Kazimierz Moszyński ‒ „Kultura ludowa Słowian. Tom I: Kultura materialna” – recenzja i ocena

Praca napisana i po raz pierwszy wydana w okresie międzywojennym została wznowiona przez współpracowniczkę profesora Moszyńskiego, Jadwigę Klimaszewską w latach 60., ale pomimo tego jest obecnie bardzo trudno dostępna. Znaleźć ją można co najwyżej w przyzwoitej czytelni uniwersyteckiej, natomiast gorzej z zakupem. Nieliczne egzemplarze osiągają na aukcjach internetowych poważne jak na kieszeń studenta czy młodego naukowca ceny. Z tego też powodu należy z uznaniem przyjąć inicjatywę Wydawnictwa Graf_ika, które w ubiegłym roku wznowiło pierwszy tom Kultury ludowej Słowian.

Pierwotnie praca ta składała się z dwóch tomów poświęconych kolejno kulturze materialnej i duchowej. Z tego też powodu dzieło Moszyńskiego to wyśmienita i cenna lektura nie tylko dla naukowców, etnologów i historyków, ale również dla wszelkiej maści pasjonatów, tego co bardzo ogólnie nazywamy historią życia codziennego. Zainteresowani dziejami mody, historią broni, dawnej kuchni i pożywienia, bartnictwa, bednarstwa znajdą tu sporo ciekawych wiadomości. Omówienie budownictwa, naczyń używanych dawniej czy zapomnianych już środków transportu i wiele innych podobnych informacji zostało przedstawione wraz z ilustracjami i szkicami.

Drugi tom, składający się dwóch woluminów, dotyczy kultury duchowej, wierzeń, przesądów i zwyczajów jakie panowały u ludów słowiańskich. Całość składa się więc z trzech woluminów po 700-800 stron każdy. W chwili obecnej dostępny w sprzedaży jest tylko tom pierwszy, ale wydawca zapowiada, że w tym samym roku – w marcu i w maju ‒ ukaże się drugi, dwuczęściowy tom Kultury Słowian poświęcony kulturze duchowej.

Omawiana praca to wierny reprint pierwszego wydania z lat trzydziestych XX wieku. Zawartością niewiele różni się od wersji, którą wznowiono w latach 60., a która w odróżnieniu od pierwszego wydania zawierała jedynie pewne poprawki redakcyjne i częściowe uwspółcześnienie języka, natomiast nie było – przynajmniej piszący te słowa jako czytelnik nie odnotował – zmian w zawartości merytorycznej pracy. Warto podkreślić, że dzieło Moszyńskiego ma również tę dużą zaletę właściwą książkom fachowym jakie pisano w pierwszej połowie XX wieku, że pomimo encyklopedycznego układu stanowi bardzo przyjemną i pożyteczną lekturę.

Natomiast należy pamiętać, że Kultura ludowa Słowian powstała kilkadziesiąt lat temu, w oparciu o dostępne wówczas publikacje i badania własne profesora Kazimierza Moszyńskiego. Z tego też powodu należy uważać przy wykorzystaniu jego dzieła w badaniach i publikacjach o charakterze naukowym, gdyż z powodów zrozumiałych nie zawiera ono najnowszych ustaleń i wyników badań jakie przeprowadzono w drugiej połowie XX wieku i w ostatnich latach. Śmiesznym byłoby tu doszukiwać się winy zmarłego już dawno Autora (zm. 1959) czy też Wydawcy, który kierował się zasadami wydawania reprintów, ale skrupulatny badacz będzie musiał uzupełnić i potwierdzić swą wiedzę sięgając do omówienia literatury na łamach fachowych periodyków czy przynajmniej do Bibliografii Etnografii Polskiej. Zainteresowanym twórczością prof. Moszyńskiego można polecić również Bibliografię prac Kazimierza Moszyńskiego zestawioną przez Małgorzatę Maj (w: Kazimierz Moszyński. Życie i twórczość, Wrocław 1976, str. 154-163).

Ciesząc się wyraźnie z tej nowej publikacji i aby jednak nie przesadzać z entuzjazmem z jakim spotka się zapewne reprint tej pracy, należy przypomnieć, że na wznowienie, chociażby w formie reprintu, czekają także i inne, wcale nie mniej ciekawe prace Moszyńskiego. Z mojego punktu widzenia, do najbardziej interesujących należą te, które badacz poświęcił opisom Polesia, krainy która już w pewnym sensie nie istnieje, a gdzie prowadził dogłębne badania w okresie międzywojennym. Czy jeszcze powrócą do czytelnika?

Zredagował: Kamil Janicki