Profesor Jerzy Tomaszewski (1930-2014)
Początek kariery naukowej Jerzego Tomaszewskiego wypada na 1954 rok, kiedy obronił pracę magisterską w Szkole Głównej Planowania i Statystyki. Promotorem jego pracy był Stanisław Rączkowski, jednak uczonymi, którzy wywarli największy wpływ przeszłego profesora, byli historycy: Andrzej Grodek i Witold Kula. Również w SGPiS w 1960 roku obronił pracę doktorską i cztery lata później się habilitował. Pracował w wielu instytucjach naukowych. W latach 1954–1956 był asystentem w Instytucie Nauk Społecznych przy KC PZPR. Po rozwiązaniu tej placówki powrócił do SGPiS gdzie pracował do 1965 roku. Przez kolejne lat był docentem w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. W 1970 rozpoczął pracę Uniwersytetu Warszawskiego, z którym związany jest do dziś. Do 1990 roku pracował w Instytucie Nauk Politycznych, gdzie w 1972 roku został profesorem nadzwyczajnym, a w 1980 zwyczajnym. W 1990 roku przeniósł się do Instytutu Historycznego, gdzie współtworzył Centrum Badania i Nauczania Dziejów i Kultury Żydów w Polsce im. Mordechaja Anielewicza następnie kierując nim do 2001 roku. Związany był również z Żydowskim Instytutem Historycznym im. Emanuela Ringelbluma jako członek Rady Naukowej oraz Zarządu. Wchodził również w skład Kolegium Redakcyjnego oraz Rady Redakcyjnej wydawanego przez ŻIH Kwartalnika Historii Żydów (dawniej Biuletynu ŻIH). Był również członkiem redakcji rocznika „Polin Studies In Polish Jewry”.
Był uczonym o niezwykle szerokim horyzoncie badawczym. Przez wiele lat zajmował się dziejami ekonomicznymi polskiego dwudziestolecia międzywojennego. Obok monografii poświęconych szczegółowym zagadnieniom z tego zakresu, był autorem – najczęściej wespół ze Zbigniewem Landauem – wielu prac syntetycznych i przekrojowych. Swego rodzaju podręcznikiem jest napisany przez nich „Zarys historii gospodarczej Polski 1918 – 1939” wydany w 1960 roku. Praca ta doczekała się sześciu wydań, zmienianych i uzupełnianych, z których ostatnie ukazało się w 1999 roku. Na szczególną uwagę zasługuje też synteza poświęcona temu zagadnieniu, czterotomowe dzieło pt. „Gospodarka Polski międzywojennej 1918–1939”. Kolejne tomy ukazywały się przez ponad 20 lat. Pierwszy, w 1967 roku, ostatni zaś w 1989. Zainteresowania Jerzego Tomaszewskiego gospodarką nie ograniczały się jednak wyłącznie do Polski i wyłącznie do okresu II Rzeczypospolitej. Wraz Jerzym Ciepielewskim, Ireną Kostrowicką i Zbigniewem Landauem był współtwórcą podręcznika pt. „Historia gospodarcza świata XIX i XX wieku” wydanego w 1970 roku, oraz współautorem pracy pt. „Odbudowa gospodarki krajów socjalistycznych 1944-1948” napisanej również ze Zbigniewem Landauem.
Jedną z najważniejszych dziedzin badań Jerzego Tomaszewskiego była historia krajów Europy Środkowej w XX wieku, z których najwięcej miejsca poświęcił Czechosłowacji, następnie Czechom i Słowacji oraz Bułgarii. Jest między innymi autorem pracy, która stanowi syntetyczne ujęcie dziejów Czech i Słowacji w XX wieku.
Zagadnieniem, które profesor Tomaszewski uprawiał z niezwykle dużym powodzeniem była problematyka mniejszości narodowych w Polsce. Niemal równolegle, w 1985 roku, ukazały się dwie prace poświęcone tej tematyce. Pierwsza to „Rzeczpospolita wielu narodów”, druga – „Ojczyzna nie tylko Polaków”. Sześć lat później opublikował również niewielką książeczkę pt. „Mniejszości narodowe w Polsce XX wieku”. Wielu poszczególnym problemom z tej dziedziny poświęcił osobne studia, które ukazywały się w różnych czasopismach naukowych. Aktywność dziejopisarska na tym właśnie polu przyniosła mu w pewnych kręgach opinię historyka kontrowersyjnego. W 1984 r. burzę wywołał opublikowany na łamach pisma „Nurt” wywiad z prof. Tomaszewskim, w którym oskarżył żołnierzy 27. Dywizji Wołyńskiej Piechoty Armii Krajowej o mordowanie ludności ukraińskiej.
Jednym z najistotniejszych obszarów badawczych Jerzego Tomaszewskiego była historia Żydów polskich. Od lat sześćdziesiątych publikował w Biuletynie ŻIH. Pierwsze teksty z tej dziedziny dotyczyły aspektów gospodarczych. W późniejszych latach jego badania zaczęły się rozszerzać na inne problemy. Wśród najważniejszych publikacji z tego zakresu jest „Zarys dziejów Żydów w Polsce w latach 1918 1939” wydany w 1990 roku oraz praca pt. „Preludium Zagłady. Wygnanie Żydów polskich z Niemiec w 1938 roku”, wydana w 1998 roku. Obok tego opublikował wiele monografii i artykułów z tej tematyki. Bardzo ważne są tu również artykuły przeglądowe oraz publikacje popularnonaukowe. Warto zwrócić uwagę na te mniejsze formy, zwłaszcza recenzje i polemiki, w których Tomaszewski poddawał krytyce publikacje o charakterze antysemickim.
Profesor Jerzy Tomaszewski był również współautorem obszernej syntezy dziejów Europy, która ukazała się 1997 roku pod redakcją Antoniego Mączaka. W 2003 roku opublikował także napisaną wraz z Andrzejem Chojnowskim przekrojowe opracowanie dziejów Izraela w XX wieku.
