Wyspy Owcze: krótka historia kraju Farerów

Wyspy Owcze nigdy nie stały się szczególnie popularnym kierunkiem migracji zarobkowych, nie przyciągają turystów tak masowo jak Islandia, a mimo odrębnego języka, kultury i częściowo prawa, archipelag nie posiada pełnej niepodległości politycznej. Niemniej historia Wysp Owczych pełna jest ciekawych zwrotów, które ukształtowały tożsamość mieszkańców tego niewielkiego kraju. I choć miejsce to w pewnym stopniu pozostaje zależne od Danii, a jego dzieje splatają się z losami państw skandynawskich już od wczesnego średniowiecza, to historia Wysp Owczych zaczęła się jeszcze przed epoką wikingów.

Wyspy Owcze: wspólne dziedzictwo, własna tożsamość

Pierwsi osadnicy pojawili się na Wyspach Owczych najpóźniej w VI wieku, czyli około trzy stulecia przed kolonizacją wysp przez Skandynawów. Istnieją przesłanki wskazujące, że mogli być to irlandzcy mnisi, którzy poszukiwali miejsc do życia w odosobnieniu. Nie pozostawili oni jednak po sobie żadnych źródeł, które pozwoliłyby wyjaśnić szczegóły ich obecności. Choć to przybysze z Wysp Brytyjskich byli pierwsi, to nie oni ukształtowali jednoznacznie nordycką tożsamość Farerów.

Wyspy Owcze w znacznym stopniu dzielą historię z Islandią i Grenlandią. Ich krąg kulturowy, język, ale też szybki rozwój w epoce wikingów i późniejsze przeobrażenia polityczne wiążą się ściśle z ówczesną aktywnością Norwegów i Duńczyków.

Skandynawowie osiedlili się na archipelagu w IX wieku, nadając mu nazwę Føroyar, czyli właśnie Wyspy Owcze. Przyjmuje się, że był to jedyny niezamieszkany teren na Zachód od Skandynawii, który skolonizowali wikingowie. Przez długi czas podobnie jak Islandia i Grenlandia, były to tereny odizolowane od wpływów zewnętrznych. Co ciekawe, większość funkcjonujących dziś miast i miejscowości ma historię sięgającą nawet epoki wikingów – innymi słowy, wykorzystywano sprawdzoną już lokalizację, choć same miasta ulegały oczywiście znacznym przeobrażeniom.

Ówcześni mieszkańcy pozostawili po sobie niezbyt liczne artefakty, ale są one typowe dla epoki wikingów (m.in. importowane wyroby ze steatytu, przedmioty z inskrypcjami runicznymi, pionek do gry hnefatafl, ale też odważniki kubooktaedryczne i imitacja kufickiego dirhema). Przedmioty te wskazują na różne płaszczyzny życia (m.in. kulturowe i handlowe) i sugerują wysoką pozycję przynajmniej części mieszkańców ówczesnych Wysp Owczych. Imitacja monety arabskiej może stanowić reminiscencję dawnego systemu handlowego (związanego ze słynnym szlakiem od Waregów do Greków), w którym Skandynawowie odegrali kluczową rolę. Również architektura wyspy z tego okresu była całkowicie typowa dla wzorców znanych ze Skandynawii (m.in. słynne długie domy). Badacze uważają, że przynajmniej część wczesnośredniowiecznych mieszkańców Wysp Owczych utrzymywała kontakty ze światem zewnętrznym, zwłaszcza ze społecznościami Irlandii i Wysp Brytyjskich. Około 1000 roku rozpoczęła się chrystianizacja mieszkańców Wysp Owczych.

Jeszcze w epoce wikingów zaczęła się formować odrębna tożsamość Farerczyków, która – jak zaznacza Setffen S. Hansen – wykształciła się w odpowiedzi na zdominowanie i zależność od Norwegii. Jest to znana w antropologii sytuacja kulturowa, w której tożsamość danej grupy jest silnie manifestowana w obliczu poczucia zagrożenia. W tym przypadku wyspiarska odrębność i pozostawanie na rubieży świata wikingów, zapewne rozpoczęło proces tworzenia nowej wspólnoty, który rozwinął się, w poczuciu zagrożenia ze strony silniejszego centrum (Norwegii). Wydaje się, że od tego czasu można mówić o początkach świadomości własnej kultury wśród mieszkańców archipelagu.

