Nieskończenie Niepodległa – Historia 1918 – 2018 i debata nad kondycją polskiej niepodległości

Celem programu „Nieskończenie Niepodległa” realizowanego przez Ośrodek Karta jest ogólnopolska debata nad kondycją polskiej niepodległości, społeczeństwa i demokracji na przestrzeni ostatnich dziesięciu dekad. Historia okresu 1918 – 2018 opowiedziana zostanie w ścisłym kontekście niepodległości, z wyakcentowaniem momentów zasadniczych dla bytu niepodległego Rzeczpospolitej. Program zagości w wielu płaszczyznach, w tym również na łamach Histmag.org – pełnimy bowiem rolę partnera medialnego projektu!

Dziś startuje akcja „Nieskończenie Niepodległa”, inicjatywa bardzo bliska priorytetom, które w redakcji Histmaga przyjmujemy w codziennej pracy. Kiedy dostaliśmy zaproszenie do dołączenia i współtworzenia tej inicjatywy – nie wahaliśmy się, żeby do niej przystąpić!

3 stycznia gośćmi Roberta Łuchniaka w audycji Wieczór RDC w Radiu dla Ciebie byli redaktor działu naukowego portalu Histmag.org Tomasz Leszkowicz i Zbigniew Gluza, prezes Ośrodka Karta. Goście opowiedzieli o rozpoczynającej się akcji Nieskończenie Niepodległa, której Histmag jest partnerem medialnym. Posłuchajcie zapisu tej audycji!

8 stycznia 1918. Rozbrzmiewa w Waszyngtonie głos światowego przywódcy: Polsce przywrócić niepodległość. Nikt nie protestuje.

Luty 1918. Ostrzeżenie dla Polaków: Polska może nie wrócić na mapę Europy. Niemcy chciałyby graniczyć z Ukrainą.

14 lipca 1918. Żołnierze polscy idą wśród sprzymierzonych. Gala w Paryżu i Nowym Jorku potwierdza rolę Komitetu Narodowego Polskiego.

Listopad 1918. Z dnia na dzień wraca polska państwowość. Józef Piłsudski, uwolniony z niemieckiego więzienia, staje na czele Polski.

Styczeń 1919. Naczelnik Państwa i Komitet Narodowy uzgadniają współdziałanie. Mimo napięć, Sejm Ustawodawczy bywa jednomyślny.

Wiosna 1919. Przesądzone zostają zachodnie granice Rzeczpospolitej. Wschodnie ziemie natomiast stają w ogniu. Czyje mają być?

28 czerwca 1919. Konferencję pokojową w Paryżu wieńczy traktat, który przesądza o niepodległości Polski, ale nie o charakterze państwa.

Walczyć z bolszewikami, nie wspierać „białych”, spróbować współpracy z Ukraińcami – tak w skrócie można określić założenia polskiej polityki wschodniej w latach 1919-1920.

Lato 1920 roku było nad Wisłą politycznie bardzo gorące. Dzięki poświęceniu, współpracy i wojskowej sprawności udało się przekuć odwrót w zwycięstwo nad bolszewikami. A przy okazji... zająć Wilno.

W marcu 1921 roku doszło do trzech wydarzeń, które ukształtowały przyszłość odrodzonej Polski: uchwalono konstytucję, podpisano pokój ryski i przeprowadzono plebiscyt na Górnym Śląsku.

16 grudnia 1922 roku. Tydzień po wyborze, Prezydent RP Gabriel Narutowicz ginie w zamachu. Zabójca przed wykonanym wyrokiem śmierci: „Umieram szczęśliwy”.

14 marca 1923 roku. Mocarstwa zatwierdzają granice RP. Satysfakcji Polaków towarzyszą protesty Litwinów, Białorusinów, Ukraińców.

1 kwietnia 1924 roku. Reforma walutowa Władysława Grabskiego ratuje kraj przed katastrofą. Państwo zostaje wzmocnione przez Bank Polski – kapitał przynosi mu wielka mobilizacja obywateli.

