Osądzenie przestępstw okresu II wojny światowej [Fragmenty książek Wydawnictwa IPN]
W końcu 1946 r. prokuratorzy NTN Jerzy Sawicki i Tadeusz Cyprian pisali, że „sala rozpraw sądu specjalnego odsłania niejedną sprężynę psychiczną, wydobywa na wierzch ukryte głęboko motywy społeczne działania”. Ci wybitni prawnicy podjęli próbę „sięgnięcia w psychologię kolaboracjonisty zdrajcy” i wyodrębnili sześć kategorii tego typu przestępców: 1. przestępca-cynik, 2. przestępca-człowiek wygodny, 3. przestępca-„romantyk” („uważa się za człowieka zasad i Wallenroda”), 4. przestępca-niewolnik („rekrutuje się przeważnie z byłej biurokracji, która pozostała w aparacie administracyjnym okupanta, oraz funkcjonariuszy fabrycznych. W swej pracy gorliwiec i służbista”), 5. kolaboracjonista-idealista („uważa on, że klęska faszyzmu może doprowadzić do wielkich reform społecznych, do pozbawienia go przywilejów”), 6. przestępca z przypadku. Jerzy Sawicki dowodził, że postępowania przed sądami specjalnymi otworzyły też dla psychologa i socjologa przestępczości wyjątkowo ciekawe i nowe horyzonty...
