Mary Kingsley – dama wśród kanibali

Mary Henrietta Kingsley, przyszła na świat 13 października 1862 r. w Islington w Londynie. Ojciec Mary, George Kingsley, był szanowanym lekarzem, podróżnikiem i pisarzem. Od najmłodszych lat najstarsza córka George’a i Mary Kingsleyów śledziła ich poczynania. Dr Kingsley pracował dla wielu arystokratów i często wyjeżdżał w podróże służbowe. Towarzyszył m.in. 4. hrabiemu Bunraven w podroży do Stanów Zjednoczonych Ameryki, w trakcie której został zaproszony przez George’a A. Custera, żeby towarzyszył mu w wyprawie przeciwko Siuksom. Kingsley odmówił ze względu na złą pogodę, co zapewne uratowało mu życie. Wyprawa Custera zakończyła się klęską 7. Pułku Kawalerii w bitwie pod Little Big Horn.

Mary Kingsley – czym skorupka za młodu...

Rok po narodzinach Mary, rodzina przeniosła się do Highgate, na północy Londynu, gdzie w 1866 r. urodził się jej brat Charles. Zgodnie z panującym wówczas w Anglii zwyczajem, dziewczęta na ogół nie otrzymywały formalnej edukacji. W przeciwieństwie do młodszego brata, którego edukację zaplanowano w każdym calu, Mary musiała sama zadbać o swój rozwój intelektualny. W ten sposób Kingsley stała się stałą bywalczynią biblioteki ojca, w której dr Kingsley zebrał pokaźną kolekcję najróżniejszych dzieł. W odróżnieniu od rówieśniczek Mary szczególnie interesowała się literaturą naukową oraz podróżniczą, a wiedzę książkową uzupełniała, słuchając o przygodach i doświadczeniach z wypraw ojca. Dr Kingsley interesował się antropologią oraz kulturą afrykańską i zapewne zaszczepił w córce tę pasję.  W 1886 r. Charles wstąpił do Christ's College w Cambridge, aby studiować prawo. Mary chciała poznawać świat.

Marzenia musiały jednak poczekać. Kingsleyowie mieszkali w Cambridge, kiedy matka Mary ciężko zachorowała. Na szesnastolatkę spadły obowiązki opieki nad chorą i prowadzenia domu. Po którejś ze swoich wypraw Dr Kingsley wrócił do domu z gorączką reumatyczną, a Mary musiała zaopiekować się dwojgiem rodziców. George i Mary Kingsleyowie zmarli w 1892 r. w odstępie trzech miesięcy. Mary odziedziczyła wraz z bratem pokaźną fortunę, którą podzielili równo między siebie. W Anglii nic jej już nie trzymało, a dzięki spadkowi była wolna finansowo. Przed młodą Mary Kingsley świat stanął wreszcie otworem.

Mary Kingsley – pierwszy raz w Afryce

17 sierpnia 1893 r. Mary Kingsley dotarła do Sierra Leone. Chociaż nie była pierwszą Angielką, która podróżowała samotnie (szlak ten przetarły, chociażby Isabella Bird i Marianne North), to widok kobiety podróżującej w charakterze innym, niż czyjeś żony wciąż należał do rzadkości i wzbudzał zainteresowanie. Kingsley ruszała dalej na południe, podróżując wzdłuż wybrzeża i docierając do Luandy w dzisiejszej Angoli. Angielska dama dużo czasu spędzała w towarzystwie tubylców, obserwując ich zwyczaje i ucząc się ich stylu życia. Dzięki temu Mary Kingsley posiadła wiele praktycznych umiejętności, które pozwoliły jej samodzielnie eksplorować dzikie ostępy.

Podróż Mary po Afryce zakończyła się po kilku miesiącach. Od razu też wiedziała, że nie będzie to jej ostatnia wizyta na kontynencie afrykańskim. Pewniejsza siebie i lepiej przygotowana Kingsley uzyskała wsparcie dr. Alberta Günthera, zoologa i kustosza Muzeum Historii Naturalnej w Londynie, który pomógł jej zaplanować kolejną wyprawę. Z kolei wydawca George Mcmillan podpisał z podróżniczką kontrakt na wydanie jej wspomnień z podróży. 23 grudnia 1894 r. Mary Kingsley opuściła port w Liverpoolu.

Mary Kingsley – na tropie kanibali

W towarzystwie kilku tubylców Mary rozpoczęła eksplorację Afryki Zachodniej, w trakcie której chciała dokładniej przyjrzeć się praktykom kanibalistycznym, religijnym i społecznym miejscowej ludności. Spotkała się ze szkocką misjonarką, Mary Slessor, która zwalczała zwyczaj zabijania bliźniąt wśród ludu Efik w dzisiejszej Nigerii. Następnie przepłynęła kajakiem rzekę Ogowe, docierając do jej źródła oraz wspięła się na czynny wulkan Kamerun nieznaną dotąd Europejczykom trasą. Podróż Mary Kingsley obejmowała tereny dzisiejszych Nigerii, Kamerunu, Gabonu i Konga.

