Kobiety Achemenidów

Potęga Achemenidów to w sumie zasługa kobiety – Mandane, córki Astjagesa, króla Medów. Ojciec wydał ją za Kambyzesa I, szacha Persji. Ich synem był Cyrus II, urodzony około 590-580 p.n.e. W 553 roku p.n.e. Cyrus zbuntował się przeciwko dziadkowi. Trzy lata później nie było już Medii na mapie politycznej Bliskiego Wschodu, a na najpotężniejsze państwo wyrastała Persja. Tak patrzą na to dzisiejsi historycy. Jednak współcześni jakby przegapili te wielkie zmiany. Dla ościennych państw wojna Cyrusa z Astjagesem była sprawą wewnętrzną, była postrzegana jako wewnątrzmedyjski epizod – pisze wybitny iranista Bogdan Składanek. – Sąsiedzi nie dostrzegli doniosłości zaszłych zmian. Grecy i Egipcjanie jeszcze długo nazywali Persów Medami (Składanek, Historia Persji, t. 1, s. 83-84).

Trudno się temu dziwić. Cyrus w pewnym sensie, poprzez swoją matkę Mandane, był spadkobiercą Astjagesa. Stary król miał też drugą córkę imieniem Amitis, której mąż także miał prawa do tronu. Cyrus rozwiązał problem sukcesji niezwykle drastycznie, ale i skutecznie – męża zamordował i ożenił się z dopiero co owdowiałą ciotką.

Żona trzech króli

Na starożytnym Bliskim Wschodzie utrwalił się zwyczaj, że przejmując kobiety poprzednika legitymuje się swoje rządy. Zasada ta zaważyła na życiu Atossy, córki Cyrusa II. W źródłach historycznych pojawia się zaraz po śmierci ojca. Był rok 530 p.n.e. Atossa i jej siostra Roksana zostały żonami nowego króla, a zarazem swojego brata, Kambyzesa II. Nie był to spokojny czas. Według niektórych przekazów Roksana, będąc w ciąży, została kopnięta przez Kambyzesa i zmarła w wyniku obrażeń.

Atossa przeżyła swojego męża-brata, który zmarł w tajemniczych okolicznościach w 522 p.n.e. Wdową nie była zbyt długo, bo szybko została żoną drugiego ze swoich braci, Bardii. Przynajmniej tak się jej wydawało. Historia Bardii jest bardzo tajemnicza. Według oficjalnych przekazów prawdziwy Bardia został zamordowany jeszcze przez Kambyzesa, a dopiero po śmierci tego ostatniego objawił się samozwaniec, „fałszywy Bardia”. Zdaniem części badaczy istniał tylko jeden Bardia, a cała opowieść o samozwańcu jest wymysłem jego głównego konkurenta z bocznej linii Achemenidów – Darajawausza, czyli Dariusza I Wielkiego.

Perska królowa z około 500 p.n.e., prawdopodobnie Atossa (fot. ze zbiorów Wikimedia Commons)

Atossa była przekonana, że wychodzi za mąż za drugiego ze swoich braci. Długo nie cieszyła się nowym małżonkiem. Bardia, prawdziwy bądź nie, zginął 29 września 522 roku p.n.e. zamordowany przez grupę spiskowców. Jednym z nich był Dariusz, który został kolejnym władcą perskiego imperium.

Nowy król za wszelką cenę próbował legitymować swoje rządy. Służyło temu rozpowszechnianie opowieści o „fałszywym” Bardii, jak i seria ślubów. Jego żonami została Atossa, jej młodziutka siostra Artystone, ich bratanica Parmys oraz Fajdymia, która – podobnie jak Atossa – była wcześniej żoną dwóch poprzednich monarchów.

Spośród żon króla Dariusza – a miał ich jeszcze więcej – najważniejszą była Atossa. Dała mu czterech synów. Początkowo Dariusz przewidywał, że jego następcą zostanie najstarszy syn Artobazanes, urodzony w czasach, kiedy jeszcze nie był królem. Później zmienił decyzję i wybrał pierwszego z synów Atossy, Kserksesa.