Konflikty polityczne i kryzys ekonomiczny doprowadził Polskę w połowie lat 20. do wrzenia. Węzeł polityczny przeciął zamach majowy Józefa Piłsudskiego, pozostały po nim jednak głębokie podziały społeczne.

Władze Polski, po przewrocie majowym w 1926 roku, definiują siebie same jako realizujące hasło moralnej sanacji. Rząd, etapowo prowadzony przez Józefa Piłsudskiego, coraz brutalniej eliminuje opozycję; następuje kategoryczna marginalizacja Sejmu.

W roku 1930 dyktatorskie rządy Józefa Piłsudskiego wyraźnie się zaostrzają. Uderzenie wyprowadzone jest w dwóch kierunkach: przeciw opozycji parlamentarnej i Ukraińcom. Powszechnie używana jest przemoc.

Ostatnie lata przed śmiercią Józefa Piłsudskiego były okresem utrwalania władzy jego stronnictwa. Polska płynęła ku pełnemu autorytaryzmowi, a ukoronowanie tego procesu nastąpiło 23 kwietnia 1935 roku...

12 maja 1935 roku, w dziewiątą rocznicę zamachu majowego, umiera Józef Piłsudski – mąż stanu i dyktator, decydujący o losach państwa. Kończy się jedna epoka, a II Rzeczpospolita wchodzi w nowy etap. Co ją czeka?

Śmierć Józefa Piłsudskiego nie zmieniła sytuacji w kraju – jego następcy postanowili kontynuować dotychczasową twardą linię dyktatury. Mnożyły się konflikty społeczne. Odpowiedzią na coraz większe napięcie międzynarodowe był chaos...

W ślad za skutecznymi aneksjami III Rzeszy wobec Austrii i Czechosłowacji, władze II RP postanawiają skorzystać z aury stanowczej polityki między narodami.

Polska następców Piłsudskiego, pełna mocarstwowych frazesów i zapewnień o nieoddawaniu ani guzika, w ciągu kilku tygodni upadła pod ciosami Niemiec i Sowietów. Dla społeczeństwa polskiego był to gigantyczny szok. Zaczynał się ponad pięcioletni koszmar wojny...

Chociaż w drugiej połowie września 1939 walka polskich oddziałów z Niemcami nadal trwa, obaj agresorzy, III Rzesza i Związek Sowiecki, obejmują polskie ziemie, zgodnie ze swym wcześniejszym tajnym porozumieniem.

Wraz z agresją sowiecką z 17 września 1939 roku polskie Kresy Wschodnie zostały skazane na stopniową zagładę. Komuniści przy pomocy rozstrzelań, aresztowań, wywózek i propagandy skutecznie zawładnęli tymi terenami...

Układ Sikorski-Majski dał wolność Polakom w ZSRR i pozwolił na formowanie Armii Polskiej na Wschodzie. Jednocześnie wciąż pozostawiał otwartą kluczową sprawę w relacjach między dwoma państwami: polską granicę wschodnią.

Okupacja niemiecka zaczęła się od brutalnego ataku na polską inteligencję, a w kolejnych miesiącach uderzała w kolejne grupy ludności. Egzekucje, aresztowania, tworzenie gett, przesiedlenia, głodzenie – to różne metody na realizację jednego celu: eksterminacji.

Pierwsza połowa 1943 roku to trudny czas dla sprawy polskiej w czasie wojny: w kwietniu na jaw wychodzi zbrodnia katyńska, a w lipcu ginie gen. Władysław Sikorski. Polska staje się coraz mniej potrzebna aliantom.

Rok 1943 przyniósł polskim Kresom Wschodnim serię tragedii: działania ukraińskich nacjonalistów doprowadziły do rzezi na Wołyniu, a sowiecka partyzantka dążyła do wyeliminowania z tych terenów Armii Krajowej.

W obliczu zbliżającej się ze wschodu Armii Czerwonej Rząd na Uchodźstwie, dowództwo Armii Krajowej i kierownictwo Polskiego Państwa Podziemnego stanęło wobec trudnego dylematu – czy w Warszawie powinno wybuchnąć powstanie?