W listopadzie 1895 r. Kingsley wróciła do Anglii i zaraz zajęła się rozpowszechnianiem wiedzy o Afryce. Podróżniczka podważała dotychczasowy pogląd Europejczyków na styl życia i kulturę mieszkańców Afryki Zachodniej. Mary obalała błędne wyobrażenia o afrykańskich wierzeniach oraz pokazywała jak złożone i dobrze zorganizowane potrafiły być niektóre społeczeństwa plemienne.

Krytykowała również działalność misjonarzy za próby wykorzenienia rdzennych kultur. Jeden ze sporów między Kingsley a misjonarzami dotyczył kwestii poligamii. Dzięki wnikliwym obserwacjom Mary rozumiała, że na afrykańskich żonach ciąży zbyt wiele obowiązków, by mogła sobie z nimi poradzić jedna kobieta, dlatego uznała, że poligamia jest konieczną praktyką. Z kolei misjonarze zmuszali mężczyzn do porzucania wszystkich żon z wyjątkiem jednej, co rodziło dotkliwe problemy społeczne i ekonomiczne.

Mary Kingsley – kobieta w męskim świecie

W styczniu 1897 r. Mary Kingsley wydała książkę pt. Travels in West Africa. Lekki i wciągający styl narracji podróżniczki sprawił, że książkę czytało się jak dobrą powieść przygodową. Travels in West Africa stała się bestsellerem, który przyniósł autorce ogromną popularność. Gazety nazwały Kingsley „nową kobietą” – ucieleśnieniem propagowanego wówczas przez środowiska feministyczne modelu niezależnej kobiety. Mary nie akceptowała tego przydomku i nie utożsamiała się z ruchem sufrażystek. Bała się również, że jej praca przestanie być brana na poważnie w zdominowanym przez mężczyzn świecie nauki.

Kingsley była pierwszą w historii kobietą, która przemawiała w izbach handlowych w Liverpoolu i Manchesterze, lecz w czasie trzech lat, kiedy podróżowała po Anglii z wykładami, nieraz w jej imieniu wygłaszać musiał je mężczyzna. Wiele stowarzyszeń geograficznych wciąż zabraniało kobietom zabierania głosu. W 1899 r. ukazała się druga książka Kingsley pt. West African Studies, która zyskała szerokie uznanie w środowiskach naukowych.

Mary Kingsley – powrót do Afryki

W 1900 r. Mary podjęła decyzję o powrocie do Afryki, lecz tym razem nie w celach badawczych. Zgłosiła się na ochotnika jako pielęgniarka, by leczyć Burów, którzy trafili do brytyjskiej niewoli. Podróżniczka przybyła do Capetown, a następnie do szpitala w Simons’town. Oprócz opieki nad rannymi Kingsley i reszta personelu próbowali powstrzymać epidemię tyfusu. Po dwóch miesiącach u Mary pojawiły się pierwsze objawy duru brzusznego, a 3 czerwca 1900 r. już nie żyła. Uroczysty kondukt pogrzebowy odprowadził trumnę na pokład torpedowca, który wypłynął na pełne wody i oddał jej ciało morzu zgodnie z ostatnią wolą Mary.

Mimo że dożyła zaledwie 38 lat, Mary Kingsley pomogła zmienić panujące w Europie nastawienie do kultury afrykańskiej i natury rządów imperialnych. Nie zgadzała się z panującym w Anglii twierdzeniem o wyższości intelektualnej białego człowieka, lecz nie była antyimperialistką. Przyznawała, że mieszkańcy Afryki są mniej zaawansowani cywilizacyjnie i potrzebują pomocy Europejczyków, która objawiać się miała w pośrednich rządach nad Afryką. Przyczyniła się również do zmiany w postrzeganiu kobiet i ich roli w społeczeństwie, chociaż nie było to jej zamiarem i nigdy nie popierała ruchu sufrażystek.

Polecamy e-booka Michała Gadzińskiego pt. „Perły imperium brytyjskiego”:

Bibliografia

·       Birkett D., Mary Kingsley: Imperial Adventuress, New York 1992.

·       Blunt A., Travel, Gender, and Imperialism: Mary Kingsley and West Africa, New York 1994.

·       Brisson U., Fish and Fetish: Mary Kingsley's Studies of Fetish in West Africa, „Journal of Narrative Theory”, 35 (3): 326–340.

·       Crowhurst P., Mary Kingsley, „British Empire 1815-1914”.

·       Flint J. E., Mary Kingsley, „African Affairs”, 64 (256): 150–161.

·       Frank K., A Voyager Out: The Life of Mary Kingsley, London 2006.

·       Gwyn S., The Life of Mary Kingsley, Hammondswoth 1940.

·       Gwyn S., Rattray R. S., The Life of Mary Kingsley, „Journal of the Royal African Society”, 31 (125): 354–365.

·       Middleton D., Some Victorian Lady Travellers, „The Geographical Journal”, 139 (1): 65–75.