Polskie jednostki pancerne: od Bobrujska do Wilhelmshaven i Melnika
Polskie jednostki pancerne – zobacz też: Bitwa pod Studziankami – pancerne starcie berlingowców
1 Pułk Czołgów
Pierwszą jednostką wojska polskiego uzbrojoną w broń pancerną był sformowany wiosną 1919 r. 1 Pułk Czołgów, wchodzący w skład Armii Polskiej we Francji dowodzonej przez gen. Józefa Hallera. Jednostka ta, sformowana na bazie oddziału francuskiego (z wykorzystaniem jego kadry i fachowców) składała się z pięciu kompanii czołgów typu Renault FT 17 – to właśnie jeden z nich, uczestniczący w wojnie polsko-bolszewickiej, został w zeszłym roku sprowadzony do Polski z Afganistanu, stając się jedną z atrakcji Muzeum Wojska Polskiego. Oddział sformowano w Martigny les Bains w Wogezach.
Polskie czołgi pod Dyneburgiem, wrzesień 1919 r. Pułk sprowadzono do Polski w czerwcu 1919 r. i niemalże od razu wszedł on do boju w czasie wojny z bolszewikami na Wschodzie. Chrztem bojowym formacji była walka 2 kompanii pułku w bitwie pod Bobrujskiem, zaś jednym z najważniejszych starć mająca miejsce w ostatnich dniach września 1919 r. bitwa pod Dyneburgiem. Już w pierwszych miesiącach jego działania miejsce Francuzów zajęli Polacy, niektórzy przedstawiciele starej kadry pozostali w Polsce jako doradcy i instruktorzy. Poszczególne kompanie i plutony pułku były w czasie wojny 1919-1920 r. używane na różnych odcinkach frontu do wzmocnienia działań piechoty.
Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa
W maju i czerwcu 1939 r. sformowana została jedna z dwóch wielkich jednostek pancerno-zmotoryzowanych przedwojennego Wojska Polskiego – Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa. Jej dowództwo objął przyszły komendant ZWZ/AK płk. dypl. Stefan Rowecki. Podstawą organizacyjną brygady były dwa zmotoryzowane pułki Wojska Polskiego – 1 Pułk Strzelców Pieszych z Rembertowa i 1 Pułk Strzelców Konnych im. Cesarza Napoleona z Garwolina. Oddziały te wzmocniono m.in. dywizjonem rozpoznawczym i przeciwpancernym oraz 2 Dywizjonem Artylerii Motorowej. W składzie brygady znaleźć miało się 25 czołgów rozpoznawczych oraz 16 czołgów lekkich Vickers E.
Brygada płk. Roweckiego we wrześniu 1939 r. znalazła się początkowo w dyspozycji Naczelnego Wodza, a od 4 września w składzie Armii „Lublin”. Oddziały te walczyły w rejonie środkowej Wisły (m.in. Annopola), następnie zaś w czasie walk odwrotowych w kierunku Lwowa. Brygada Pancerno-Motorowa walczyła w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim – największym starciu ostatniego etapu wojny z Niemcami. Jednym z głównych problemów jednostki były niedostatki zaopatrzeniowe, zwłaszcza w dostępie do paliwa. 20 września, w obliczu niemożliwości dalszej walki, Rowecki wydał rozkaz rozformowania brygady i zniszczenia ciężkiego sprzętu.
10 Brygada Kawalerii/10 Brygada Kawalerii Pancernej/1 Dywizja Pancerna
Najchwalebniejszą kartę w historii polskich wojsk pancernych zapisała jednostka, która dwukrotnie odtwarzała swój stan, by kontynuować wojnę z Niemcami. Wspólnym mianownikiem byli tu nie tylko jej żołnierze i oficerowie, którzy walkę rozpoczętą we wrześniu 1939 r. prowadzili w tej samej formacji nieraz aż do maja 1945 r., ale przede wszystkim postać dowódcy wszystkich trzech jednostek – gen. Stanisława Maczka.
Początkiem funkcjonowania tej niezwykłej jednostki było przeformowanie 10. Brygady Kawalerii w jednostkę całkowicie zmotoryzowaną, będącą pierwszą nowoczesną formacją pancerno-zmotoryzowaną w Wojsku Polskim. Jej trzon stanowił 24 Pułk Ułanów i 10 Pułk Strzelców Konnych, a także pododdziały artylerii, czołgów, rozpoznania i przeciwpancerne. Brygada weszła w skład Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Śląsk”, biorąc udział w zajęciu Zaolzia w październiku 1938 r. Po zakończeniu tych działań dowództwo formacją objął płk Stanisław Maczek. We wrześniu 1939 r. oddziały brygady walczyły w składzie Armii „Kraków” na południowych terenach górskich, zatrzymując przebijające się tamtędy oddziały niemieckie. Tocząc aktywne boje odwodowe, 10. Brygada dotarła na przedmoście rumuńskie i 19 września przeszła w zwartym szyku na Węgry.
Polscy pancerniacy w Wielkiej Brytanii, 1943 r. Żołnierze gen. Maczka, podobnie jak ich dowódca, przedostali się do Francji, gdzie w Camp de Coëtquidan w Bretanii rozpoczęło się formowanie 10 Brygady Kawalerii Pancernej. Dowódca jednostki, podobnie jak jego oficerowie, spierali się z Francuzami i sposób organizacji formacji. Z tego powodu w momencie rozpoczęcia kampanii francuskiej 10 maja 1940 r. brygada była nadal w fazie formowania. Mimo to 10 czerwca polskie oddziały zostały skierowane na front, biorąc udział w walkach w Szampanii, osłaniając odwrót oddziałów francuskich i odnosząc lokalne sukcesy. Mimo to 18 czerwca w wyniku klęski Francuzów i problemów z zaopatrzeniem dywizję rozformowano, a żołnierze gen. Maczka ponownie rozpoczęli improwizowaną ewakuację w celu kontynuowania dalszej walki.
