wystawa : „Natura i duchowość. Carl Borromäus Ruthart (1630–1703)”

Termin : wystawa czynna od 28 lutego do 31 maja 2019

Miejsce : Muzeum Narodowe w Gdańsku/Oddział Sztuki Dawnej, ul. Toruńska 1

Kuratorki : dr Lucia Arbace, dr Magdalena Mielnik

Carl Borromäus Ruthart, o którego pierwszej połowie życia niewiele wiadomo, urodził się w Gdańsku w rodzinie krawca. Uczył się poza Prusami Królewskimi.

Pierwszym nauczycielem Rutharta mógł być Daniel Schultz, choć nie ma żadnych źródeł, które mogłyby potwierdzić tę teorię. Schultz zapoczątkował w mieście nad Motławą modę na sceny animalistyczne. Na twórczość Rutharta wpływ mógł wywrzeć także Samuel Niedenthal, malarz animalista, autor serii rysunków przedstawiających różne gatunki zwierząt. Artysta interesował się zoologią, sam miał hodowlę tarantul. W latach 50. XVII w. rozpoczął karierę malarza we Włoszech, którą kontynuował w Antwerpii, później Regensburgu i Wiedniu.

W 1670 roku Carl Borromäus, wówczas już słynny artysta, wstąpił do zakonu i został oblatem, potem celestyńskim mnichem, od tamtej pory znanym jako brat Andreas. Początkowo mieszkał w klasztorze św. Euzebiusza w Rzymie, później przeniósł się do klasztoru Najświętszej Marii Panny Collemaggio w L'Aquila. Mieszkał także w klasztorze w Sulmonie. Resztę życia spędził w Abruzji, zmarł w 1703 roku.

Carl Borromäus Ruthart (Gdańsk 1630?– 1703 L’Aquila), Święty Antoni odwiedza Świętego Pawła, pierwszego pustelnika, na pustyni , 1665-1667, płótno, technika olejna, Galleria Porcini

Wybór klasztoru celestynów zapewne nie był bez znaczenia. Święty Celestyn – założyciel zakonu, pustelnik – został papieżem i był pierwszym, który z tronu Piotrowego zrezygnował, odrzucił także wszelkie przywileje i zaszczyty na rzecz życia duchowego.

Przez ponad trzydzieści lat Ruthart oferował zakonowi celestynów swoją sztukę. Stworzył wiele obrazów, m.in. przedstawiających życie świętych: Piotra, Celestyna, Benedykta, Scholastyki, portrety mnichów, a także sceny animalistyczne, krajobrazy, martwe natury. Większość jego dzieł znajduje się obecnie w kolekcji Narodowego Muzeum Abruzji w L'Qquila. Szczególnie ważne są szkice przygotowawcze wykonane dla bazyliki Collemaggio, do płócien przeznaczonych dla dekoracji ścian chóru i naw (przedstawiają one historię celestynów).

Carl Borromäus Ruthart (Gdańsk 1630?– 1703 L’Aquila), Święty Benedykt wyławia motykę z mokradła , płótno, technika olejna, L’Aquila, Museo Nazionale d’Abruzzo, inv. OPS 43

Inne wielkoformatowe obrazy pokazują sceny z życia papieża Celestyna V, który później został kanonizowany jako św. Piotr Celestyn. Pozostałe tematy – jeleń i dzik oszczędzone przez myśliwych; niedźwiedź, przed którym zostaje uratowane stado owiec; zwierzęta okiełzane za pomocą kawałka chleba lub te, które ratują mnicha i niewiastę przed atakiem Saracenów – to motywy często spotykane w literaturze pustelniczej, w której mnisi sami poskramiają dzikie bestie bądź ratują je przed łowczymi. Ruthart wykorzystał swoje doświadczenie w przedstawianiu zwierząt, a kontekst związany ze scenami z życia pustelników nadał jego animalistycznym scenom silnej duchowości.

