Jacek Żukowski, Zbigniew Hundert (red.) – „Świat polskich Wazów. Eseje” – recenzja i ocena
Jacek Żukowski, Zbigniew Hundert (red.) – „Świat polskich Wazów. Eseje” – recenzja i ocena
Ród Wazów panował w Szwecji i Polsce, w Szwecji w latach 1523-1654, w Polsce w okresie 1587-1668. W 1587 roku na tronie polskim zasiadł Zygmunt III. W 1592 roku przejął on także tron szwedzki, z którego został zdetronizowany w 1599 roku. Król nigdy nie pogodził się z utratą władzy w Szwecji, co stało się jedną z głównych przyczyn wieloletnich wojen polsko-szwedzkich. Celem Zygmunta III i jego synów było odzyskanie szwedzkiego tronu. Żarliwy spór o władzę spowodował, że o dynastii Wazów mówi się przede wszystkim w kontekście polsko-szwedzkiego konfliktu. Kojarzenie Wazów wyłącznie ze sporami i wojnami jest jednak zbyt uproszczone. Rządy Zygmunta III, Władysława IV i Jana II Kazimierza to także barwne życie kulturalne. O sytuacji w kraju, życiu dworskim i relacjach Wazów z władcami innych państw opowiada nam zbiór esejów „Świat polskich Wazów”, który towarzyszy wystawie o tym samym tytule, zorganizowanej w Zamku Królewskim w Warszawie.
Omawiana publikacja składa się z kilku części. Pierwsza obejmuje słowo wstępne autorstwa prof. dra hab. Wojciecha Fałkowskiego oraz tekst Adama Zamoyskiego „Wazowie a Polska – zderzenie dwóch wizji państwowości”. Następnie czytelnik może zapoznać się ze zbiorem esejów, który podzielono na trzy rozdziały: Dwór, Kraj, Europa. Ostatnia część to wykaz skrótów i spis ilustracji.
W słowie wstępnym prof. Wojciech Fałkowski wskazuje, że zbiór esejów „Świat polskich Wazów” jest pewnego rodzaju przewodnikiem, który gromadzi i porządkuje pokaźną wiedzę na temat polityki militarnej, społecznej i kulturalnej prowadzonej przez Zygmunta III i jego synów. Misją publikacji, krótko mówiąc, jest oprowadzenie czytelnika: „po czasach pełnych zamętu i wstrząsów, a jednocześnie bardzo szczęśliwych, dostatnich i wypełnionych obiecującymi planami” (s. 7).
Po słowie wstępnym, które zachęca do zapoznania się z esejami i wystawą, czytelnik natrafia na artykuł Adama Zamoyskiego. Tekst, jakkolwiek prawdziwy i ciekawy, wręcz przygniata czytelnika ilością krytyki i przywoływaniem wyłącznie wydarzeń, które osłabiały państwo. Autor negatywnie ocenia postępowanie magnatów i szlachty, krytykuje konflikty pomiędzy władcami a sejmem, wylicza nieudane obrady i reformy itd. W moim odczuciu ciągła mowa o niekorzystnych dla kraju zdarzeniach może zmęczyć czytelnika i zniechęcić go do dalszej lektury, a nawet zrazić do wystawy. Dopiero w ostatnim akapicie pojawia się krótka wzmianka o pozytywnych stronach rządów Wazów.
Tekst Adama Zamoyskiego zamyka pierwszą część omawianej publikacji. Kolejne części są zbiorami esejów. Pierwsze teksty poświęcone są królewskiemu dworowi rodu Wazów. Uważam, że są one ciekawe i posiadają cenne walory edukacyjne. Autorzy w nieprzeciętny sposób wprowadzają czytelnika w świat barwnej kultury w czasach panowania Zygmunta III, Władysława IV i Jana II Kazimierza. W niektórych miejscach opisy są zbyt drobiazgowe. Niemniej jednak uważam, że świadczy to o fachowości autorów esejów oraz chęci przekazania czytelnikom jak najwięcej wartościowej wiedzy.