W pierwszej połowie 1945 roku los Polski został przesądzony – decyzją mocarstw w Jałcie trafiła ona w sowiecką strefę wpływów. Aresztowanie przywódców Polskiego Państwa Podziemnego udowadniało, że Polaków czeka nowa forma okupacji...

Defilada Zwycięstwa w Londynie z 8 czerwca 1946 roku miała uczcić zakończenie II wojny światowej. Polscy żołnierze, również walczący przy boku Brytyjczyków, z powodów politycznych nie wzięli w niej udziału. Było to gorzkie potwierdzenie losu zniewolonej Polski.

Referendum czerwcowe 1946 roku miało być dla komunistów próbą poparcia społecznego i treningiem przed fałszowaniem wyborów do Sejmu. Mimo propagandy i zastraszeń „3 x tak” (podobnie jak później na listę Bloku Demokratycznego) zagłosowała mniejszość społeczeństwa.

Trzyletnia dominacja pepeerowców nad powojenną Polską wystarcza, by obezwładnić i politycznych przeciwników, i nastawione wrogo społeczeństwo. Finalny dyktat komunistów jest jasny: będziemy samowładni.

Przełom lat 40. i 50., apogeum stalinizmu, oznacza całkowite zapanowanie władzy komunistycznej nad polskim społeczeństwem. Spacyfikowane zostaje i podziemie zbrojne, i wszelka opozycja polityczna.

W 1956 roku odwilż po śmierci Józefa Stalina staje się coraz głębsza. Polscy emigranci wykorzystują ten moment do organizacji wielkiej milczącej demonstracji, przypominającej o zniewoleniu ich Ojczyzny.

W 1956 roku stalinowską Polską wstrząsnął głęboki kryzys – protestowali robotnicy, buntowała się młodzież, partię komunistyczną trawił konflikt. Październik dał nadzieje na gruntowne zmiany. Gomułka je zablokował.

Zainicjowane przez Kościół obchody milenijne mobilizują miliony wiernych na terenie całego kraju i wywołują ostrą reakcję reżimu komunistycznego. Ludzie spotykający się na religijnych uroczystościach budują między sobą nowe więzi.

Ostatnie lata rządów Władysława Gomułki to czas zaostrzenia dyktatury komunistycznej i brutalnego tłumienia wszystkich zagrożeń i buntów. Polacy uświadamiają sobie, na czym polega istota podległości społeczeństwa wobec PZPR i PRL wobec ZSRR.

Trzy dekady po zakończeniu II wojny światowej Polska wciąż nie może cieszyć się wolnością i niepodległością. Pytania o drogę do jej odzyskania stawiają różne środowiska. W dyskusji tej przoduje paryska „Kultura”.

W połowie lat 70. w kręgach opozycyjnych tworzy się energia do nowego działania przeciw rządzącym w imieniu Związku Radzieckiemu komunistom. Polskie Porozumienie Niepodległości rzuca hasło odzyskania przez Polskę niepodległości.

Po 1976 roku w Polsce powstają coraz szersze struktury opozycji demokratycznej, tworzącej fundamenty alternatywnego społeczeństwa. Okazją do uświadomienia sobie jego istnienia był wybór na Stolicę Piotrową Karola Wojtyły i jego pielgrzymka do Ojczyzny.

Latem 1980 roku przez kraj przetoczyła się fala strajków, które wstrząsnęły Polską Ludową. Narodził się z nich ruch społeczny, który stworzył nową wspólnotę polityczną i dał Polakom nadzieję na zmiany.

13 grudnia 1981 roku rządzący Polską komuniści podjęli próbę utrzymania się przy władzy przy pomocy wyprowadzenia wojska na ulicę, masowych aresztowań i zastraszenia społeczeństwa. Złamało to ducha „Solidarności” i odebrało Polakom nadzieję na zmianę. Ostatecznie jednak PZPR przegrało tę walkę.

