Przemysław Ruchlewski: Ich poświęcenie nie poszło na marne
Magdalena Mikrut-Majeranek: Grudzień to szczególny miesiąc w polskim kalendarzu historycznym. Pamięć o Grudniu 1970 i stanie wojennym jest wciąż żywa zwłaszcza na Wybrzeżu.
Przemysław Ruchlewski: Oba wspomniane przez panią wydarzenia dzieli jedenaście lat, jednakże możemy mówić o wielu wspólnych cechach. Przede wszystkim łączy je bunt przeciwko zniewoleniu. Rządzący posłużyli się przemocą wobec zwykłych ludzi. Ale bunt ten miał wysoką cenę. W 1970 roku na Wybrzeżu zginęło ponad czterdzieści osób, natomiast – już na terenie całego kraju – w wyniku wprowadzenia stanu wojennego zginęło około stu osób. Przy czym ta druga liczba nie uwzględnia osób, które np. ucierpiały na skutek prześladowań, czy wyłączenia telefonów, przez co chorzy nie otrzymali pomocy na czas. W 1981 roku społeczeństwo było rozbite, a jednak miało za sobą doświadczenie wielkiego ruchu Solidarności, w szeregach którego było niemal dziesięć milionów ludzi. Pamięć przetrwała. Dość powiedzieć, że w grudniu 1980 roku, a więc dziesięć lat po masakrze na Wybrzeżu, odsłonięto kilka pomników upamiętniających tamte wydarzenia. Wśród nich był Pomnik Poległych Stoczniowców w Gdańsku, pierwszy pomnik poświęcony ofiarom reżimu. Projekt i wykonanie tego imponującego monumentu zrealizowano zaledwie w ciągu trzech miesięcy. Dziś jest on jednym z symboli miasta.
„Gdańsk Pamięta” to nazwa obchodów wydarzeń organizowanych przez Europejskie Centrum Solidarności. Co planują państwo w tym roku?
Wydarzenie to ma już pewną tradycję w naszej instytucji. Co roku przypominamy o „Dwóch grudniach” w nieco inny sposób. W tym roku przewidujemy bogaty program wydarzeń, a jego szczegóły znaleźć można na stronie internetowej ECS. Wszystkich zainteresowanych zapraszamy na zwiedzanie Wystawy Stałej z dawnymi opozycjonistami, internowanymi i więźniami politycznymi w PRL. W sobotę 14 grudnia będzie można uczestniczyć w oprowadzaniu wraz z Sewerynem Blumsztajnem, Mirosławem Chojeckim i Krzysztofem Królem, natomiast następnego dnia po wystawie oprowadzać będą Henryk Majewski, Stanisław Gierada i Stanisław Grzyb. Odpowiednio o godzinach 12:00, 14:00 i 16:00.
Można jednak powiedzieć, że tego rodzaju forma zwiedzania jest już tradycją w ECS.
Europejskie Centrum Solidarności organizuje subiektywne spacery po wystawie już od dziesięciu lat, a więc od otwarcia budynku. Świadkowie historii i uczestnicy wydarzeń opowiadają o nich przez pryzmat własnych, osobistych doświadczeń, często bardzo dramatycznych. To zawsze okazja poznania nieszablonowej perspektywy, a także zadawania pytań. Niejednokrotnie zwiedzający sami dzielą się swoimi historiami – osobistymi lub rodzinnymi, a nawet wchodzą w ożywioną dyskusję z przewodnikiem. Frekwencja w spacerach świadczy o tym, że zwiedzający bardzo sobie cenią tego rodzaju lekcje historii.
Co trzeba zrobić, by uczestniczyć w subiektywnych spacerach?
Każdy ze spacerów odbywa się o wyznaczonej godzinie, a zwiedzanie trwa 90 minut. Bilety na te wydarzenia można nabyć w promocyjnej cenie 12 zł. Jednak ze względu na podejmowaną tematykę wydarzenia te są przeznaczone dla osób powyżej 16 roku życia, warto o tym pamiętać wybierając się do ECS. Zwyczajowo spotykamy się naprzeciwko kas biletowych na parterze, skąd wyruszy spacer. Należy się jednak pospieszyć – liczba miejsc jest ograniczona!
