Jako pierwszy człowiek w historii dwa razy opłynął Ziemię? Dzisiaj nikt o nim nie pamięta

Prawdopodobnie miał na imię Hans i pochodził z Akwizgranu. Nie miał szlachetnego pochodzenia, majątku ani wykształcenia. Nie był dowódcą ani wysokiej rangi oficerem. Historia upomniała się o niego, gdyż przypisuje mu się nie lada osiągnięcie. Jako pierwszy człowiek w historii miał dwukrotnie opłynąć Ziemię.

Wyprawa Ferdynanda Magellana

Nasz bohater pierwszy raz pojawia się na kartach historii jako członek wyprawy Ferdynanda Magellana na Moluki (Wyspy Korzenne) drogą zachodnią. Z listy płac przechowywanej w Głównym Archiwum Indii w hiszpańskiej Sewilli dowiadujemy się, że służył na pokładzie karaki „Victoria” jako lombardero, czyli kanonier.

Śledzenie historii Hansa z Akwizgranu utrudnia fakt, że w wyprawie brało udział trzech domniemanych Niemców. Dodatkowo wszyscy byli zatrudnieni jako kanonierzy, a dwóch z nich miało na imię Hans. Tu jednak z pomocą przychodzą nam listy okrętowe, z których dowiadujemy się, że jeden Hans służył na „Concepción”, a drugi na „Victorii”.

Służba na „Victorii” i powrót do domu

Z dokumentów dotyczących wyprawy dowiadujemy się również, że Hans z karaki „Victoria” pochodził z Akwizgranu (zapisanego jako Agan), a jego rodzice nazywali się Juan Pahulo i Sofia. Służył on na „Victorii” przez całą podróż i został później awansowany do rangi dowódcy artylerii.

We wrześniu 1522 r., po prawie trzyletniej odysei, „Victoria” powróciła do Hiszpanii jako jedyny z pięciu okrętów Magellana, który sam poniósł śmierć w starciu z mieszkańcami wyspy Mactan na Filipinach. Na pokładzie karaki, pod dowództwem Juana Sebastiána Elcany, znajdowało się kilkunastu wycieńczonych ludzi. Wśród nich znajdował się Hans z Akwizgranu. Tak zakończyła się pierwsza wyprawa dookoła świata z jego udziałem. Jak się okazało, nie ostatnia.

Powrót na Wyspy Korzenne – wyprawa Loaísy

Z rozkazu króla Karola I Hiszpańskiego zorganizowano wyprawę, której celem miała być kolonizacja Wysp Korzennych. W lipcu 1525 r. siedem okrętów i 450 ludzi pod dowództwem Garcíi Jofre de Loaísy ruszyło w ślady Magellana. Wśród uczestników znalazł się również Juan Sebastián Elcano oraz młody Andrés de Urdaneta, który zasłynął później jako odkrywca i badacz południowego Pacyfiku.

Członkom wyprawy udało się dokonać licznych odkryć geograficznych, jednak ich podróż była pasmem katastrof i nieszczęść. Loaísa i Elcano zginęli podczas rejsu. Trzem statkom nie udało się przepłynąć Cieśniny Magellana, a tylko jeden, Santa María de la Victoria, osiągnął cel. Na Wyspach Korzennych załoga przez prawie rok walczyła z Portugalczykami. W 1536 r. do Hiszpanii wróciło zaledwie 24 ludzi, którzy, podobnie jak ich poprzednicy, okrążyli świat. Wśród ocalałych znalazł się Urdaneta, który następnie spisał swoją relację z podróży.

Maestre Anes i wyprawa Villalobosy

Wśród uczestników Urdaneta wymienia niejakiego maestre Anes, condestable de los lombarderos, co w wolnym tłumaczeniu oznacza mistrza Hansa, dowódcę artylerzystów. Urdaneta twierdzi, że ów „mistrz Hans” brał udział w wyprawie Magellana. To musiał być Hans z Akwizgranu, służący na „Victorii”, gdyż Hans z „Concepción” został wzięty do niewoli przez Portugalczyków i jako jeniec zmarł w 1526 r.

Urdaneta nie stwierdza, że Hans z Akwizgranu znalazł się wśród 24 ocalałych, którzy wrócili do Hiszpanii w 1536 r. Nie stwierdzają tego również żadne inne źródła dotyczące wyprawy Loaísy, która została znacznie słabiej udokumentowana i przebadana niż wyprawa Magellana. Na trop dalszych losów Hansa może nas naprowadzić wzmianka w raporcie z hiszpańskiej ekspedycji do Azji Wschodniej, która w 1542 r. wypłynęła z Meksyku pod dowództwem Ruya Lópeza de Villalobosy. W raporcie z wyprawy jest mowa o lombardero alemán llamado mahestre Anse oraz artillero mahestre Ans, który, dzięki broni palnej, pomógł członkom wyprawy, gdy zostali oblężeni przez tubylców.

Jeśli nasz Hans to ów artillero mahestre z wyprawy Villalobosy, to musiał on wpierw dotrzeć do Europy, by z niej przedostać się do Meksyku (wówczas Wicekrólestwo Nowej Hiszpanii) – miejsca wypłynięcia wyprawy Villalobosy. W takim wypadku najbardziej prawdopodobne jest, że Hans musiał znaleźć się wśród ocalałych z ekspedycji Loaísy, a to znaczy, że został on pierwszym znanym historii człowiekiem, który dwukrotnie opłynął Ziemię.

Historyczny fakt czy naciągana teoria?

Dokumentacja wyprawy Magellana i relacje, które spisał Urdaneta stanowią silną podstawę teorii, że ten sam Hans z Akwizgranu był obecny na obydwu wyprawach na Wyspy Korzenne. Pozostaje jednak pytanie, czy wrócił on żywy z ekspedycji Loaísy.

Pojawienie się człowieka o tym samym imieniu i wykonywającego ten sam zawód na wyprawie Villalobosy to za mało, żeby kategorycznie odpowiedzieć na to pytanie. Imię Hans było wówczas bardzo popularne, co potwierdza fakt, że na samej wyprawie Magellana znalazło się dwóch kanonierów Hansów.

Możliwe, że Hans z Akwizgranu faktycznie opłynął dwukrotnie Ziemię, lecz nie da się tego jednoznacznie potwierdzić. Być może w archiwach czekają jeszcze źródła, które rzucą więcej światła na tę tajemniczą postać i rozwieją wszelkie wątpliwości.

Polecamy e-book Mateusza Będkowskiego pt. „Polacy na krańcach świata: średniowiecze i nowożytność”:

W sprzedaży dostępna jest również druga część e-booka!

Bibliografia

Źródła

·       Raport z wyprawy Ruya Lópeza de Villalobosa

·       Relacja Andrésa de Urdanety z wyprawy Garcíi Jofre de Loaísy

·       Wpis na liście płac wyprawy Magellana

Literatura

·       Jostmann C., Auf der Suche nach Hans, jostmann.at.

·       Kelsey H., The First Circumnavigators: Unsung Heroes of the Age of Discovery, Yale University Press 2016.

·       Tenże, Finding the Way Home: Spanish Exploration of the Round-Trip Route across the Pacific Ocean, „Western Historical Quarterly”, Vol. 17, No. 2., s. 145-164.

·       Silverberg R., The Longest Voyage: Circumnavigators in the Age of Discovery, Ohio University Press 2020.