Od Interwizji do Eurowizji. Historia muzycznych rywalizacji na Wschodzie i Zachodzie Europy

Eurowizja to dziś pewien fenomen muzyczny - często krytykowany, ale niewątpliwie to barwne widowisko, obfitujące w polityczne aluzje, spektakularne występy i emocjonujące głosowania. Ale dla mieszkańców dawnego bloku wschodniego przez lata była to odległa scena Zachodu, dostępna tylko przez migawki lub... kontrkulturową wyobraźnię. Zanim kraje takie jak Polska czy Litwa zaczęły regularnie wystawiać swoich reprezentantów w Konkursie Piosenki Eurowizji, miały własną alternatywę: Interwizję.

Zobacz także:

•   Eurowizja, czyli marzenie o Europie
•   Eurodance: muzyczna podróż w lata 90.  

Interwizja – socjalistyczna odpowiedź na Eurowizję

W epoce zimnej wojny, gdy żelazna kurtyna dzieliła Europę na dwa przeciwstawne bloki ideologiczne, kultura stała się jednym z kluczowych narzędzi miękkiej siły. W latach 60., 70. i 80. w Bloku Wschodnim nie mogło zabraknąć „własnej wersji” zachodnich wydarzeń. Tak powstała Interwizja. Początkowo, jak wskazuje Dean Vuletic, wydarzenie o takiej nazwie odbywało się w latach 1965–1968 w Czechosłowacji (Zlatý klíč Intervize), a później w Polsce. Badacz wskazuje, że pisanie jedynie o polskiej Interwizji to jeden z pokutujących wciąż mitów. Jego zdaniem Polska „wskrzesiła” jedynie ideę.

Po fiasku czechosłowackiej odsłony festiwalu wielokrotnie podnoszono kwestię potrzeby zorganizowania podobnego wydarzenia. Na początku lat 70. temat ten wielokrotnie podejmowany był przez polskich dziennikarzy. 

Tak czy inaczej: od lat już festiwale Interwizji nie odbywają się. A przecież istniałoby na nie zapotrzebo­wanie. Festiwal taki służyłby konfronta­cji piosenek krajów należących do syste­mu Interwizji (Polska, Związek Radziec­ki, NRD, Czechosłowacja, Bułgaria, Wę­gry. Rumunia, Jugosławia, Finlandia, nie jestem pewny, czy również nie Austria) posiadałby znaczenie w jakimś stopniu reprezentatywne, a więc prestiżowe; ergo: grupowałby wybijających się wykonaw­ców - pisał Zbigniew Dutkowski w 1973 roku na łamach Trybuny Robotniczej.

W efekcie starań pierwszą edycję Międzynarodowego Festiwalu Piosenki Interwizji w Sopocie zorganizowano w 1977 roku, a mecenat sprawowało Polskie Radio i Telewizja. Jednakże to ta z 1979 roku (odbywająca się w dniach 22-25 sierpnia) została zapamiętana na długo. Stało się tak za sprawą słynnej grupy Boney M., która zaśpiewał piosenkę „Rasputin” oraz występu Ałły Pugaczowej, zwyciężczyni edycji z 1978 roku.

Reżyserią tego wielkiego widowiska zajął się Jerzy Gruza. Seria transmisji w programie 1 w środę, czwartek, piątek - pisano na łamach „Trybuny Robotniczej” w 1979 roku.

Natomiast scenografię przygotowali: Teresa Zygadlewicz i Jerzy Boduh. Akompanio­wała z kolei Orkiestra Rozrywkowa PR i TV w Poznaniu pod dyrekcją Zbigniewa Górnego oraz Tanecz­na Orkiestra Radia Berlińskiego pod dyrekcją Guentera Golascha. Do Sopotu przyjechało wówczas 70 korespondentów zagranicznych, aby opisywać przebieg konkursu. Jak donosiła prasa, koncerty były transmitowane przez­ stacje radiowe i tele­wizyjne z Czechosłowacji i NRD, a w całości odtworzyły je telewizje ZSRR, Bułgarii oraz Rumunii. 