W drugiej połowie lat 80. rządzący Polską komuniści coraz bardziej zdawali sobie sprawę z konieczności podzielenia się władzą z opozycją. Strajki 1988 roku, Okrągły Stół i wybory z 4 czerwca 1989 roku doprowadziły do przełomu, który zakończył żywot systemu komunistycznego.

Zwycięstwo wyborcze „Solidarności” z czerwca 1989 roku stało się impulsem zmian w Polsce, które doprowadziły do narodzin III Rzeczpospolitej. Niemalże następnego dnia rozpoczął się jednak spór pomiędzy dwoma odłamami dawnej opozycji, rywalizującymi o władzę.

We wrześniu 1993 roku, 54 lata po agresji Armii Czerwonej na walczącą o życie Polskę, wojska rosyjskie opuściły terytorium Rzeczpospolitej. Proces odzyskiwania niepodległości po 1989 roku zakończył się w symboliczny sposób.

Zwieńczeniem polskiej transformacji ustrojowej było uchwalenie nowej konstytucji III RP. Po kilku latach prac i dyskusji udało się to Sejmowi II kadencji. Społeczeństwo i klasa polityczna podzieliły się jednak w ocenie ustawy zasadniczej.

Wejście Polski do Sojuszu Północnoatlantyckiego było symbolicznym zamknięciem półwiecza trwania porządku jałtańskiego. Suwerenna Rzeczpospolita stawia na Zachód jako szansę na bezpieczeństwo od zagrożeń ze Wschodu.

Przełom XX i XXI wieku stoi w Polsce pod znakiem dyskusji o wejściu do Unii Europejskiej. Dyskusja między zwolennikami i przeciwnikami integracji skupia się wokół pytania o suwerenność i udział w ogólnoeuropejskiej federacji.

60. rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego i inauguracja Muzeum poświęconego walce mieszkańców stolicy w 1944 roku były prawdziwym przełomem w polskiej pamięci zbiorowej i stosunku Polaków do przeszłości. Wydarzenia te otworzyły ważną debatę, przy okazji stając się impulsem do włączenia historii w politykę.

Opracowana w 1926 roku „Polska Deklaracja o Podziwie i Przyjaźni dla Stanów Zjednoczonych” to niezwykłe świadectwo II RP – złożyło pod nią podpis 5,5 mln obywateli kraju. Teraz w prosty sposób można wyszukać wśród nich swoich przodków!

Orędzie Wilsona nie zagwarantowało Polsce niepodległości. Nie zmieniło też myślenia przywódców zachodnich o potrzebie odzyskania przez nasz kraj niezależności. Wprowadziło jednak problematykę polską na tyle silnie do debaty nad przyszłą konstrukcją świata, że nie dało się już jej pominąć.

Niepodległa Polska była u swego zarania bytem ze wszech miar unikalnym pośród innych państw, nie do końca bowiem było wiadomo, gdzie się kończy…

Weź udział w konkursie dotyczącym zagadnień poruszanych w kolejnych odcinkach cyklu „Nieskończenie Niepodległa”! Do wygrania jeden z 4 pakietów nagród na które składa się: książka „Zawadiaka. Dzienniki frontowe 1914–1920” Jerzego Konrada Maciejewskiego, 95 numer Kwartalnika KARTA oraz przypinka z logo akcji!

Zapraszamy do oglądania w naszym portalu zapisu video z pierwszej debaty z cyklu #NieskończenieNiepodległa: „Start II Rzeczpospolitej: w którą stronę?”. Jednym z zaproszonych do debaty gości był nasz publicysta i autor Przemysław Mrówka.

W ramach programu #NieskończenieNiepodległa Ośrodek KARTA proponuje wspólną refleksję i debatę nad kondycją polskiej niepodległości, społeczeństwa i demokracji na przestrzeni ostatnich dziesięciu dekad. O programie Nieskończenie Niepodległa, którego jednym z partnerów jest nasz portal opowiada Zbigniew Gluza prezes Fundacji Ośrodek KARTA!