Anna Landau-Czajka - „Polska to nie oni” – recenzja i ocena

Anna Landau-Czajka jest wybitną badaczką historii Żydów i profesorem Instytutu Historii PAN. Zawodowo związana jest również z Żydowskim Instytutem Historycznym gdzie pełni funkcję przewodniczącej Rady Programowej. Jej zainteresowania badawcze związane są z historią stosunków polsko-żydowskich, historią kobiet i historią społeczną XX wieku. Jest autorką książek m.in. W jednem stali domu. Koncepcje rozwiązania kwestii żydowskiej w publicystyce polskiej lat 1933-1939 (1998), Co Alicja odkrywa po własnej stronie lustra. Życie codzienne, społeczeństwo, władza w podręcznikach dla dzieci najmłodszych 1788-2000 (2002), Syn będzie Lech... Asymilacja Żydów w Polsce międzywojennej (2006).Opublikowała też cykl artykułów, dotyczących historii kobiet, w pracach zbiorowych z serii Kobieta i... pod redakcją Anny Żarnowskiej i Andrzeja Szwarca.

Książka ma układ tematyczny, poza pierwszym rozdziałem wprowadzającym, w którym Autorka dokonuje charakterystyki oraz systematyki polskojęzycznej prasy żydowskiej. Wśród przywołanych tytułów (ok. 115) są zarówno tygodniki jak i miesięczniki, przeznaczone dla różnych czytelników. Tak szeroka kwerenda spowodowana wyniakała z założenia jakie postawiła sobie Autorka, pragnąca badać stosunek czasopism do społeczności polskiej. Choć Autorka podkreśliła we Wstępie, że w żadnym wypadku nie interesuje jej stosunek do polityki polskiej to trudno oprzeć się wrażeniu – nawet po przestudiowaniu spisu treści – że polityka przewija się przez praktycznie całą książkę, co wcale nie umniejsza jej walorów. Wręcz przeciwnie, dodaje jej ostrzejszych rysów i stawia czytelnika, a przede wszystkim badacza przed otwartym polem interpretacyjnym i stanowi przyczynek do dyskusji. Bo taki też był cel Autorki, która podkreśla we Wstępie swojej pracy, że jej książka jest przede wszystkim katalogiem pytań niż zbiorem odpowiedzi.

Dla recenzującego książka warszawskiej badaczki ma dwa oblicza. Pierwsze to rozdziały od I -III: Polskojęzyczna prasa żydowska, Odrodzona Polska czy odrodzona ojczyzna, Patriotyzm. Tak jak wspomniany przeze mnie rozdział I również te pozostałe przywołane pisane są w podobnym duchu i stylu stanowiącym bardziej podręcznikowe przedstawienie tematów, niż ich ujęcie problemowe. Wydaje mi się, że w pierwszych rozdziałach przejrzane 115 tytułów może czytelnika przytłoczyć. Zupełnie inaczej odbieram kolejne rozdziały: IV. – Wodzu nasz, Piłsudzki, V. - Polacy – my, oni, obcy?, VI. – Antysemityzm, antysemici, VIII. – Wbrew asymilacji. Walka o żydowską tożsamość. Są one pisane znacznie lżej: erudycyjnie i z polotem, co powoduje, że ich odbiór jest łatwiejszych. Są one też, po prostu o wiele ciekawsze. Zwłaszcza, że Autorka odwołuję się często w nich do wiedzy socjologicznej co jest dodatkowym walorem książki.

Recenzowana książka jako jedna z nielicznych poświęconych tej tematyce pozwala czytelnikowi zapoznać się ze stosunkami polsko-żydowskimi ze słabo znanej perspektywy prasy mniejszości żydowskiej. Miejmy nadzieję, że odkryte nowe spojrzenie na tę tematykę da impuls do dalszych badań z zakresu tej tematyki. Wydaję się ona niezwykle istotna dla zrozumienia zagadnień związanych z tożsamością Żydów w okresie międzywojennym. Książka została starannie wydana przez Żydowski Instytut Historyczny, a jej dodatkowym walorem jest z pewnością załączona na końcu tabela zawierająca Żydowskie periodyki i druki okazjonalne w języku polskim.