Politycznie Wyspy Owcze pozostawały jednak mniej lub bardziej uzależnione od silniejszego państwa. W XIII wieku Norwegowie utrzymywali monopol handlowy, nie dając Farerom realnej niezależności. Pod koniec kolejnego stulecia doszło między Norwegią a Danią do zawarcia unii personalnej, w którą po stronie norweskiej włączono także wyspy.

Kolejne stulecia naznaczone były różnego rodzaju tragediami – epidemią dżumy, która zabrała życie co trzeciego mieszkańca archipelagu, a także najazdami północnoafrykańskich piratów, którzy w XVI i XVII wieku porywali bezbronnych i nieposiadających zdolności do obrony Farerów.

Wyspy Owcze: problematyczna autonomia

Perturbacje polityczne takie jak włączenie Wysp Owczych do Danii (1536) nie wpłynęły na zmianę w życiu codziennym mieszkańców archipelagu. Ta nadeszła dopiero w XIX wieku – najpierw w 1852 roku przywrócono parlament, a cztery lata później skończył się duński monopol handlowy. Wpłynęło to na rozwój gospodarczy Wysp Owczych, a także objawiło się wzrostem populacji. W XIX wieku, podobnie jak w wielu innych częściach Europy po tzw. Wiośnie Ludów, wzrosła tam świadomość narodowa, co znalazło odbicie m.in. w stworzeniu systemu pisowni dla języka farerskiego, a także dalszych dążeniach niepodległościowych. W przeciwieństwie do Islandii nie zaowocowały one jednak zmianą ustroju.

W początkach XX wieku powstały pierwsze partie polityczne, przyjęto flagę Wysp Owczych, a także zrównano język duński i farerski w szkołach i kościołach. Po drugiej wojnie światowej dążenie do zwiększenia autonomii nasiliło się. W 1946 roku Farerowie minimalną większością opowiedzieli się w referendum za niepodległością. Reakcją rządu w Kopenhadze było rozwiązanie farerskiego parlamentu. W 1948 roku Wyspy Owcze podpisały umowę o autonomii, która gwarantuje im działalność własnego rządu, choć jest ona ograniczona polityczną zależnością od Danii. W tym samym roku farerski stał się obowiązującym językiem urzędowym na archipelagu.

W kolejnych latach założono uniwersytet w Thorshavn (1965), a reprezentacja piłkarska Wysp Owczych została członkiem FIFA (1988). Jednocześnie, jak zauważa Katarzyna Szwed z Uniwersytetu Rzeszowskiego, środki przekazywane przez Danię prowadziły do rozwoju i poprawy życia mieszkańców archipelagu, co w konsekwencji zmniejszyło tendencje separatystyczne.

Czy dziś realna jest perspektywa secesji? Pomijając już aktualne nastroje w społeczeństwie farerskim i ewentualną reakcję Danii wobec próby odłączenia się, główną przeszkodą Wysp Owczych w dążeniu do pełnej niepodległości może być gospodarka. Oparta jest bowiem w ponad 90 procentach na rybołówstwie, a taka homogeniczność nie sprzyja samodzielnemu funkcjonowaniu. Kwestia współpracy z Unią Europejską również naznaczona była konfliktami – m.in. w odniesieniu do oczekiwań redukcji połowu ryb czy kwestii polowań na delfiny.

W XXI wieku mieszkańcy Wysp Owczych podejmowali kilka prób organizacji referendum w sprawie odłączenia archipelagu od Danii. W 2001 roku zrezygnowano z głosowania po tym jak Dania poinformowała, że ogłoszenie niepodległości będzie skutkowało wstrzymaniem rocznych dotacji. Kolejne głosowanie upadło w 2011 roku, zaś ostatnie, zaplanowane na rok 2017, zostało przesunięte na bliżej nieokreślony termin.

Zapisz się za darmo do naszego cotygodniowego newslettera!

Bibliografia:

Arge S.V., The Faroe Islands, [w:] The Viking World, (red.) S. Brink, N. Price, 2008, s. 579–587.

Hansen S.S., The Early Settlement of the Faroe Islands: The Creation of Cultural Identity, „Studies in the early Middle Ages”, v. 5, 2003, s. 33-71.

Szwed K., Ewolucja dążeń niepodległościowych Wysp Owczych, „Przegląd europejski” v. 2, 2019, s. 193-206.

Netografia:

bbc.com, britannica.com, faroeislands.fo, visitfaroeislands.com