Carl Borromäus Ruthart (Gdańsk 1630?– 1703 L’Aquila), Walka niedźwiedzia z lampartem , 1660-1670, płótno, technika olejna, Muzeum Narodowe w Gdańsku, nr inw.: MNG/SD/353/M

Obrazy Rutharta były częścią ważnych europejskich kolekcji. Był to ceniony malarz animalista, specjalizował się w scenach polowań i walk zwierząt, tematyce cieszącej się ogromnym powodzeniem wśród możnych. Takie dzieła podkreślały status ich właścicieli, ale też odwoływały się do kartezjańskiej idei panowania rozumu nad emocjami, często zawierały wątki moralistyczne i wanitatywne; te ostatnie są szczególnie widoczne w dziełach Carla Borromäusa.

Artysta był bystrym obserwatorem świata zwierząt, prawdopodobnie miał okazję obserwować je z natury u swych zleceniodawców. Z kolei obecne w jego dziełach wątki związane z duchowością najpewniej były mu osobiście bliskie, na co wskazuje jego dalsza droga życiowa.

Ruthart często malował dzikie, egzotyczne bestie. Prawdopodobnie oglądał je na własne oczy w menażeriach należących do jego bogatych mecenasów. Przedstawiał różne gatunki zwierząt, które nigdy nie mogłyby się spotkać w naturze (lamparty i niedźwiedzie, lisy lub jelenie). Być może jest to wyraz fascynacji bogactwem świata fauny, możliwe też, że obrazy nawiązują do organizowanych wówczas walk zwierząt. Były to luksusowe, ale jednocześnie krwawe widowiska, ponieważ specjalnie ku rozrywce możnych sprowadzano rzadkie gatunki i wiele dzikich zwierząt wówczas ginęło.

Zwierzęta w obrazach Rutharta są często przedstawione na tle zniszczonych fragmentów architektury i rzeźby antycznej. Miało to prawdopodobnie znaczenie wanitatywne, przypominało bowiem o przemijalności świata doczesnego.

Carl Borromäus Ruthart (Gdańsk 1630?– 1703 L’Aquila), Walka niedźwiedzi i psów , 1660-1670, płótno, technika olejna, Narodna Galerija Lublana, nr inw.: NG S 2761

Wystawa będzie się koncentrować na tym okresie życia artysty, kiedy był celestyńskim mnichem w L’Aquila. Zostaną pokazane trzydzieści dwa niewypożyczane wcześniej obrazy z kolekcji Nazionale Museo d’Abruzzo. Wśród nich są dzieła o tematyce animalistycznej, a także obrazy prezentujące sceny z życia świętych Celestyna i Benedykta, bozzetta płócien, które artysta wykonał dla kościoła Najświętszej Marii Panny Collemaggio w l’Aquila.

Wystawa w Muzeum Narodowym w Gdańsku, organizowana wspólnie z Museo Nazionale d’Abruzzo, jest pierwszą monograficzną prezentacją obrazów Carla Borromäusa Rutharta w Polsce. Dzieła artysty znajdują się w kolekcjach muzeów na całym świecie. Do dzisiaj są chętnie kupowane na rynku antykwarycznym.

fot. Dariusz Wierzański

Na miejsce ekspozycji został wybrany Wielki Refektarz dawnego klasztoru franciszkanów, siedziby Oddziału Sztuki Dawnej MNG, który przez ostatnie kilkanaście miesięcy był gruntownie remontowany.

Wystawa „Natura i duchowość. Carl Borromäus Ruthart (1630–1703)” jest niewątpliwie rzadką okazją do zapoznania się z twórczością i życiem tego niezwykłego gdańszczanina. Ukazanie obrazów, w większości nieeksponowanych nigdy poza miejscem ich powstania, jest wyjątkową artystyczną okazją dla koneserów sztuki dawnej.

Na podstawie materiałów prasowych Muzeum Narodowego w Gdańsku.

Kupuj świetne e-booki historyczne i wspieraj ulubiony portal!

Regularnie do sklepu Histmaga trafiają nowe, ciekawe e-booki. Dochód z ich sprzedaży wspiera działalność pierwszego polskiego portalu historycznego. Po to, by zawsze był ktoś, kto mówi, jak było!

Sprawdź dostępne tytuły pod adresem: https://sklep.histmag.org/