Należy jednak zaznaczyć, że polska odsłona Interwizji wyewoluowała z konkursu piosenki odbywającego się w Sopocie. Jego pierwsza edycja została zorganizowana z inicjatywy pochodzącego z Sosnowca Władysława Szpilmana, kompozytora i pianisty Polskiego Radia. Najpierw, od 1961 roku, odbywał się jako Międzynarodowy Festiwal Piosenki Sopot, a następnie w latach 1977–1980 pod szyldem Festiwalu Piosenki Interwizji. Nazwę zmieniono wówczas celowo, aby sopockie wydarzenie konkurowało z Eurowizją. W czasie stanu wojennego zaprzestano organizacji festiwalu. Na kulturalną mapę Polski przywrócono go dopiero w 1984 roku pod nazwą Międzynarodowego Festiwalu Piosenki Sopot, pod którą święto muzyki odbywało się do 2004 roku. Następnie umożliwiał prezentacje popularnych artystów jako Sopot Festival, a od 2012 (z przerwami na 2014 i 2015) odbywa się Top of the Top Sopot Festival.    

Które kraje uczestniczyły w Interwizji?

Z założenia konkurs Interwizji miał skupiać kraje Bloku Wschodniego. Jednakże pełna lista uczestników może budzić pewne zdziwienie. Jak informowały media pod koniec lat 70. XX wieku, „W konkursie Interwizji zaprezentują się przedstawiciele rozgłośni telewizyjnych Belgii, Bułgarii, Czechosłowacji, Finlandii, Hiszpanii, Kuby, Maroka, NRD, Portugalii, Rumunii, Węgier, ZSRR”.

Niespodzianką dla polskich odbiorców jest z pewnością decyzja Czesława Niemena, który w konkursie Interwizji postanowił stanąć w szranki z innymi piosenkarzami. Konkurs wytwórni fonograficznych przyniesie plon w postaci występu 16 kandydatów spośród 100 zgłoszonych do festiwalu organizacji fonograficznych - pisała Eugenia Wybraniec, krytyk muzyczny i redaktor Trybuny Robotniczej.

Wymieniony wyżej Czesław Niemen wygrał festiwal w 1979 roku.

Interwizja: owocem liberalizacji polityki

Jak wskazuje Dean Vuletic, Interwizja była efektem, czy też „produktem procesów liberalizacji zachodzących w Bloku Wschodnim, a mianowicie reform kulturalnych, ekonomicznych i politycznych w latach 60., które towarzyszyły destalinizacji w Czechosłowacji i osiągnęły punkt kulminacyjny w Praskiej Wiośnie, lub tych w Polsce w latach 70., które zostały uchwalone przez rząd Edwarda Gierka”. Śmierć Józefa Stalina i rządy Nikity Chruszczowa wyznaczyły cezurę także w dziejach kultury, inicjując złagodzenie cenzury. Lidia Kopania-Przebindowska podkreśla, że festiwal ten uchodził niegdyś za „najbardziej prestiżowe wydarzenie muzyczne bloku krajów wschodnich i stanowił jedną z niewielu okazji do obejrzenia za żelazną kurtyną koncertów gwiazd światowego formatu”.

Festiwal wielokrotnie zmieniał swą nazwę, a z biegiem lat ewoluował jego regulamin, przyznawane nagrody, a nawet system oceniania. Interwizja odbyła się cztery razy w latach 1977–1980 i skupiała artystów z krajów socjalistycznych oraz zaprzyjaźnionych państw, takich jak Kuba, Wietnam czy Mongolia. O zwycięstwo rywalizowali również wykonawcy z Zachodu, co miało podkreślać „otwartość i pluralizm” kultury ludowej.