Kolejna grupa esejów zatytułowana ogólnie Kraj poświęcona jest przede wszystkim działaniom politycznym i militarnym oraz sferze wyznaniowej. Są to interesujące i potrzebne teksty. Czytelnik podczas ich lektury na pewno nie będzie się nudzić. Mam jednak pewne uwagi. Autor pierwszego eseju rozprawia o polskiej sztuce w czasach panowania Wazów. Wymienia artystów pracujących na królewskim dworze, opisuje sposoby dekorowania wnętrz, porusza temat budowy i przebudowy zamków, pałaców i obiektów sakralnych. Opowiada ponadto o polskich miastach, miasteczkach, wsiach i ich mieszkańcach. W moim odczuciu redakcja publikacji „Świat polskich Wazów” popełniła błąd. Uważam, że esej ten powinien znaleźć się tuż po słowie wstępnym, gdyż byłby doskonałym wprowadzeniem do omawianej książki. Stanowi on bowiem mapę dającą czytelnikowi ogólny zarys Polski w czasach władania Wazów.
Drugi esej również umieszczony jest w nieprawidłowym miejscu. Opowiada on o zwyczajach łowieckich dworu królewskiego. Jest to więc tekst, który swoją treścią idealnie łączy się z esejami dotyczącymi polskiego dworu.
Dopiero kolejne eseje łączą się tematycznie, mowa w nich m.in. o planach i starciach wojennych, spotkaniach dyplomatycznych, traktatach pokojowych, sposobach zażegnania konfliktów wyznaniowych, wolnej elekcji, próbach przeprowadzenia różnych reform. W przypadku tej grupy tekstów uwagę skupiają opisy działań wojennych, pertraktacji pokojowych i uroczystości koronacyjnych. Podczas lektury odnosi się wrażenie, jak gdyby autorzy tych esejów byli świadkami wspomnianych wydarzeń. Takie umiejętne poprowadzenie tekstów oddziałuje na wyobraźnię, dzięki czemu czytelnik łatwiej odtwarza opowiadaną historię.
Ostatnia grupa esejów zatytułowana Europa opowiada o europejskich inspiracjach Wazów w dziedzinie architektury i rzeźby, zagranicznych podróżach polskich monarchów i książąt, sprowadzaniu do Polski różnych dzieł sztuki oraz europejskich związkach rodzinno-dworskich Wazów. Bardzo ciekawy jest fragment dotyczący wskazówek podróżniczych udzielanych Zygmuntowi III i jego synom przed daną zagraniczną wyprawą. Ponadto na pochwałę zasługuje autor eseju, który opowiada o artystycznych zakupach rodu Wazów. Tekst ten szczególnie zwrócił moją uwagę, gdyż jest bardzo dokładny i nieprawdopodobnie szczegółowy; zawiera wiele cennych informacji. Widać, że autor wykonał ogromną pracę podczas przygotowywania tego tekstu. W ogóle uważam, że eseje dotyczące relacji Zygmunta III, Władysława IV i Jana II Kazimierza z Europą są interesujące, niezmiernie wzbogacają książkę oraz pozwalają czytelnikowi poznać ród Wazów z szerszej perspektywy.
Na koniec chciałabym zaznaczyć, że niemal wszystkie eseje są podobnie zbudowane; każdemu królowi w danym tekście poświęcono osobny podrozdział. Jest to istotna i wyjątkowa zaleta omawianej publikacji. Ponadto w moim odczuciu każdy esej przekazuje wartościową i potrzebną wiedzę o dynastii Wazów. Teksty poruszają różną tematykę, toteż można powiedzieć, że każdy czytelnik znajdzie coś dla siebie, zarówno miłośnik sztuki, jak i pasjonat strategii militarnych. Pomimo ciężkiego tekstu Adama Zamoyjskiego i pomyłek redaktorskich w kwestii rozmieszczenia esejów uważam, że publikacja „Świat polskich Wazów” to dzieło potrzebne i interesujące, które warto przeczytać.
