Włodzimierz Kwaśniewicz — „Dzieje szabli w Polsce” – recenzja i ocena
Dr Włodzimierz Kwaśniewicz, twórca i dyrektor Lubuskiego Muzeum Wojskowego w Zielonej Górze od ponad 25 lat zajmuje się badaniami z zakresu bronioznawstwa. Swoje prace poświęcił m.in. broni palnej, uzbrojeniu ochronnemu oraz broni białej. Wśród tej ostatniej szczególne miejsce zajmuje szabla – autor badał m.in. szable należące do znanych Polaków. W jego dorobku znalazła się także książka Pięć wieków szabli polskiej (wyd. 1993 r.), wznowiona kilka lat później pod nowym tytułem Dzieje szabli w Polsce. Drugie wydanie tej pozycji ukazało się w zeszłym roku nakładem oficyn wydawniczych Bellona i Rytm.
W tego typu pozycjach niezbędne jest odpowiednie wprowadzenie, tłumaczące bogatą terminologię i aspekty konstrukcyjne dotyczące budowy szabli polskiej. Autor spełnia to wymaganie skutecznie, w zwięzły sposób, przy wykorzystaniu ilustracji przedstawiając najistotniejsze elementy konstrukcyjne szabli. Ze strony czytającego wymagana jest odrobina skupienia i wyobraźni technicznej, by mógł już spokojnie analizować kolejne typy broni białej. Po wstępie teoretycznym Kwaśniewicz prezentuje genezę pojawienia się w Polsce szabli i zdobywanie przez nią późniejszej uprzywilejowanej pozycji.
Wreszcie jednak rozpoczyna się zasadnicza część książki — analiza poszczególnych typów szabli polskiej. Zaznaczyć trzeba jednak, że zainteresowanie autora oscyluje wokół dwóch kategorii szabel: konstrukcji polskich lub oprawionych na sposób polski, oraz szabel obcych w polskim ręku (chodzi tu przede wszystkim o część szabel XIX- i XX-wiecznych). Charakterystyki poszczególnych typów poprzedzone są wstępem prezentującym genezę powstania lub wdrożenia danych szabel do użytku w wojsku polskim. Następnie każdy model jest szczegółowo analizowany — począwszy od wymiarów, poprzez konstrukcję rękojeści aż do napisów fabrycznych umieszczanych na głowni. W tym miejscu przydaje się podstawowa wiedza zdobyta podczas lektury pierwszych stron. Niezbędne są w tym miejscu ilustracje dołączone do tekstu właściwego. Szczególnie w wypadku szabel Rzeczpospolitej szlacheckiej autor stara się wprowadzać typologię oraz zestawiać różne rodzaje tego samego typu szabli.
Oprócz zagadnień typowo bronioznawczych autor stara się także poruszyć kwestię ornamentyki szabel polskich. W części dotyczącej epoki nowożytnej przedstawia szczególne typy broni o bogatej ornamentyce, tzw. batorówki, zygmuntówki czy janówki tudzież szable upamiętniające uchwalenie Konstytucji 3 maja. W dalszej części wykładu nie unika prezentacji szabli wyjątkowych: należących do ważnych postaci historycznych, szabel ozdobnych (np. nagród prezydenckich z okresu II RP) czy też wykwintnych karabel polskich z warsztatu Ignacego Höfelmajera. Wśród mnogości egzemplarzy można znaleźć szable wyjątkowe jeśli chodzi o napisy na nich umieszczone, na czele z najciekawszą z nich: szablą austriacką szeregowego kawalerii wz. 1904 należącą do ułana-malarza Henryka Szczyglińskiego, na której widnieje 7-strofowy wiersz-inskrypcja.
Wywód autora jest bardzo rzeczowy i bogato nasycony informacjami, szczególnie gdy analizuje konkretne egzemplarze szabel. Przyznać trzeba jednak, że w opisowych partiach opracowania Kwaśniewicz potrafi pisać interesująco, zwracając np. uwagę na błędy popełniane przez filmowców. Potrafi też zaskoczyć czytelnika niekonwencjonalną myślą — szczególnie w pamięci utkwił mi fragment wywodu o genezie szabli polskiej: Stosunki z Węgrami, utrwalone wyborem króla Ludwika Andegaweńskiego na tron polski w 1370 r., umożliwiły przenikanie na nasz grunt wschodnich wpływów kulturowych i materialnych (w tym również w zakresie broni i uzbrojenia). Wpływy te nasiliły się po klęsce pod Warną w 1444 r., kiedy to właśnie od szabli tureckiej zginął Władysław III, król Polski i Węgier, z czasem nazwany Warneńczykiem (...). Sporo okazji mieli Polacy do kontaktów z oryginalną bronią turecką — niektóre, niestety, kończyły się tak jak w wypadku króla Władysława.
Autor bardzo często powołuje się zarówno na opisy broni z katalogów muzealnych, jak i na opinie innych czołowych polskich badaczy szabli. Warto jednak zauważyć, że bibliografia pracy zawiera w zasadzie pozycje opublikowane do połowy lat 90., choć przyznać trzeba, że cenna i bogata jest bibliografia opracowań z XIX wieku oraz okresu przedwojennego.
Książkę doktora Włodzimierza Kwaśniewicza polecić można przede wszystkim kolekcjonerom — przydatna może być zarówno doświadczonym zbieraczom jako szerokie kompendium wiedzy o szabli w Polsce, jak i początkującym hobbystom. Przydać może się także członkom grup rekonstrukcyjnych i związanych z tą dziedziną profesji. Cenną stroną książki są ilustracje oraz syntetyczny charakter. Przyznać trzeba jednak, że osobom niezwiązanym z kolekcjonerstwem oraz niemającym rzeczywistego kontaktu z bronią białą książka może być przydatna częściowo, przede wszystkim w części teoretycznej dotyczącej ornamentyki oraz tła historycznego funkcjonowania szabel w wojsku polskim. Szczegółowe informacje o wymiarach głowni czy rodzajach jelca mogą niezwiązanego z tematem czytelnika tylko zniechęcić do lektury.
Korekta: Małgorzata Misiurek