Laureaci Interwizji:

• 1977 – Helena Vondráčková (Czechosłowacja)
• 1978 – Jevgenij Ginsburg (ZSRR)
• 1979 – Dwa pierwsze miejsca: Zdzisława Sośnicka (Polska) i Czesław Niemen (Polska)
• 1980 – Marion (Finlandia)

W przeciwieństwie do Eurowizji Interwizja była mniej spektakularna, ale oferowała ogromną popularność w krajach RWPG. Zwycięzcy często stawali się gwiazdami w całym Bloku Wschodnim.

Piosenka jest barometrem nastrojów i czynnikiem zbliżającym ludzi. Jest nader ważnym instrumentem kulturotwórczym i niosącym kulturę, propagującym określone wzorce obyczajowe (…) -

W 1979 roku pojawiły się też pomysły, aby Interwizję zorganizować w katowickim Spodku.

Hala nadaje się do wielkich imprez krajowych i międzynarodowych, do tej pory zebra­ne przykłady świadczą, że można w niej organizować imprezy nawet największe, w tym również międzynarodowy Festiwal Piosenki Interwizji. Sądzimy, że w r. 1974 mo­żna już byłoby pokusić się o zorga­nizowanie Festiwalu Interwizji w naszej hali. Są nim zainteresowani działacze kulturalni, jest nim zain­teresowane społeczeństwo - brzmiła wypowiedź Mirosława Wierzbickiego opublikowana na łamach „Trybuny Robotniczej” w 1973 roku.

Tego pomysłu także nie wcielono w życie.

Symboliczna przemiana

Ostatnia edycja Interwizji odbyła się w 1980 roku. W 1981 roku zrezygnowano z kontynuowania konkursu. Wpływ na zakończenie organizacji festiwalu miały m.in. zmiany polityczne, rosnące napięcia w regionie oraz trudności organizacyjne. Do decyzji walnie przyczyniło się też wprowadzenie stanu wojennego.

Interwizja była nie tylko festiwalem muzycznym, ale także projektem politycznym i kulturowym, mającym na celu umocnienie tożsamości krajów Bloku Wschodniego. Różniła się od Eurowizji nie tylko ideologicznie, ale także organizacyjnie. Podczas gdy drugi z konkursów był bardziej komercyjny i skupiony na rywalizacji, Interwizja kładła nacisk na współpracę i prezentację różnorodności kulturowej krajów uczestniczących. Choć nie przetrwała próby czasu, jej istnienie przypomina o złożoności relacji między kulturą a polityką oraz o dążeniu do stworzenia własnej narracji w obliczu dominujących wpływów z Zachodu. Po 1989 roku większość krajów dawnego Bloku Wschodniego dołączyła do Europejskiej Unii Nadawców (EBU), by móc uczestniczyć w Eurowizji – co symbolizowało włączenie się w świat zachodnich mediów i wartości.

Interwizja – powrót legendy?

W 2008 roku snuto plany dotyczące reaktywacji Interwizji w Soczi. Jak donosiły media, miała to być forma przybliżenia krajowego rosyjskiego konkursu „Five Stars” szerszej publiczności. W efekcie udało się zrealizować pierwszą edycję po tak długiej przerwie, ale nie doczekała się kontynuacji.

W ostatnich latach Rosja sugerowała pomysł wskrzeszenia Interwizji jako alternatywy dla Eurowizji, z udziałem krajów takich jak Iran, Chiny, Syria czy Kazachstan. Choć idea pojawiła się kilkukrotnie, nie zyskała realnej formy – również z powodu napięć geopolitycznych i ograniczeń medialnych. Zimą 2025 roku rosyjskie media zapowiedziały, że kolejna edycja Interwizji ma się odbyć 20 września 2025 roku Live Arenie w Nowoiwanowskoju. Czy tak się stanie? Czas pokaże.

Eurowizja: scena polityczna i popkulturowa Zachodu

Eurowizja powstała w 1956 roku jako inicjatywa Europejskiej Unii Nadawców. Jej celem było „zacieśnianie współpracy kulturalnej”, ale bardzo szybko przerodziła się w show z olbrzymim zasięgiem – nie tylko muzycznym, ale także politycznym i społecznym.