Atossa odegrała też pewną rolę w genezie wojen persko-greckich. Zaczęło się od tego, że Dariusz zwichnął stopę i żaden z egipskich medyków nie był w stanie mu pomóc. W takiej sytuacji skorzystano z pomocy greckiego niewolnika, a zarazem słynnego lekarza Demokedesa z Krotonu. Grek rzeczywiście wyleczył króla, za co panie z haremu dosłownie obsypały go złotem. Demokedes został osobistym lekarzem Atossy. Mimo otaczającego go blichtru, tęsknił do wolności i swoich rodzinnych stron. Wreszcie wpadł na pomysł, jak wyrwać się ze złotej klatki. Zaczął przekonywać Atossę, by ta z kolei namówiła swojego królewskiego małżonka na wyprawę przeciwko Grecji. Oczywiście taką wyprawę powinien poprzedzić szpiegowski rekonesans. A kto nadawałby się lepiej do takiej misji niż Demokedes? Plan wypalił, a sprytny lekarz podczas podróży dał nogę i powrócił do rodzinnego Krotonu.

A było tak pięknie...

Wojny z Grecją zapoczątkowane przez Dariusza Wielkiego kontynuował jego i Atossy syn – Kserkses I. Objął rządy w 486 roku p.n.e. w niemal sensacyjnych okolicznościach, nie mordując żadnego z braci czy dalszych krewnych. Wręcz przeciwnie, wszyscy żyli w przykładnej zgodzie, a nowy król powierzał pozostałym Achemenidom bardzo ważne urzędy.

Drzewo genealogiczne Achemenidów

Zgoda nie trwała wiecznie. Kiedy jego krewniacy walczyli w Grecji, nudzący się Kserkses zakochał się w żonie swojego rodzonego brata Masistesa. Kobieta okazała się być wierną mężowi. Król nie rezygnował i, aby mieć ją bliżej siebie, zaaranżował ślub między swoim synem Dariuszem i jej córką Artaynte. Kserkses stwierdził, że synowa jest bardziej atrakcyjna i mniej cnotliwa niż jej matka. Romans jednak nie uszedł uwadze królowej Amestris.

A królowa była kobietą okrutną. Za całe zło obwiniała żonę Masistesa, którą kazała straszliwie okaleczyć. Masistes z całą rodziną zbiegł z dworu. W Baktrii chciał wzniecić powstanie przeciwko bratu, ale został złapany z całą rodziną. Wszystkich stracono. Inne wydarzenia potwierdzają tezę, że nie należało narażać się na gniew Amestris.

Jej córka, piękna Amytis, nawiązała romans z greckim lekarzem Apollonidesem z Kos. Zadanie ukarania złoczyńcy, który zbezcześcił królewską krew, powierzono Amestris, w tym czasie już królowej-matce. Nieszczęsny Apollonides przez dwa miesiące był więziony w łańcuchach, a następnie spalono go żywcem. Amytis zmarła tego samego dnia, co jej kochanek.

Kilka lat wcześniej ukochany wnuk Amestris imieniem Zopyros zginął w czasie szturmu na Kaunos, miasto położone w dzisiejszej Turcji, uderzony kamieniem przez niejakiego Alkidesa. Królowa w ramach zemsty kazała go ukrzyżować.

Bo to zła kobieta była

Kolejną głośną perską królową była Parysatis. Córka króla Artakserksesa I i jego babilońskiej konkubiny Andrii, z charakteru przypominała najbardziej Amestris, swoją babkę ze strony ojca. Zawarła „normalnie nienormalne” małżeństwo ze swoim przyrodnim bratem Ochosem. Ochos od ojca dostał najpierw w zarząd Hyrkanię, później przeniósł się do Babilonu. W 423 roku p.n.e., po pokonaniu swojego brata Sekydianosa, Ochos z żoną przeprowadził się do stołecznej Suzy. W opracowaniach czytamy, że Dariusz II – takie imię przybrał Ochos – panował od 423 do 404 p.n.e., lecz faktycznym władcą była jego siostra-żona.

Parysatis urodziła swojemu bratu trzynaścioro dzieci, z czego dzieciństwo przeżyło pięcioro. Najstarszym z synów był Arsakes, ale oczkiem w głowy mamy był Cyrus, pierwszy, który przyszedł na świat w królewskim pałacu. Kochała jednak wszystkie dzieci i nie znała granic, gdy ktoś próbował je skrzywdzić.

Jedna z córek Parysatis, nazwana po prababce Amestris, została wydana za Teriteuchmesa, satrapę Hyrkanii. Ten od żony-królewny wolał wdzięki swojej przyrodniej siostry Roksany. Porzucenie żony, córki króla, nie wchodziło jednak w grę. Postanowił zabić Amestris i wszcząć rebelię. Na jego nieszczęście, plany się wydały i Teriteuchmes został zabity przez swojego giermka. Parysatis zemściła się na rodzinie zięcia, można rzec, w prawdziwie achemenidzkim stylu. Zginęli matka, dwaj bracia i prawie wszystkie siostry Teriteuchmesa. Roksana została rozszarpana hakami. Ocalała jedna siostra, Statejra, tylko dlatego, że była żoną Arsakesa. Parysatis początkowo planowała zgładzić synową, ale w końcu uległa namowom syna.

