Tagi: Polska, XIX wiek, Historia kultury i sztuki, Artykuły
Opublikowany: 2011-07-19 22:22
Licencja: wszystkie prawa zastrzeżone
Jan Matejko: „Bitwa pod Grunwaldem”
Jan Matejko (1838–1893) należy niewątpliwie do najwybitniejszych oraz najbardziej znanych polskich malarzy XIX w. i polskich artystów w ogóle. Śmiało można stwierdzić, że „jest największym polskim malarzem historycznym, a dzieła jego oparte są na głębokich studjach zabytków staropolskich”
Niemalże wszystkie obrazy Matejki dotyczą dziejów Polski. By sprostać wyjątkowemu zadaniu, jakim było malarskie dokumentowanie historii, artysta poprzedzał pracę artystyczną swoistymi studiami historycznymi nad tematyką przyszłego dzieła sztuki. Miało to pozwolić na jak najlepsze oddanie istoty przedstawianych wydarzeń. Podobnie było z Grunwaldem.
Świadomym celem artysty było podtrzymanie ducha w rozdartym przez zaborców narodzie poprzez przypomnienie chwały oręża polskiego
Przygotowania
W 1874 r. Matejko rozpoczął pierwsze przygotowania do pracy nad planowanym dziełem. Należy podkreślić, że były one bardzo rzetelne. Przedmiotem studiów mistrza stały się konie w gwałtownym ruchu, pogłębiał również studia portretowe oraz interesował się ówczesnym uzbrojeniem, by jak najlepiej oddać realia epoki. Sięgnął także do źródeł – analizował Kronikę Bielskiego oraz wczytywał się w opis bitwy pozostawiony przez Jana Długosza
Malarz odbył również podróż, która miała mu pomóc lepiej zapoznać się z tematyką przyszłego dzieła. Był w Waplewie oraz Malborku, oglądał pola grunwaldzkie, a następnie zwiedził Toruń i Gdańsk
Jan Matejko: „Bitwa pod Grunwaldem” – zobacz też:
Inspiracji do namalowania obrazu można doszukiwać się we już we wcześniejszym okresie, kiedy to powstały kompozycje takie jak Władysław Jagiełło z Witoldem modlący się przed bitwą (1855) czy Jagiełło na pobojowisku (1861). Nie bez znaczenia mogły być także aktualne wydarzenia polityczne, tj. klęska Francji pod Sedanem, powstanie II Rzeszy oraz germanizacja Polaków w Wielkopolsce. Sprawiły one, że tematyka obrazu stała się czymś aktualnym. Przedstawienie pogromu Krzyżaków dokonanego przez Polaków i Litwinów miało być poniekąd przestrogą dla Bismarcka
Jan Matejko: „Bitwa pod Grunwaldem” – powstanie obrazu
Tak naprawdę nie wiemy, kiedy dokładnie malarz przystąpił do prac nad obrazem. Stanisława Serafińska, siostrzenica żony Matejki, pisała w swoich wspomnieniach: „O dniu rozpoczęcia Grunwaldu nikt z nas nie wiedział”. Dalej jednak autorka przywołała relację Mariana Gorzkowskiego, który w swej broszurze odnotował: „dziwnym zbiegiem wypadków w dzień rozpoczęcia tego obrazu, jak również w dzień ukończenia go dzwonił z Wawelu [Zygmunt]”. Słowa te stały się źródłem przypuszczenia, że artysta rozpoczął tworzenie dzieła w czerwcu 1875 r. podczas nabożeństwa z okazji Bożego Ciała, co tłumaczyłoby bicie wspomnianego dzwonu
W 1876 r., po powrocie malarza z Waplewa i spod Grunwaldu, obraz został „zmieniony i przemalowany”
Polecamy e-book Marcina Sałańskiego „Wyprawy krzyżowe. Zderzenie dwóch światów”:
Książkę można też kupić jako audiobook, w tej samej cenie. Przejdź do możliwości zakupu audiobooka!
Przypisy:
Pierwsze wystawy i reakcje
Obraz „zwiedził” znaczną część Europy. Oglądano go w Wiedniu, Warszawie, Petersburgu, Berlinie, Lwowie, Peszcie, Paryżu i ponownie w Warszawie
Ja cię wielbię mistrzu Janie,
Boś ty siłacz, mąż wśród ludu,
Z pędzlem jakby z różdżką cudu
Wieszczysz Polski zmartwychwstanie!
