Dorota Combrzyńska-Nogala – „Niedokończona opowieść Pepe” – recenzja i ocena
Dorota Combrzyńska-Nogala – „Niedokończona opowieść Pepe” – recenzja i ocena
W ciągu ostatnich kilku dekad powstały liczne publikacje dotyczące zbrodni wołyńskiej. Napisano nawet takie, które przedstawiają losy dzieci będących niemymi świadkami dramatu jak np. „Kres. Wołyń, historie dzieci ocalonych z pogromu”. Jednakże nikt nie pokusił się o porządne przygotowanie książki wprowadzającej najmłodszych w arkana tamtych tragicznych wydarzeń. Tu rodzi się pytanie czy to słuszne i czy powinno się rozmawiać z dziećmi na TAKIE tematy? Odpowiedź może być tylko jedna: powinno się, jednakże należy to robić we właściwy sposób – tak jak czyni to Dorota Combrzyńska-Nogala. Przyznam szczerze, że kiedy wzięłam do ręki książkę traktującą o rzezi wołyńskiej miałam mieszane uczucia. Wydawało mi się, że nie jest to odpowiedni temat dla 9-latków. Jednak już po pierwszych wersach okazało się, że to mylne wrażenie, a powtarzanie błędu starszego pokolenie nie może mieć miejscach. O trudnych sprawach bowiem trzeba rozmawiać z dziećmi od najmłodszych lat.
Autorka publikacji jest polonistką, surdopedagogiem, autorką powieści obyczajowych dla dorosłych oraz książek dla dzieci i młodzieży. Nie dziwi zatem fakt, że z taką łatwością prowadzi młodego czytelnika przez świat zbrodni dorosłych, starając się obiektywnie wytłumaczyć motywacje, jakimi kierują się poszczególni bohaterowie. Podczas lektury „Niedokończona opowieść Pepe” Dorota Combrzyńska-Nogala młodego oprowadza czytelnika po świecie ogarniętym wojenną zawieruchą. Przedstawia jeden z najkrwawszych epizodów II wojny światowej, który przez wiele lat stanowił temat tabu, a historię związaną z ludobójstwem dokonanym przez OUN i UPA ukrywano, a nawet fałszowano.
Losy mieszkańców tej miejscowości zostały przedstawione z punktu widzenia dziecka, dzięki czemu opowiedziana historia z pewnością zostanie lepiej zrozumiana przez młodego czytelnika. Choć tytuł książki każe sądzić, że główną bohaterką jest Pepe, to świat poznajemy z perspektywy Eulalii Żochowskiej. To 9-letnia dziewczynka dorastająca w czasie II wojny światowej w wielokulturowej społeczności, z którą młody czytelnik może się utożsamiać. Mieszka wraz z mamą Agnieszką we wsi Elżbietyn, położonej w gminie Rożyszcze (dziś na terenie Ukrainy) na Wołyniu. Wspomniany Elżbietyn miał być oazą spokoju, wyśnioną Arkadią, o której marzyła Agnieszka Żochowska i mała Lala. Wydawałoby się, że znalazły są krainę szczęśliwości na Wołyniu. Niestety, szybko przemieniła się w miejsce kaźni. Mieszkańcy musieli zmierzyć się nie tylko z grozą wojny, ale i z atakami bojówek UPA, które napadały na okoliczne wioski i mordowały miejscową polską ludność.
Lala, bo tak nazywali ją jej najbliżsi, staje się świadkiem przemarszu Rosjan przez wioskę, ucieczki żydowskich przyjaciół oraz prześladowania tych, którzy zostali. Jej dom staje się schronieniem dla zbiegów, którym udało się wydostać z getta. Jedną z ocalonych w ten sposób jest jej rówieśnica – Pepe. Aby uratować jej życie Agnieszka decyduje się na sekretny chrzest dziewczynki, która od tej pory musi udawać daleką kuzynkę Lali. Tak zaczyna się ich wspólna przygoda i walka o przetrwanie…
Książka opowiada o wojennych losach najbardziej niewinnych i bezbronnych ofiar konfliktów zbrojnych, czyli dzieci, które dorastając w niegasnącym strachu każdego dnia muszą od nowa budować swój świat. Zanurzono w brutalnych realiach, których nie rozumieją uczą się tak postępować, aby przetrwać. Jednak „Niedokończona opowieść Pepe” to dzieło wielowymiarowe, ponieważ nie traktuje wyłącznie o życiu codziennym mieszkańców Wołynia. Wzruszająca historia Lali i Pepe umiejętnie przemyca także wiele innych ciekawych wątków. To przede wszystkim opowieść o człowieczeństwie i o tym jak go nie zatracić w sytuacjach granicznych. Znajdziemy tu także elementy dyskursu równościowego. Dorota Combrzyńska-Nogala starając się obiektywnie przedstawić kwestie związane z nacjonalizmem i prześladowaniem ludności żydowskiej w czasie wojny operuje metaforami oraz porównaniami. Kiedy mama tłumaczy Lali zawiłości związane z nową sytuacją, autorka pisze, że dziewczynka: „Dziwiła się, bo w czym Lea Perc jest najgorsza, skoro najlepiej skacze w dwa patyki i pisze najlepsze wypracowania z języka polskiego? I dlaczego gruby jak beczka i kłótliwy Niemiec Schmidt jest lepszy od jej pięknej i dobrej mamy?” Dziecku, które ze swej natury jest czyste i dobre, trudno pojąć stosowane przez dorosłych podziały, a tym trudniej, gdy są one irracjonalne.
„Niedokończona opowieść Pepe” liczy zaledwie 68 stron głównej opowieści i dwie strony historycznych zapisków przedstawiających dalsze losy bohaterów. Publikacja wydana została w twardej oprawie, dzięki czemu będzie trwała i kto wie, może posłuży jeszcze następnym pokoleniom? Całości dopełniają barwne ilustracje, które stworzyła Magdalena Pilch. Artystka ilustrowała także wiele innych publikacji jak m.in. „Gołąbek niepokoju” o Gustliku z Bytomia czy „Ziuk. Opowieść o Józefie Piłsudskim”, „Honor Lontrusa”, „Jędruś, chłopak ze Lwowa”.
Dorota Combrzyńska-Nogala delikatnie uderza we wrażliwe struny ludzkiego żywota, snując przejmującą opowieść o dzieciństwie w cieniu wojny. Za sprawą olbrzymiej wrażliwości autorki tragiczne zdarzenia, jakie rozegrały się na Wołyniu w czasie II wojny światowej zostały przedstawione w niezwykle przystępny sposób, a w dzieje Lali umiejętnie wpleciono wątki parenetyczne. To pozycja obowiązkowa w biblioteczce miłośników historii, którzy pragną ją zaszczepiać także w sercach dzieci.
