Jarosław Molenda – „Tajemnice Nagrody Nobla” – recenzja i ocena
Jarosław Molenda – „Tajemnice Nagrody Nobla” – recenzja i ocena
Odkrycie Alfreda Nobla szybko znalazło zastosowanie w budownictwie. Dynamit okazał się pomocnym narzędziem i przyniósł nieśmiertelną sławę szwedzkiemu wynalazcy, choć szybko stał się śmiercionośną bronią wykorzystywaną na polu walki. Sam Nobel, pacyfista z przekonania, miał jednak wielki zgryz moralny. Dlatego też przekazał swój majątek na utworzenie funduszu, z którego rokrocznie miano przyznawać nagrody za wybitne osiągnięcia w dziedzinie fizyki, chemii, medycyny lub fizjologii, a także literatury i krzewienia idei pokoju. W 1969 roku dodano nową kategorię: ekonomię, choć ta finansowana jest z innych środków, bo przez Bank Szwedzki. Łączy je natomiast data wręczenia – 10 grudnia, a więc w rocznicę śmierci fundatora.
Jarosław Molenda podkreśla, że przyglądając się współczesnym dokonaniom laureatów, coraz mniej z nich spełnia kryteria określone przez fundatora. Szwed miał bowiem pomysł, by nagradzać jedynie odkrycia dokonane w roku poprzedzającym przyznanie nagrody. Tymczasem jest wręcz odwrotnie, czego znamiennym dowodem była dyskusja wokół tegorocznych wyróżnień w dziedzinie pokoju.
Nagroda Nobla stała się instytucją polityczną, a wielu krytyków tego przecież najważniejszego lauru na świecie wypomina nie tylko odstępstwa od testamentu, ale również wskazuje rozliczne kontrowersje, które nierzadko sprowadzają się do osobistych preferencji członków komitetu. Nobilitacja laureatów to nie tylko prestiż dla państw, a także instytucji badawczych. Dość powiedzieć, że posiadanie noblisty na pokładzie ma wpływ na rankingi uczelni. Łatwo więc zrozumieć, że w grę wchodzi tu bezwzględna walka o wielkie pieniądze i wpływy.
Autor prowadzi nas przez meandry misternej gry, w której nauka jest jedynie instrumentem, wola zaś fundatora nagrody – fasadą. Oczywiście wciąż wiele odkryć nie pozostawia wątpliwości, a ich twórcy w pełni zasłużyli na nieśmiertelną sławę. Czy można uniknąć napięć? W tej sytuacji z pewnością nie, jednak Komitet robi chyba coraz mniej, by zadbać o należną transparentność i rewerencję. I widać to zwłaszcza na niwie pokoju i literatury.
Dyskutujemy i będziemy dyskutować o zasadności uhonorowania poszczególnych osób. To paradoksalnie dobry znak i potwierdzenie wagi osiągnięć. Bukmacherzy będą przyjmować zakłady, dziennikarze i publicyści będą prześcigać się w typowaniu i komentowaniu werdyktów Komitetu Noblowskiego. Jarosław Molenda wkracza w ten specyficzny świat i umiejętnie o nim opowiada.
Otrzymaliśmy pracę świeżą, pełną ciekawostek, ale nie efekciarską – bo takiej można się spodziewać, biorąc pod uwagę głośny temat. Molenda oparł ją na solidnej bazie źródłowej (polsko- i anglojęzycznej). Wydawnictwo Prószyński i S-ka zadbało o estetyczne wydanie i bogaty, a zarazem nieoczywisty materiał ilustracyjny. Szkoda jedynie, że nie zamieszczono indeksu nazwisk, bowiem lektura ze spisem dałaby dodatkową frajdę czytelnikowi.
Dobrą robotę robi też lekki styl autora, co bynajmniej nie oznacza prezentowania treści z nastawieniem na poszukiwanie taniej sensacji. Tym sposobem „Tajemnice Nagrody Nobla” są nie tylko opowieścią o słynnym wyróżnieniu, ale także – a może przede wszystkim – o wielkiej polityce i wielkim biznesie. Sama nagroda nie zawsze odzwierciedla uniwersalny dla ludzkości rezultat, za to mechanizmy jej przyznawania – z pozytywnymi i (zwłaszcza) negatywnymi implikacjami – już owszem.