Polecamy e-book: „Polowanie na stalowe słonie. Karabiny przeciwpancerne 1917 – 1945”
W lutym 1942 r. powołano 1 Dywizję Pancerną, która stała się główną jednostką PSZ na Zachodzie w Wielkiej Brytanii. Trzon dywizji stanowiły dwie brygady: 10 Brygada Kawalerii Pancernej oraz 16 Brygada Czołgów, uzupełnione o pododdziały rozpoznawcze, karabinów maszynowych i saperów. Początkowo jednostka ta stacjonowała w Szkocji wypełniając zadania osłony wybrzeża Wielkiej Brytanii, w lipcu 1944 r. została przerzucona do Normandii. Tam, w składzie 1 Armii Kanadyjskiej, wzięła udział w sierpniowej bitwie pod Falaise, w wyniku której doszło do przełamania na froncie normandzkim. Polska dywizja odegrała kluczową rolę, powstrzymując próby oddziałów niemieckich wydostania się z okrążenia. Następnie oddziały gen. Maczka nacierały przez północną Francję, Belgię i Holandię, biorąc m.in. udział w zdobyciu Ypres, Gandawy i Bredy, kończąc działania 9 listopada 1944 r. nad Mozą. W kwietniu następnego roku pancerniacy z 1. Dywizji wkroczyli na teren Niemiec, wyzwalając obóz jeniecki z żołnierkami AK w Oberlangen oraz bazę Kriegsmarine w Wilhelmshaven. Aż do 1947 r. żołnierze dywizji pełnili służbę w wojskach okupacyjnych w północno-zachodnich Niemczech, następnie zostali przewiezieni do Wielkiej Brytanii i zdemobilizowani.
1 Warszawska Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte
Swoje jednostki pancerne miało też Wojsko Polskie tworzone przez komunistów w ZSRR. W maju 1943 r. w Sielcach sformowano 1 Pułk Czołgów średnich, który wszedł w skład 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. W jej ramach walczył 12 października 1943 r. pod Lenino, gdzie poniósł stosunkowo duże straty, spowodowane głównie złym przygotowaniem przepraw przez rzekę Miereję.
Pułkownik Jan Mierzycan (w hełmofonie) z żołnierzami 1 Brygady Pancernej na przyczółku warecko-magnuszewskim, sierpień 1944. Już 19 sierpnia 1943 r. w ramach armii Berlinga powołano 1 Brygadę Pancerną im. Bohaterów Westerplatte, której szlak bojowy spopularyzowano w PRL w popularnym serialu z lat 60. pt. Czterej pancerni i pies. W skład brygady, dowodzonej przez płk. Jana Mierzycana, wszedł też 1 Pułk Czołgów. W końcu lipca 1944 r. brygada weszła do działań bojowych, swój chrzest bojowy przechodząc w sierpniu w czasie walk na przyczółku warecko-magnuszewskim, przede wszystkim w bitwie pod Studziankami. Jesienią tego roku jednostka walczyła na prawym brzegu Wisły w walkach o Pragę i Jabłonną. W styczniu 1945 r. Brygada nacierała w kierunku Pomorza w składzie 1 Armii Wojska Polskiego. Brała udział w walkach o Bydgoszcz, Mirosławiec, Wejherowo i Gdynię, kończąc na początku kwietnia swój szlak bojowy w rejonie Gdańska, gdzie aż do zakończenia wojny pełniła służbę w obronie wybrzeża.
1 Drezdeński Korpus Pancerny
Prawdopodobnie największą jednostką pancerną w wojennej historii Wojska Polskiego był 1 Korpus Pancerny, sformowany latem 1944 r. w Berdyczowie i Chełmie. W jego skład weszły trzy brygady pancerne oraz jedna brygada piechoty zmotoryzowanej. Od końca 1944 r. związkiem dowodził oficer Armii Czerwonej gen. Józef Kimbar.
Jednostka, podporządkowana 2 Armii WP, weszła do boju wraz z rozpoczęciem operacji berlińskiej, tzn. 16 kwietnia 1945 r., początkowo stanowiąc główną siłę uderzeniową sił polskich, które przekroczyły Nysę i nacierały przez Łużyce w kierunku Drezna. Od 22 do 29 kwietnia korpus brał udział w bitwie pod Budziszynem. W wyniku silnego uderzenia niemieckiego ukierunkowanego na Berlin oraz błędów i zaniedbań dowódcy sił polskich gen. Karola Świerczewskiego, 2 Armia WP dostała się częściowo w okrążenie, ponosząc przy tym ogromne straty. Po opanowaniu sytuacji, 1 Korpus Pancerny przerzucono na południe, w kierunku Pragi. 10 maja polskie jednostki pancerne dotarły do Melnika, gdzie zakończyły swój szlak bojowy. Po wojnie korpus znajdował się w dyspozycji Naczelnego Wodza, m.in. przerzucono go w rejon Raciborza i Cieszyna, co stanowiło element demonstracji zbrojnej w czasie dyplomatycznego kryzysu polsko-czechosłowackiego. Ostatecznie korpus rozformowano w październiku 1945 r.
