Adam Mickiewicz: wileński spacer śladami polskiego wieszcza

Sentymentalne podróże do Wilna cieszą się dużą popularnością. Polacy chętnie odwiedzają miejsca związane historycznie z ojczyzną: cmentarz na Rossie, Ostrą Bramę czy liczne kościoły. Jako, że wątek Adama Mickiewicza może nie być aż tak oczywisty dla turystów przybywających z Polski, przypomnijmy jego związki z Wilnem i wskażmy ważne miejsca, które warto odwiedzić.

Adam Mickiewicz i Wilno

Adam Mickiewicz po raz pierwszy pojawił się w Wilnie późnym latem 1815 roku. Młodzieniec zafascynowany był wówczas postacią Napoleona, którego armię widział kilka lat wcześniej w rodzinnym Nowogródku. Mimo porażki sił dowodzonych przez cesarza Francuzów, młody Mickiewicz musiał uważać go za postać wybitną. Do Wilna przybył wszak pod imionami Adam i… Napoleon, niekiedy podpisując się wyłącznie tym drugim.

Powodem przeprowadzki Mickiewicza do Wilna była chęć podjęcia studiów na tamtejszym uniwersytecie. Sytuacja materialna nie pozwalała mu jednak na swobodne utrzymanie się tam na czas nauki. Zapewne to zaważyło na ostatecznym wyborze kierunku – zdecydował się na Oddział Literatury i Sztuk Wyzwolonych, choć początkowo studiował na Oddziale Nauk Fizycznych i Matematycznych. Zmiana wynikała z atrakcyjnej oferty programu stypendialnego – dla uczestników seminarium nauczycielskiego, którzy zobowiązali się po studiach pracować jako nauczyciele, oferowano nieodpłatne zakwaterowanie i miesięczne środki w wysokości 15 rubli. W 1819 roku opuszczał mury uczelni jako człowiek wykształcony wszechstronnie i zaangażowany w działalność naukową i literacką (był jednym ze współzałożycieli Towarzystwa Filomatycznego). Zgodnie z przyjętym zobowiązaniem podjął pracę nauczyciela, która wymusiła przeprowadzkę do Kowna.

Do Wilna jednak wracał. Łączyły go z nim sprawy miłosne, jak pełna goryczy miłość do Anieli z 1817 roku czy równie nieszczęśliwe zauroczenie Marylą, z którą prawdopodobnie spotykał się także w Wilnie. Mickiewicz powrócił tam z Kowna w 1823 roku. Uczeni wskazują, że to właśnie w Wilnie pisał „Grażynę” oraz II i IV część „Dziadów”.

Mimo że czas pobytu w Wilnie nie był długi, to było dla Mickiewicza miasto wyjątkowe. To tam rozwinął się twórczo i dojrzał jako poeta, tworząc kilka z najważniejszych dzieł. Tam przeżył też pierwsze miłości, zawiązał ważne przyjaźnie. Stał się świadomym patriotą, który akceptował zagrożenie związane z działalnością w Towarzystwie Filomatów. Stało się to zresztą podstawą jego aresztowania, które brutalnie wykreśliło Wilno z życia wieszcza. Swoją fascynację miejskim Wilnem, poniekąd w opozycji do życia na wsi, Mickiewicz wyraził choćby w wierszu „Zima miejska”, na który przy okazji wątku wileńskiego w życiu poety zwróciła uwagę Magdalena Dudzińska.

Działalność Mickiewicza została zauważona przez carskie władze, które aresztowały go za przynależność do Towarzystwa Filomatów. Więziono go w Klasztorze Bazylianów od 23 października 1823 do 21 kwietnia 1824 r. Wówczas usłyszał wyrok sądu, który skazał go na zesłanie w głąb Rosji.

Adam Mickiewicz: co zwiedzić w Wilnie? [ADRESY]

Obowiązkowym punktem na mapie Wilna dla wszystkich miłośników twórczości poety jest Muzeum Adam Mickiewicza, którego siedziba mieści się w kamienicy przy ulicy Bernardinų 11. Na miejscu można zwiedzić trzy sale wystawowe, w których prezentowane są unikatowe pamiątki po wieszczu. Sama siedziba muzeum nie jest oczywiście przypadkowa – to tam Mickiewicz mieszkał i tworzył. W muzeum można zobaczyć oryginalne meble, pamiętające o także o jego europejskich wojażach (biurko z Kowna, fotel z Paryża) czy oryginalne wydania jego książek i tomików w różnych językach. Ciekawostką jest sonet „Widok gór ze stepów Kozłowa” w przekładzie na język perski z 1826 roku.