Nie oznaczało to, że królowa wyrzekła się zemsty. Wręcz przeciwnie, od tego czasu zaczęła żywić też niechęć do Arsakesa. Zaważyło to bardzo źle na przyszłości perskiego imperium. W 404 roku p.n.e. zmarł Dariusz II, a tron objął Arsakes, przybierając imię Artakserksesa II.

Zaraz po objęciu rządów Statejra „załatwiła” wyrok śmierci na giermka, który zamordował jej ojca. Ostatecznie górą okazała się jednak jej teściowa, królowa Parysatis. Namówiła młodszego syna Cyrusa, by zabił brata w czasie uroczystości koronacyjnych. Sprawa się wydała, ale ze względu na wstawiennictwo matki Artakserkses II darował życie niedoszłemu zabójcy. Można powiedzieć, że na swoje nieszczęście, bo niedługo potem Cyrus wszczął bunt i został pokonany dopiero 3 września 401 p.n.e. w wielkiej bitwie pod Kunaksą.

Królowa-matka wcale wpływów nie utraciła. Około 400 p.n.e. otruła swoją znienawidzoną synową. Pięć lat później doprowadziła do stracenia wybitnego perskiego męża stanu, Tissafernesa, który pod Kunaksą dowodził skrzydłem, na którym poległ biedny Cyrus. Tak więc Parysatis mogła umrzeć spokojnie, syta zemsty.

Smutny koniec

Kolejne lata w dziejach Persji zapisały się licznymi morderstwami w łonie dynastii Achemenidów. Dość powiedzieć, że Artakserkses II był ojcem 118 synów. W 336 p.n.e. nie żył już żaden z jego potomków i królem Persji został Dariusz III, wnuk Ostanesa, najmniej znanego z synów Dariusza II i Parysatis.

Dariusz III ucieka spod Issos (mozaika z Pompei, fot. ze zbiorów Wikimedia Commons)

Dariusz III był żonaty ze swoją siostrą Statejrą, uchodzącą za najpiękniejszą kobietę Azji. W 333 p.n.e. w bitwie pod Issos Aleksander Wielki, król Macedonii, rozbił perską armię. Królowa razem z matką i dwiema córkami dostała się do niewoli. Statejra umarła prawdopodobnie w 331 p.n.e. w czasie porodu. Biorąc pod uwagę, że było to dwa lata po wzięciu jej do niewoli, pojawiły się sugestie, że ojcem jej najmłodszego dziecka był Aleksander Wielki. Jednak zarówno data, jak i okoliczności śmierci perskiej królowej, pozostają dyskusyjne.

Spośród dwóch córek Dariusza III i Statejry, starsza, imienniczka matki, w 324 p.n.e. została żoną Aleksandra Wielkiego. Ślub zawarto w Suzie z wielką pompą. Tego samego dnia, na polecenie macedońskiego władcy od 80 do 100 Macedończyków ożeniło się z kobietami z Persji. Sam król wziął sobie jeszcze jedną żonę – Parysatis, kuzynkę Statejry. W sumie król miał trzy żony, bo był już żonaty z Roksaną z Baktrii.

Roksana była bardzo zazdrosna o konkurentki. Zaraz po śmierci Aleksandra Wielkiego w 323 roku p.n.e. kazała obie zamordować. I w ten sposób zakończyła się historia kobiet z dynastii Achemenidów.

Bibliografia

• Brosius Maria, Women in ancient Persia, 559-331 BC, Oxford – New York 2002.
• Burn Andrew Robert, Persia and the Greeks: the defence of the West, c. 546-478 B.C., Stanford 1984.
• Carney Elizabeth Donelly, Women and monarchy in Macedonia, Norman 2000.
• Green Peter, Aleksander Wielki, Warszawa 1978.
• Omstead A. T., Dzieje imperium perskiego, Warszawa 1974.
• Składanek Bogdan, Historia Persji, t. 1, Warszawa 2004.

Zobacz też

• Artykuły
• Przemiany społeczne i polityczne w Attyce w V wieku p.n.e. (cz. 1)
• Wiadomości
• Grobowiec perskiego króla Cyrusa I zagrożony

Zredagował: Tomasz Leszkowicz