Form upamiętnienia jest zresztą więcej i często wychodzą one poza mury Europejskiego Centrum Solidarności.
Tak, a przykładem tego rodzaju formy przypominania o tragicznych wydarzeniach sprzed kilkudziesięciu lat jest choćby koncert carillonowi, który odbędzie się w piątek 13 grudnia o godz. 11.00 i będzie go można usłyszeć z wieży kościoła św. Katarzyny. Słynny gdański carillon wybrzmi m.in. za sprawą „Lacrimosy” Mozarta czy utworu „Stocznia” Jonathana Bradleya. W ten sposób chcemy oddać hołd ofiarom masakry z grudnia 1970 roku. Jeżeli osoby spoza Trójmiasta pragnęłyby usłyszeć tę niezwykłą melodię, będą mogły skorzystać z transmisji online. 13 grudnia 1970 roku ogłoszono dramatyczne podwyżki cen, co stało się główną przyczyną protestów i demonstracji ulicznych na Wybrzeżu. Ale ten sam dzień, tyle że w 1981 roku przeszedł do historii jako data wprowadzenia stanu wojennego przez komunistów. O godz. 13.00 zostaną złożone kwiaty pod Bramą nr 2 Stoczni Gdańskiej.
Upamiętnieniu zamordowanych służy akcja „Zapal światełko”.
W miejscach, w których na ulicach Gdańska w Grudniu 1970 zostali zabici ludzie, istnieją pamiątkowe tabliczki. Wielu przechodniów często nie zwraca uwagi na te niepozorne znaki, które przypominają o dramatycznych wydarzeniach, jakie rozegrały się tak niedawno. Obok Bramy nr 2 Stoczni Gdańskiej, a zarazem nieopodal Europejskiego Centrum Solidarności, upamiętnieni zostali Jerzy Matelski i Stefan Mosiewicz. W innych miejscach miasta są umieszczone tablice wskazujące miejsca śmierci pozostałych ofiar – Andrzeja Perzyńskiego, Waldemara Rebinina, Kazimierza Stojeckiego, Bogdana Sypki, Józefa Widerlika i Kazimierza Zastawnego. W dniach 15 i 16 grudnia będziemy tam i zapalimy symboliczne świece oraz złożymy wieńce.
„Gdańsk Pamięta” to nie tylko symboliczne upamiętnienie, ale również program naukowy.
To kolejny segment wpisujący się w program działań ECS. Ważne tematy z najnowszej historii Polski są przedmiotem wielu rozważań badaczy, stąd też zapraszamy ich do naszej siedziby, aby zaprezentowali swoje ustalenia. W ramach obchodów organizujemy dwie konferencje naukowe. W dniach 5–6 grudnia zorganizowaliśmy konferencję pod tytułem „Ikonografia protestu. Wizualne emanacje sprzeciwu od XIX wieku do dzisiaj”, podczas której prelegenci opowiadali o przemianach w sferze wizualnej na przestrzeni dwóch wieków. Druga z konferencji zostanie zorganizowana 18 grudnia, a jej przedmiotem będą postawy studentów w Polsce Ludowej. Nie chcemy ograniczać się wyłącznie do ostatnich dwóch dekad PRL, ale podjąć próbę całościowego spojrzenia na tę problematykę. Rezultaty obu konferencji zostaną opublikowane w formie książkowej.
Dodam tylko, że dzień wcześniej na Uniwersytecie Gdańskim odbędzie się otwarcie konferencji, czemu towarzyszyć będzie dyskusja ówczesnych studentów, którzy angażowali się w działalność opozycyjną, a także spektakl Piotra Wyszomirskiego „Nie tylko Przemyk”. Będzie go można zobaczyć na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Gdańskiego.
Czego uczą nas te dramatyczne grudniowe wydarzenia sprzed lat?
Pokazują, jak wielkie było pragnienie życia w wolnym i demokratycznym państwie, a także to, że wolność nie jest dana raz na zawsze i że zawsze należy jej bronić. Wielkie poświęcenie nie poszło jednak na marne. Brutalność władz komunistycznych i łamanie przez nie elementarnych praw człowieka stały się początkiem końca reżimu.
Dziękuję serdecznie za rozmowę!
Materiał powstał we współpracy z Europejskim Centrum Solidarności.