Zaledwie sto metrów od muzeum znajduje się skwer z pomnikiem Adama Mickiewicza. Pomysł na stworzenie monumentu sięga lat 20. XX wieku, kiedy ogłoszono konkurs, który wygrał Stanisław Szukalski. Projekt słynnego polskiego artysty wzbudził jednak kontrowersje, spotkał się ze skrajnymi opiniami i ostatecznie nie został zrealizowany. Następny konkurs ogłoszono w 1930 roku, a rok później wytypowano zwycięzcę. Był nim Henryk Kuna. Po raz kolejny nie udało się jednak wybudować pomnika. Tym razem na przeszkodzie stanął wybuch II wojny światowej. Ostatecznie projekt zrealizował dopiero w 1984 roku litewski rzeźbiarz Gediminas Jokūbonis. Ciekawym akcentem są wkomponowane w skwer płaskorzeźby z niedokończonego projektu wspomnianego wyżej Henryka Kuny. Pomnik Adama Mickiewicza mieści się na skwerze między ulicami Maironio i Brunono Bonifaco, tuż obok kościoła św. Anny.

Warto dotrzeć też na dawną ulicę Wielką (obecnie Didžioji), gdzie pod numerem 22 znajduje się ostatnie lokum zajmowane przez Mickiewicza przez zesłaniem w głąb Rosji. Miejsce jest dobrze oznaczone tablicą pamiątkową.

Miłośnicy twórczości Adama Mickiewicza nie mogą pominąć także Klasztoru Bazylianów przy ulicy Ostrobramskiej. To tam władze carskie więziły wileńskich filomatów i filaretów. Są to tereny położone w sąsiedztwie bramy miejskiej, z dobrze oznaczonymi budynkami. W jednym z nich odtworzono Celę Konrada, czyli miejsce, w którym więziono Adama Mickiewicza. To tam rozgrywa się też słynna scena z części trzeciej „Dziadów”, w której dochodzi do przemiany Gustawa w Konrada. Warto pamiętać, że nie powstał tam jednak sam dramat, który został napisany przez Mickiewicza wiele lat później w Dreźnie.

Miejsc, które wiążą Adama Mickiewicza i Wilno jest oczywiście więcej – to domy jego przyjaciół, księgarnie, drukarnie, teatr, restauracje czy ogrody. Wydaje się, że najkompletniejszego zestawienia takich miejsc dokonała Katarzyna Węgrowska w artykule: „Wileńskie miejsca Adama Mickiewicza utrwalone we współczesnych przewodnikach po Mieście wieszczów. (Refleksje językoznawcy-filologa)”.

Podróżowanie śladami dawnych społeczności i jednostek pozwala doświadczyć historii w sposób nieodseparowany, niemal intymny, daje szansę na dwojako transcendentne splatanie losów człowieka i miejsca. W tym przypadku to historia wybitnego poety poznawana z perspektywy miasta, ale też dzieje miasta ukazujące wpływ nań wybitnej jednostki. Coś więcej niż banalna ciekawostka z przewodnika po stolicy Litwy.

Adam Mickiewicz: przeczytaj też:

Pomnik Adama Mickiewicza
Płyty, wódki, znaczki - wokół rocznicy śmierci Mickiewicza
Zawiła historia budowy pomnika Mickiewicza w Krakowie

Polecamy e-book Agnieszki Woch – „Geniusze, nowatorzy i skandaliści polskiej literatury. Od Przybyszewskiego do Gombrowicza”

Bibliografia:

Dudzińska M., Wilno i prowincja. Mapowanie przestrzeni w młodzieńczych listach i twórczości Adama Mickiewicza, [w:] Wyobraźnia przestrzenna w perspektywie geopoetyki, (red.) E. Konończuk, K. Trusewicz, S. Trusewicz, Białystok 2018, s. 229-245.

Fedorowicz I., Dyskusje na temat pomnika Adama Mickiewicza w Wilnie na łamach prasy wileńskiej z lat 1925–1927, SLAVISTICA VILNENSIS 2011Kalbotyra 56 (2), 149–156.

Koper S., Skandale i romanse Adama Mickiewicza, [w:] historia.dorzeczy.pl, z dnia 17 lutego 2018 (dostęp: 18.03.2023)

Ławski J., Przemiany obrazu i znaczenia Wilna w twórczości Adama Mickiewicza, Słupskie Prace Filologiczne. Seria Filologia Polska 4, 2005, s. 111-139.

Tretiak J. Adam Mickiewicz w świetle nowych źródeł 1815-1821, Kraków 1917.

Węgorowska K.,  Wileńskie miejsca Adama Mickiewicza utrwalone we współczesnych przewodnikach po Mieście wieszczów. (Refleksje językoznawcy-filologa), „Filologia Polska. Roczniki Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego”, t. 2, 2016, s. 59-80.

Więsław. W, Mickiewiczowskie archiwa w Wilnie, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis”, t. 39, 2006, s. 209-218.

Wilno Mickiewicza i Słowackiego: tropem „Dziadów” cz. III, Katalog Wystawy, Muzeum Pana Tadeusza.