Szczególnym wyrazem uznania dla dotychczasowego dorobku artysty było wręczenie mu w październiku 1878 r. w Krakowie poświęconego w wawelskiej katedrze berła, które było symbolem panowania w sztuce
Polecamy także:
- Mitologizacja bitwy pod Grunwaldem, czyli o rozmaitych formach pamięci historycznej walczących stron;
- „W społeczeństwie polskim do dziś żywe są tradycje Grunwaldu”. O bitwie w PRL;
Burzliwe dzieje
Warto zwrócić uwagę na późniejsze dzieje Bitwy pod Grunwaldem. Jeszcze przed jej ukończeniem, w lutym 1878 r., kupił ją niejaki Rosenblum z Warszawy za 45 tys. Guldenów
Bitwa pod Grunwaldem była wystawiana w wielu galeriach Europy – jeszcze za życia samego Matejki aż 17 razy. Ogromne płótno o powierzchni 42 m^2^ zwijano i rozwijano 32 razy. Ryzyko wystąpienia uszkodzeń było od początku duże, a pierwsze prace konserwatorskie wykonywał już sam autor dzieła
Kompozycja
Trzeba wyraźnie zaznaczyć, że nie brakuje głosów krytycznych odnoszących się do kompozycji dzieła. Zarzuca mu się m.in. natłok różnorakich elementów, chaotyczność, czy też brak perspektywy, przyczyny upatrując niekiedy nawet w wadzie wzroku Matejki. Artysta świadomie jednak namalował swój obraz tak, by widz został przytłoczony masą koni i ludzi i poczuł się wciągnięty w centrum wydarzeń rozgrywających się na płótnie. Chodziło przede wszystkim o wstrząs. Dopiero po pierwszym, jakże silnym wrażeniu odkrywa się całą masę szczegółów: głowy, ręce, łby końskie, elementy uzbrojenia etc.
Obraz uwydatnia zbiorowy ludzki wysiłek. Autor wykazał ogromną sympatię dla plebejskich wojowników, którym przypadło zadanie ostatecznego ciosu wielkiemu mistrzowi zakonu. Stanowią oni manifestację potęgi narodów słowiańskich zjednoczonych w walce o wspólną sprawę. Rycerze krzyżaccy byli niejako skazani na przegraną z masami ludowymi wiedzionymi patriotycznym uniesieniem, broniącymi niepodległego bytu. Wobec nich blednie nawet postać Witolda, nie wspominając już o samym Jagielle, który sprowadzony został do roli obserwatora
Kup koszulkę ze Stefanem Batorym:
Cena koszulki wynosi 34,99 zł.
Kup koszulkę, wesprzyj nasz portal!
Przypisy:
W centrum wydarzeń widzimy, jak muskularny Litwin uśmierca Ulryka ciosem włóczni św. Maurycego
W lewym rogu widzimy, jak ucieka komtur Henryk von Plauen
Przeczytaj również:
Wysoko na niebie odnajdujemy postać św. Stanisława. Często jest on mylnie identyfikowany z Matką Boską. Według Długosza „pewni i pobożni i czcigodni mężowie […] widzieli w czasie bitwy w powietrzu jakiegoś znakomitego męża odzianego w szaty biskupa błogosławiącego wojsko polskie […]. Panowało przekonanie, że był to biskup krakowski Stanisław, dzięki którego wstawiennictwu Polacy, jak wiadomo, odnieśli tak sławne zwycięstwo. Święty co prawda nie walczy, ale jego wpływ na losy bitwy jest wielki. Wiatr św. Stanisława wymiata Krzyżaków z pola bitwy
***
Bitwa pod Grunwaldem powstała w okresie zaborów i przypominała jeden z najważniejszych momentów w dziejach Polski, co miało pokrzepić serca narodu pozbawionego własnego państwa. Można zaryzykować stwierdzenie, że doszło w konsekwencji do swoistej aktualizacji znaczenia bitwy. Przesłanie obrazu jest wciąż żywe, bowiem współcześnie uchodzi on za symbol świetności i dawnej potęgi ojczyzny. Można przypuszczać, że dzieło Matejki wywarło kluczowy wpływ na postrzeganie wiktorii grunwaldzkiej przez kolejne pokolenia Polaków i m.in. dzięki niemu bitwa ta należy do najbardziej znanych i rozpoznawalnych faktów naszej historii.
Lubisz czytać artykuły w naszym portalu? Wesprzyj nas finansowo i pomóż rozwinąć nasz serwis!
Przypisy:
Bibliografia
- Gorzkowski M., Jan Matejko: Epoka od r. 1861 do końca życia artysty z dziennika prowadzonego w ciągu lat siedemnastu, oprac. K. Nowacki, I. Trybowski, Kraków 1993.
- Konserwacja „Bitwy pod Grunwaldem” Jana Matejki, [w:] Serwis internetowy Muzeum Narodowego w Warszawie, [dostęp: 07.03.2011], [[http://www.mnw.art.pl/index.php/pl/zbiory/konserwacja/konserwacja_bitwy_pod_grunwalde/](http://www.mnw.art.pl/index.php/pl/zbiory/konserwacja/konserwacja_bitwy_pod_grunwalde/)].
- Ignatowicz-Woźniakowska D., Grunwald ocalony, rozmowę przeprowadził A. Datko, „Królowa Apostołów – Miejsca Święte”, nr 7/2010, s. 52.
- Krawczyk J., Święty wiatr nad Grunwaldem, „Mówią Wieki”, nr 02/2010, s. 92-95.
- Matejko, [w:] Wielka ilustrowana encyklopedja powszechna, t. 10, Kraków [ok. 1932], s. 79.
- Michałowski J.M., W kręgu sztuki. Jan Matejko, Warszawa 1984.
- Serafińska S., Jan Matejko. Wspomnienia rodzinne, oprac. J. Gintel, E. Łepkowski, Kraków 1958.
- Słoczyński H.M., Matejko, Wrocław 2000.
- Starzyński J., Jan Matejko, Warszawa 1973.
Redakcja: Roman Sidorski
Wszystkie teksty autora
Wszystkie teksty autora