To tam swoje kariery zaczynali ABBA (1974) czy Céline Dion (1988). Z biegiem lat konkurs stał się przestrzenią manifestów politycznych i społecznych – promował prawa osób LGBT+, pokojowe przesłania i różnorodność kulturową. Szczegółowe informacje dotyczące Eurowizji znajdziecie w artykule Sebastiana Adamkiewicza pt. Eurowizja, czyli marzenie o Europie.

Polska droga: od Interwizji do Eurowizji

Po upadku komunizmu Polska szybko zaczęła adaptować zachodnie formaty medialne. Choć w Eurowizji Polska zadebiutowała dopiero w 1994 roku, to od razu została zauważona. Wpływ na to miał pamiętny występ Edyty Górniak, która zajęła drugie miejsce, najwyższe w historii polskiego udziału w konkursie.

Od tamtej pory Polska regularnie uczestniczy w Eurowizji, wystawia młodych artystów również w Eurowizji Junior (w 2018 i 2019 roku wygrywając!) i traktuje konkurs jako jedno z ważniejszych wydarzeń medialnych roku. Niekoniecznie jednak konkurs ten jest pozytywnie postrzegany w kraju, a prezentowane tam piosenki dobrze oceniane. Już w 1973 roku prasa surowo oceniała eurowizyjne muzyczne propozycje.

Ma swój festiwal Eurowizja i wpraw­dzie najbardziej atrakcyjną jego częścią nie są przeważnie piosenki, lecz pomy­słowy... sposób obliczania punktów (po­szczególne telewizje państwowe rozdzielają punkty, które wyskakują na tablicy świetlnej od razu podsumowywane), to przecież impreza zapewnia atrakcyjną rozrywkę „idzie w świat”. Piosenki bywają raz lepsze, raz gorsze; te gorsze przeważają - pisał Zbigniew Dutkowski.

Eurowizja dziś: globalny spektakl

Dziś Eurowizja to coś więcej niż konkurs piosenki – to kulturowy fenomen, który przyciąga dziesiątki milionów widzów na całym świecie. Dla dawnych uczestników Interwizji udział w Eurowizji to symboliczny krok w stronę otwartości, tolerancji i nowoczesności.

Historia od Interwizji do Eurowizji to opowieść o zmianie systemów, wartości i estetyk. To, co kiedyś było podzielone żelazną kurtyną, dziś spotyka się na wspólnej scenie – w rytmie popowych hitów, rockowych ballad i manifestów politycznych, łącząc Europę bardziej niż niejeden traktat.

Źródła:

• L. Kopania-Przebindowska, Zimna wojna w popkulturze: czołówki Festiwali Piosenki Interwizji i propaganda sukcesu [w:] „Kultura Popularna” nr 3 (57), 46-59
• M. Meissner, Wilczy apetyt na piosenkę. Po Opolu i nie tylko [w:] „Trybuna Ludu”, Nr 159. 1977.
• D.  Vuletic, The Intervision Song Contest: Popular Music and Political Liberalization in the Eastern Bloc [w:] Music and Democracy: Participatory Approaches, edited by Marko Kölbl and Fritz Trümpi, Wien 2021, pp. 141-156 [online:] www.doi.org/10.1515/9783839456576-006.
• D. Vuletic, The many myths of the Intervision Song Contest — the first attempt to produce a regional version of Eurovision [online:] www.wiwibloggs.com.
• www.eurovoix-world.com,
• „Trybuna Robotnicza”, 1973, nr 47.

• „Trybuna Robotnicza”, 1973, nr 23.
• „Trybuna Robotnicza”, 1979, nr 185
•  „Trybuna Robotnicza”, 1979, nr 189

Polecamy e-book Kacpra Walczaka pt. „Cywilizacja śmierci. Rosyjski kolonializm na Wschodzie”: