Skanderbeg: czerwony proporzec czarnego orła
Nie przyniosłem wam wolności. Znalazłem ją pośród was.
Jerzy Kastriota Epirota – Skanderbeg,
Kruja, proklamacja powstania, 28 listopad 1443
Portret Skanderbega (domena publiczna) Skanderbeg znany jest także wśród innych narodów, jest bohaterem licznych poematów, wierszy, powieści i oper sławiących jego wojenne czyny. Był bodajże pierwszym w historii Albanii przywódcą, który potrafił zjednoczyć cały naród w obronie jego niepodległości i wiary. Był mistrzem w walkach podjazdowych, średniowiecznym protoplastą ogólnonarodowej partyzantki.
Kim był Skanderbeg?
Około 1382 roku rozpoczęła się turecka penetracja ziem albańskich, które nie tworzyły jednolitego organizmu państwowego. Poszczególnymi obszarami władali lokalni możnowładcy, którzy toczyli między sobą częste walki. 18 września 1385 roku na równinach Savry nad brzegami Devollu doszło do bitwy, w której wojska osmańskie paszy Chajreddina rozbiły armię księcia Balszy II. On sam poległ, a podległe mu ziemie północnej Albanii zostały przejściowo zajęte przez zwycięzców. W owym czasie Turcy nie byli jeszcze zdolni do trwałego włączania ziem albańskich w skład swego imperium. Pierwsze militarne sukcesy Osmanów w Albanii wywołały znaczny rezonans polityczny wśród miejscowych przywódców klanowych i skłoniły część feudałów albańskich do uznania zwierzchnictwa sułtana.
Zwycięstwo odniesione przez Osmanów na Kosowym Polu w 1389 roku umocniło ich dominację nad krajami bałkańskimi. Około 1392 roku Turcy zajęli środkową i południową Albanię, zaś jej część północna dostała się pod wpływy Wenecji. Panowanie Osmanów na zajętych terenach utrwalało się i ok. 1417 roku utworzono z nich nowy turecki sandżak. Wzmogło to opór większości albańskiej społeczności i niektórych feudałów. Jednym z buntujących się rodów byli Kastrioci, z centralnej części Albanii, wywodzący swój rodowód z osady Kastrat, położonej w regionie Has na wyżynie Tropoja. W drugiej połowie XIV wieku głowa rodu, Paweł (Pal) Kastriota, przybył w rejon Dibry, gdzie przejął w posiadanie dwie wioski. Twórcą potęgi Kastriotów był syn Pawła, Jan I (Gjon), przyszły ojciec naszego bohatera, który zaczął wybijać się na czoło lokalnych możnowładców równolegle z pierwszym najazdem tureckim na Albanię (1385-1395). Wkrótce Jan Kastriota uznał się za wasala sułtana, lecz po straszliwej klęsce Turków pod Ankarą (1402) zrzucił więzy zależności. Wkrótce też uzyskał znaczne wpływy i wzmocnił swą pozycję w centralnej Albanii, stając się jej lokalnym władcą. Ażeby zrównoważyć napór turecki, Jan Kastriota, podobnie jak wielu innych książąt albańskich, nawiązał przyjazne stosunki z Wenecją. Kiedy jednak zrozumiał, że Republika Św. Marka nie jest wystarczającą przeciwwagą dla odradzającej się potęgi osmańskiej, ok. 1410 roku powrócił do statusu tureckiego wasala. Jako rękojmię wierności posłał na dwór osmański najstarszego syna, Stanisza.
Młodość Jerzego Kastrioty
Wokół osoby bohatera niniejszego biogramu narosło wiele legend, mitów i podań. Źródłem wielu z nich była wydana pomiędzy 1508 a 1510 rokiem w Wenecji biografia Skanderbega spisana przez Marina Barletiusa. Według niego dziewięcioletni Jerzy miał zostać wysłany wraz z trzema braćmi jako zakładnik na dwór sułtana. Podczas pobytu w otoczeniu władcy Osmanów został nawrócony na islam i otrzymał imię Skander. Zalety młodego Kastrioty miały go chlubnie wyróżniać w sułtańskim korpusie paziów. Następnie, już jako dojrzały wojownik, Jerzy uczestniczył w prowadzonych przez Turków wojnach i dzięki swemu męstwu otrzymał tytuł "beg" (stąd jego tureckie miano – Skanderbeg). Według biografii autorstwa Barletiusa, w 1443 roku, w czasie tureckiej wyprawy przeciw Janowi Hunyadiemu, Skanderbeg porzucił nagle po 29 latach wygnania szeregi armii osmańskiej i powrócił do ojczyzny, by w ciągu jednej nocy zapoczątkować heroiczną walkę swego narodu z Osmanami.
Muzeum Skanderbega w Krui (fot. Stefan Kühn, udostępniono na licencji Creative Commons CC0 1.0) Rzeczywistość była jednakże bardziej złożona od literackiej wersji włoskiego humanisty. Ojciec Jerzego był zmuszony więcej aniżeli raz udzielać gwarancji lojalności osmańskim suzerenom. Postąpić tak musiał w latach 1410, 1415, 1423 i 1430. Jeśli wierzyć ówczesnym autorom, w tym wypadku również Barletiusowi, Jerzy Kastriota po raz pierwszy został zakładnikiem w roku 1415, po wkroczeniu Turków do Kruji, kiedy to Mehmed I zażądał od albańskich wasali rękojmi posłuszeństwa. Zaniepokojony wzrostem znaczenia Kastrioty, sułtan wymusił na nim wysłanie na swój dwór w Adranopolu trzech spośród czterech synów: wspomnianego już wcześniej Stanisza oraz Konstantyna i Jerzego (czwarty z nich, Reposz, został posłany wcześniej do klasztoru). Ustalono, że pierwszy pobyt Jerzego w Adrianopolu nie przekroczył 5 lat, istnieje bowiem zapis źródłowy mówiący, iż w 1420 roku czterej synowie Jana Kastrioty przebywali w Albanii.
Dziękujemy, że z nami jesteś! Chcesz, aby Histmag rozwijał się, wyglądał lepiej i dostarczał więcej ciekawych treści? Możesz nam w tym pomóc! Kliknij tu i dowiedz się, jak to zrobić!
Po raz drugi został Jerzy zakładnikiem w 1423 roku. Jako syn sułtańskiego wasala został przyjęty do szkoły paziów (iç-oglan, wym. pol. idż-oglan). Według oficjalnego zapisu kancelarii sułtańskiej Jerzy w wieku 20-21 lat opuścił szkołę pałacową w randze sipahiego. W 1426 r. młody Kastriota znów pojawia się w Albanii. W urzędowej notatce osmańskiej z 1437 r. występuje kolejna wzmianka wskazująca na to, że Jerzy był nadal sipahem lennym, zarządzającym timarem w regionie Dibry w środkowej Albanii.
W owym czasie ojciec naszego bohatera był już jednym z przywódców buntu antyosmańskiego. W okresie wojny osmańsko-weneckiej z lat 1428-1430 Jan Kastriota zacieśnił stosunki z Republiką Wenecką, odrzucił status wasala sułtańskiego i rozpoczął wojnę z Turkami. Reakcja tychże była natychmiastowa. Wojska osmańskie najechały posiadłości Kastriotów, przy czym część zamków zburzono, a część zajęły załogi tureckie. Dokonano podziału księstwa, włączając większość jego ziem do albańsko-osmańskiego sandżaku. W rękach Jana Kastrioty, który po raz kolejny zmuszony został do uznania się lennikiem osmańskim, znalazła się jedynie niewielka enklawa górska. 2 lata później (w 1432 r.) nowe powstanie wzniecił Jerzy Arianita, do którego przyłączyły się inne rody feudalne, w tym i Kastrioci. Powstanie zostało stłumione po 2 latach walk, a przywódcy buntu uszli w góry. Tam też, w górskiej wiosce Misja, zmarł ok. 1437 roku Jan Kastriota. Wysłano tam tureckiego sipahiego, który miał przejąć miejscowość w posiadanie. Poddani Jana odmówili przejęcia go, oświadczając, że złożą broń, dopiero gdy schedę po zmarłym otrzyma któryś z jego synów.
) Muzeum Skandenbega w Kruji %
Mimo negatywnej opinii wydanej przez sandżakbeja Albanii, w 1438 roku sułtan nadał Jerzemu tytuł bega i mianował go walim osad Misja, Skuria i Jonima. Włości te włączono do wilajetu Kruji. Jako wali Skanderbeg, Jerzy Kastriota pozorował pełne posłuszeństwo Osmanom, w tajemnicy zaś podjął pertraktacje z Wenecją, a następnie z Dubrownikiem w celu zmontowania sojuszu antyosmańskiego. W 1440 roku Jerzy opuścił region Kruji i w bliżej nieznanych okolicznościach przejął zarząd nad rozległym wilajetem Dibry. Tutaj rozwijał nić spisku przeciw Turkom, nawiązując z kolei tajne negocjacje z królami Neapolu, Alfonsem i węgiersko-polskim, Władysławem Jagiellończykiem. Dziejopis włoski Donado da Lezze, zapisał, że Jerzy Kastriota „pozostawał ostentacyjnie wierny rządowi tureckiemu około 2 lat, podczas których zabiegał usilnie o przyjaźń i zaufanie swego ludu, i w skrytości dawał do zrozumienia Jego Wysokości, królowi Alfonsowi, że pragnie zbuntować się przeciwko Turkom”.
Początek albańskiego powstania
Skanderbeg nie ujawnił swoich rzeczywistych zamiarów w obliczu, prowadzonej jesienią 1443 roku przez króla Władysława Jagiellończyka i Jana Hunyadiego, antytureckiej krucjaty. Zrobił to jego przyszły teść, Jerzy Arianita, który na wieść o ruchach armii krzyżowej zaatakował w sierpniu 1443 roku garnizony tureckie. Skanderbeg dołączył ze swymi ludźmi do osmańskiego kontyngentu z albańskiego sandżaku. Kiedy 3 listopada 1443 roku armia Jana Hunyadiego pobiła pod Niszem tureckie siły Rumelii, stojący w odwodzie Skanderbeg dał prowadzonym ze sobą 300 jeźdźcom sygnał do odwrotu. Na czele oddziału postawił swego bratanka Hamzę (Stanisza II), polecając mu udać się do Dibry, sam natomiast wyruszył do Kruji, ośrodka o kluczowym znaczeniu strategicznym.
Posłużył się tam fałszywym rozkazem (firmanem), na mocy którego przejął zarząd nad miastem i twierdzą. Nocą jego zwolennicy ukryci w pobliskim lesie zajęli miasto i z pomocą części mieszczan wyrżnęli garnizon turecki. Po oczyszczeniu z Turków bliższych i dalszych okolic, 28 listopada 1443 roku Skanderbeg proklamował przywrócenie niezależnego księstwa albańskiego. Nad białymi murami zamku załopotał czerwony rodowy sztandar Kastriotów z bizantyńskim czarnym dwugłowym orłem, stanowiącym po dzień dzisiejszy narodowe godło Albanii. Pozostali feudałowie ze środkowej części kraju poszli za przykładem Arianity i Kastrioty Skanderbega, likwidując tureckich sipahów i przejmując ich włości.
Zaangażowanie sił osmańskich w walki z Węgrami i ich sojusznikami pozwoliło Skanderbegowi zająć w grudniu 1443 roku główne twierdze w środkowej części kraju: Petrelę, Petralbę i Stelush, a w styczniu 1444 roku również Svetigrad, ważny punkt strategiczny na granicy z Macedonią. Przeciw Turkom zaczęli masowo występować chłopi na południowych obszarach sandżaku. Mobilizując przeciwko Osmanom albańskich możnych i cały naród, zmierzał Skanderbeg do utworzenia ogólnoalbańskiego porozumienia. Cel ten osiągnął w marcu 1444 roku, po uprzednim porozumieniu z Wenecją, która pozwoliła zebrać się nowo powstałej albańskiej lidze w podległym sobie Alessio. Do ligi przystąpili niemal wszyscy przywódcy albańscy, a w pierwszej kolejności ci z książąt, którzy, jak Jerzy Arianita, Andrzej Thopia, Mikołaj Dukagjin czy Teodor Korona Musakios, posiadali już pewne doświadczenie w walkach z Turkami. Wenecja ograniczyła się do werbalnego poparcia dla planów ligi albańskiej, faktycznie zaś obawiała się zwycięstwa idei zjednoczonego księstwa albańskiego, a ponadto zabiegała o korzystny dla siebie kształt stosunków z Turkami.
Polecamy e-book Michała Beczka – „Wikingowie na Rusi”
Skanderbega obrano naczelnikiem ligi i powierzono mu urząd kapitana generalnego sfederowanych sił albańskich. W ciągu kilku miesięcy utworzył regularną armię, której liczebność szacuje się na 8 do 10 tys. ludzi, głównie jazdy. Część tych sił, ok. 3 tys. żołnierzy lekkiej jazdy pod dowództwem samego Skanderbega, stanowiła rodzaj albańskiej gwardii. Dalsze 3 tys. dowodzone przez Mojżesza Golema Komnena stacjonowało na granicy wschodniej, reszta zaś sił pozostawała pod rozkazami poszczególnych członków porozumienia narodowego. Obok sił regularnych Skanderbeg utworzył rezerwowe pospolite ruszenie, które pozwalało mu w sytuacjach szczególnych wystawić 18 do 20 tys. ludzi.
) Zamek w Kruji %
Talent strategiczny przywódcy albańskiego dał się poznać już w czerwcu 1444 roku, gdy dowodzona przez Alego paszę 25-tysięczna armia turecka najechała Albanię od strony Ochrydy. Skanderbeg pozorując odwrót wyprowadził siły tureckie w dolinę Torvioli, pod Domosdova (Dolna Dibra), sam zaś zajął stanowiska w okolicznych górach. Przypuścił z nich szturm na oddziały tureckie, które uległy zdziesiątkowaniu. Wieść o tym zwycięstwie wyszła poza granice Albanii, rozsławiając na dworach Europy imię Skanderbega jako pogromcy Turków.
Walka o niepodległość
Chociaż w lipcu 1444 r. król Węgier i Polski Władysław III zawarł pokój z Muradem II, to jednak został przekonany do poprowadzenia nowej ekspedycji przeciw Turkom. Zwycięstwo Skanderbega pod Domosdova była zapewne dla Kurii Rzymskiej argumentem za zerwaniem układu z sułtanem. Oczekiwane przez wojska węgiersko-polskie wsparcie ze strony Albańczyków nie nadeszło, ponieważ przemarsz oddziałów Skanderbega w kierunku Warny został udaremniony przez serbskiego wasala Osmanów, Jerzego I Brankowicza. Klęska krzyżowców pod Warną (10 listopada 1444 roku) zmieniła zasadniczo sytuację na Bałkanach. Dawnym wasalom sułtana narzucono ich poprzedni status, w oporze trwał jedynie Jerzy Kastriota. Przejściowo był on zmuszony prowadzić wojnę na dwa fronty: z Osmanami i z Wenecją.
Do konfliktu ligi albańskiej z Republiką Św. Marka doszło w 1447 roku na tle rywalizacji o Dagno (Danj), pozostawione przez zmarłego bezpotomnie Lekę Zachariasza. Wiosną roku następnego na Albańczyków uderzył od wschodu Murad II. Z końcem lipca, po zaciętej obronie, skapitulowała albańska załoga Svetigradu, potężnej fortecy w dolinie Białego Drinu, naprzeciw Trebeniśte. Prawdopodobnie malaria i trudności aprowizacyjne powstrzymały Murada II od marszu w głąb kraju. Zarządzono odwrót, pozostawiając jedynie załogę w Svetigradzie. 4 października 1448 roku Wenecja zawarła pod murami Alessio pokój i układ sojuszniczy z Jerzym Kastriotą, który zgodził się odstąpić Dagno Wenecjanom w zamian za roczną rekompensatę w wysokości 1400 dukatów. Zachęcony przez weneckich sprzymierzeńców postanowił połączyć swe siły z armią Jana Hunyadiego.
Licząc na pomoc Albańczyków, regent Królestwa Węgier wyruszył w kierunku granic Albanii i stanął na Kosowym Polu. Tutaj 18 października 1448 roku, zanim posiłki albańskie zdążyły nadejść, Jan Hunyadi poniósł druzgocącą klęskę. Sukces ten zmobilizował Murada II do zorganizowania wielkiej ekspedycji przeciw Albańczykom. Wiosną 1450 roku stutysięczna armia turecka dowodzona przez Murada II przekroczyła granice Albanii kierując się na Berat. Stamtąd Turcy udali się w kierunku północnym, na Kruję. Oblężenie rozpoczęte 14 maja trwało cztery i pół miesiąca, do końca września 1450 roku. Obroną Kruji dowodził hr. Urana Altisferi, gdy tymczasem Skanderbeg odstąpił z rejonu obleganego miasta i rozpoczął wojnę podjazdową z Turkami. Wieści o przygotowywanej przez Hunyadiego nowej akcji militarnej Węgier skłoniły Murada II do odwrotu.
Pod murami Kruji Turkom zabito ok. 20 000 ludzi. Odstąpienie przez Murada II spod murów stolicy ligi albańskiej uznano na europejskich dworach za wielki militarny sukces Skanderbega, któremu z tej okazji przesłano listy gratulacyjne. Chwilowemu zażegnaniu niebezpieczeństwa tureckiego nie towarzyszyło umocnienie pozycji Kastrioty na forum ligi, z której w 1450 roku wystąpiły rody Arianitów i Dukagjinów. Ażeby przezwyciężyć rozłam, Skanderbeg poprosił Jerzego Arianitę o rękę jego córki Androniki, z którą jeszcze w 1451 roku zawarł związek małżeński. Nieprzejednani pozostali liderzy rodu Dukagjinów. Wkrótce też Arianita ponownie wystąpił z ligi i na własną rękę zawarł sojusz z Wenecją. Sytuacja taka nie sprzyjała wewnętrznej konsolidacji albańskiego państwa narodowego, do której z pełną determinacją zmierzał Jerzy Kastriota Skanderbeg.
Skanderbeg – „Athleta Christi”
Mimo chwilowego ustąpienia zagrożenia ze strony Turków, sytuacja Skanderbega nie była łatwa. Do zarysowującego się rozpadu ligi albańskiej, idącego w parze z machinacjami
) Strona tytułowa biografii Skanderbega % Wenecjan, wiosną 1451 roku doszła klęska głodu, paraliżująca zaopatrywanie twierdz, broniących dostępu w głąb kraju. Zabiegając o pomoc zewnętrzną, Skanderbeg postawił na
króla Neapolu Alfonsa I Aragońskiego, który myślał o stworzeniu pod swoim berłem wielkiego imperium śródziemnomorskiego. 26 marca 1451 roku pełnomocnicy Kastrioty zawarli w Gaecie układ z królem Alfonsem, przewidujący militarne wsparcie Neapolu dla walczących z nawałnicą turecką oraz pomoc finansową w wysokości 1500 dukatów rocznie. Ze swej strony Albańczycy zobowiązywali się po wyzwoleniu wszystkich swych ziem uznać zwierzchnictwo lenne króla Neapolu wraz z wszystkimi wynikającymi z niego konsekwencjami. Pomoc wojskowa ze strony króla Alfonsa ograniczyła się jednak do wyekspediowania do Albanii kilkuset katalońskich najemników, którzy na domiar wszystkiego nie wzięli udziału w walce.
Polecamy e-book Marka Groszkowskiego „Batoh 1652 – Wiedeń 1683. Od kompromitacji do wiktorii”
Gros sił kolejnego sułtana Mehmeda II (1451-1481) zostało włączonych w przygotowania do ostatecznego szturmu na Konstantynopol. Odsunęło to zagrożenie tureckie od niepodległościowego ruchu Skanderbega. Co prawda, w latach 1452-1453 lokalne kontyngenty osmańskie, głównie z sandżaku Arwanid, trzykrotnie atakowały pozycje albańskie, lecz za każdym razem, mocno przetrzebione, musiały się wycofać. Upadek Konstantynopola (29 maja 1453 roku) czynił z imperium osmańskiego niekwestionowanego hegemona we wschodniej strefie Morza Śródziemnego oraz na Bałkanach. Dawał zarazem impuls dalszej ekspansji Osmanów, planujących teraz nową kampanię przeciw Węgrom oraz ofensywę na europejski Zachód poprzez Półwysep Apeniński. Jednakże impet tak niebywale wzmocnionego sułtanatu Osmanów zwracał się w pierwszej kolejności przeciwko Albańczykom. Ich przywódca nasilił aktywność dyplomatyczną w bezpośrednio zagrożonych ośrodkach takich jak Neapol, Wenecja, Rzym oraz dalmatyńska Republika Dubrownicka. Polityczne rozbicie świata zachodniego uniemożliwiało jednakże wspólną antyturecką akcję. Wenecja i tym razem liczyła na odrębny układ z Osmanami. Do jego zawarcia doszło zresztą w 1454 roku.
Widząc obojętność z jej strony, jak też niezdecydowanie króla Neapolu, natomiast pełne zrozumienie ze strony papiestwa, Skanderbeg zwrócił się o pomoc do Rzymu. Mikołaj V (1447-1455) już w 1447 roku wyprawił do Albanii swego nuncjusza, ażeby zbadał możliwości współdziałania ze Skanderbegiem w trakcie działań planowanej przez papieża krucjaty. W liście, który Kuria przesłała Skanderbegowi, wódz Albańczyków jest komplementowany jako „Athleta Christi”. Określeniem tym posłuży się następca Mikołaja V, Kalikst III (1455-1458), który upatrywał w Skanderbegu wodza „przedmurza” chrześcijaństwa i pozostawał z nim w stałej łączności dyplomatycznej. Kalikst III zabiegał równocześnie o środki finansowe dla albańskich powstańców, naciskając w tym kierunku na genueński bank św. Jerzego, Medyceuszy, a jako zwierzchnik Kościoła nałożył w tym celu na diecezje włoskie specjalną kolektę krucjatową.
Neapol, którego Skanderbeg był od 1451 roku formalnym wasalem, poprzestał na przyrzeczeniu rozległej pomocy w najbliższej przyszłości. Natomiast Republika Dubrownicka oddała do dyspozycji Skanderbega poważne subsydia, występując równocześnie z projektem antytureckiej koalicji państw bałkańskich, z udziałem Węgrów, Serbów i Albańczyków. Ubiegając te plany Turcy przystąpili do ataku na Serbię, lecz akcja wojsk węgierskich pod wodzą Hunyadiego doprowadziła do odrzucenia napastników.
W 1455 roku ponaglany prośbami Skanderbega król Neapolu zdecydował się skierować do Albanii obiecaną pomoc – ok. 2 tys. doborowej piechoty oraz pewną liczbę dział. Z tym wsparciem Skanderbeg postanowił uwolnić od Turków południe kraju. Korzystając z zaangażowania sił tureckich w walki z Serbią, latem 1455 roku Jerzy Kastriota uderzył na czele 14-tysięcznej armii na Berat. Doszło do zajęcia samego miasta, sprowadzone zaś z Neapolu działa rozpoczęły ostrzał cytadeli. Dowódca załogi tureckiej poprosił o piętnastodniowy rozejm, na który Skanderbeg nieopatrznie przystał, zamierzając w tym czasie uwolnić od Turków pomniejsze ośrodki oporu położone na południe od Beratu. Niespodziewane nadejście pod Berat 40-tysięcznej armii tureckiej odwróciło sytuację na niekorzyść Skanderbega, który nie bacząc na zmianę sytuacji strategicznej, wznowił obleganie Beratu.
Tureckie posiłki przygniotły Albańczyków swą przewagą. Połowa wojsk Skanderbega legła na placu boju, a wśród nich większość żołnierzy nadesłanych przez Neapol. To była największa klęska wojsk Skanderbega, który z ocalałymi oddziałami zbiegł do Alessio. Doszło równocześnie do zdrady ze strony dowódcy sił pogranicznych ligi, Mojżesza Golema Komnena, który zamiast wesprzeć wodza Albańczyków, zdradził go przechodząc na stronę Osmanów. Część możnowładców albańskich powiązanych z Wenecją przeciwstawiła Skanderbegowi jego teścia Jerzego Arianitę, ogłaszając go kapitanem całej Albanii. Kastriota miał jednakże w tych konfliktach przewagę. Zdołał m.in. zawładnąć Dibrą, a 5 kwietnia 1456 roku wkroczył do Kruji. Również Górna Albania była zarządzana przez stronników Jerzego Kastrioty. Władzę jego uznali bez mała wszyscy naczelnicy rodów po obu stronach gór Tomor.
Heroiczny obrońca Albanii
W 1457 roku około 70-tysięczna armia turecka zaatakowała Albanię w nadziei na zniszczenie albańskiego oporu raz na zawsze. Wojska osmańskie prowadził Isa beg Evrenoz oraz bratanek Skanderbega, Stanisza II, nawrócony na islam i znany jako Hamza Kastriota. Turcy wyparli Skanderbega w rejon Alessio. 2 września 1457 roku zdołał on wszakże odnieść swe najświetniejsze, mimo poważnych strat własnych, zwycięstwo. Doszło do niego w południowej Albanii, w krainie Tomor, dzięki zaskoczeniu biwakującej armii Isy bega. Większość (ok. 15 tys.) żołnierzy osmańskich wyrżnięto, a 1,5 tys. wzięto do niewoli. W ręce Albańczyków wpadły 24 buńczuki i cały obóz wraz ze znacznymi łupami. Wśród jeńców znajdował się również Hamza, internowany następnie w Neapolu.
Po zwycięstwie w Tomorricy Skanderbeg, którego kraj był – obok Bośni – ostatnim bastionem osłaniającym wybrzeże Włoch, ponawiał apele o pomoc do władców Zachodu. Wezwania te przeszły bez echa. Jedynie Neapol zdecydował się wysłać kilka posiłkowych oddziałów najemnych. Gestem pozbawionym praktycznego znaczenia było mianowanie Skanderbega przez papieża 23 grudnia 1457 roku generalnym kapitanem Kurii w wojnie tureckiej. Następca Kaliksta III, kolejny architekt niedoszłej koalicji antytureckiej, Pius II (1458-1464), nosił się z zamiarem koronowania Kastrioty na króla Albanii, jeśli ten spełni pokładane w nim przez papiestwo oczekiwania krucjatowe.
Polecamy e-book Marcina Sałańskiego „Elita władzy w Królestwie Jerozolimskim (1174–1185)”:
Pragnąc umocnić swoją pozycję wśród możnowładczych rodów albańskich, Skanderbeg wyłonił spośród nich swego zastępcę w osobie Leonarda II (III) Tocco, księcia Arty, władcy o wpływach obejmujących cały Epir. Śmierć Alfonsa I w 1458 roku skłoniła Skanderbega do większej ostrożności w relacjach z Osmanami. 22 czerwca 1461 roku przystał na układ z sułtanem, który pozwalał mu zachować wpływy w Albanii południowej w zamian za obietnicę powstrzymania się od dalszych ataków przeciw osmańskim posiadłościom na północy. Skanderbeg planował rozszerzenie swojego dominium na Macedonię. W tym celu zawarł w 1462 roku sojusz z nowym królem Bośni, Stefanem Tomaszewiczem (1461-1463) – obydwaj uznali nadrzędność Królestwa Węgier. W odpowiedzi armia turecka najechała obszary kontrolowane przez Skanderbega, zmuszając go do podpisania nowego traktatu pokojowego i zaprzestania aneksji dalszych terytoriów (27 kwietnia 1463 roku).
Nowy etap zmagań osmańsko-albańskich wyznacza wiosenna wyprawa turecka z 1466 roku, w której wziął udział sam Mehmed II. Mimo zaciekłego oporu Albańczyków, nadchodząca od strony Bitoli (Monastyr) armia zdobywcy Konstantynopola obsadziła przełęcze w górach. Wcześniej w Albanii zaktywizował się rządca Ochrydy, Bałaban beg, który chcąc sparaliżować działania Kastrioty straszliwie spustoszył kraj. Prawdopodobnie z końcem lutego 1466 roku Bałaban beg, zgodnie z sułtańskim rozkazem, rozbił obóz pod Krują, bronioną przez załogę w sile tysiąca ludzi, dowodzonych przez księcia Tanusha Thopię. Akcję Osmanów paraliżował Skanderbeg, który dniem i nocą napadał na tyły armii tureckiej, a potężne mury twierdzy wytrzymały ostrzał. W czerwcu sułtan odstąpił spod Kruji i ruszył w kierunku Durazzo. Bałaban beg pozostał pod Krują z zadaniem doprowadzenia do kapitulacji twierdzy, lecz oczekiwanie na jej poddanie okazało się bezowocne.
Brat Bałabana, Junus, mający dostarczyć sandżakbejowi Ochrydy posiłków, został pewnej nocy napadnięty przez Skanderbega i wraz z synem Chidrem dostał się do niewoli. Jego kontyngent wycięto w pień. Wkrótce potem – możliwe, że w sierpniu 1466 roku – Bałaban został raniony pod Krują w szyję strzałem z rusznicy. Oblegający zwinęli oblężenie, podejmując odwrót. Dwukrotnie atakowano ich na wysokości dzisiejszej Tirany i przeszkadzano w odwrocie. Po trzech dniach przymusowego postoju wojska Bałaban bega przedarły się przez wschodnie rubieże i wycofały do Macedonii. Zanim Osmanowie opuścili w 1466 roku Albanię, w ciągu trzydziestu dni, jak podaje arabska inskrypcja, której wiarygodność potwierdzają przekazy europejskie, w środkowej Albanii, na ruinach starożytnego miasta Scampa wzniesiono z rozkazu sułtana Mehmeda II twierdzę Elbasan. Punkt ten zaczął odgrywać odtąd główną rolę w systemie militarnym Osmanów w Albanii, koordynując działania rozproszonych po kraju tureckich garnizonów.
14 sierpnia 1466 roku senat Wenecji podjął uchwałę, na mocy której zwrócono się do Skanderbega, aby ten uderzył na Elbasan i zrównał tę twierdzę z ziemią. Wiosną roku następnego Skanderbeg usiłował spełnić ten postulat, ograniczając się jednak do zburzenia podgrodzia Elbasanu – zniesienie fortecy okazało się niewykonalne. Wojska albańskie toczyły już z mniejszym impetem wojnę podjazdową z Turkami. Jedynym poważniejszym bastionem oporu Albańczyków pozostawała Kruja, z załogą opłacaną przez Republikę Św. Marka, oraz Szkodra. 12 grudnia 1466 roku Skanderbeg przybył do Rzymu w celu wynegocjowania poważniejszej pomocy papiestwa, jednakże uzyskał jedynie subwencję w wysokości 5 tys. dukatów.
Niebawem działania wojenne nasilił sandżakbej Ochrydy, Bałaban, który zniósł szereg oddziałów powstańczych i osaczył Kruję. Po powrocie do Albanii, Skanderbeg, idąc z odsieczą Kruji, rozbił kontyngent Bałaban bega. Był to już ostatni poważny sukces militarny przywódcy Albańczyków. Reakcją nań była druga ekspedycja do Albanii, prowadzona osobiście przez sułtana. 3 lipca 1467 roku Mehmed II stanął z potężną armią nad rzeką Erzen, wpadającą do Adriatyku na północ od Durazzo. Władze Wenecji szczególnie obawiały się o los tego miasta, gdyż, jak twierdzono, „Turek mógłby się stąd łacno przeprawić do Italii”. Mehmed II wycofał się jednak spod Durazzo pod Kruję, skąd wyekspediował na Durazzo 12-tysięczny kontyngent, który nie zdołał opanować miasta. Nie doczekawszy się upadku Durazzo ani kapitulacji Kruji, Osmanowie wycofali się na wschód. W Arwanidzie pozostawili siostrzeńca Skanderbega jako namiestnika, który obwarował się na przylądku Rodoni, na północ od Durazzo, lecz zaatakowany jesienią 1467 roku przez okręty weneckie od morza, a przez Skanderbega od lądu, został rozbity i ujęty. Wuj własnoręcznie ściął mu głowę na pokładzie weneckiego okrętu flagowego. Nie wiemy, na jakich dokładnie obszarach została przywrócona w wyniku odniesionego zwycięstwa władza albańskiego bohatera.
Mehmed II opuścił Albanię wraz z wielkim wezyrem Mahmudem paszą przypuszczalnie w połowie lata 1467 roku, mając w perspektywie dalszą walkę z nieposkromionym wodzem. Los ułatwił jednak zadanie tureckim najeźdźcom. 17 stycznia 1468 roku, po krótkiej chorobie zmarł w Lezhy (Alessio) Jerzy Kastriota, zwany Skanderbegiem. Pozostawił czternastoletniego syna Jana, który rzecz prosta nie mógł zastąpić ojca. Ażeby oszczędzić synowi i żonie Andronice niebezpieczeństw w kraju, o którym jeden z weneckich obserwatorów pisał: „w całej Albanii widzi się tylko Turków”, Skanderbeg zalecił im emigrację do sojuszniczego Neapolu. Podobnie za granicę udało się wiele rodzin albańskich współdziałających dotąd ze Skanderbegiem, inne przyjęły protekcję sułtanatu. Śmierć Skanderbega nie oznaczała jednakże końca oporu. Zwolennicy dalszej walki skupili się wokół współtowarzysza broni Jerzego Kastrioty, Leki III Dukagjina, i w sojuszu z Wenecją opierali się tureckiemu naporowi. Wkrótce po śmierci Kastrioty pokonał on siły osmańskie pod Szkodrą.
Walki o Albanię wiązały w XV wieku znaczne siły imperium tureckiego, wyhamowując inwazję Osmanów w innych regionach Bałkanów. Opóźniały również akcje militarne sułtanów w Azji. Wpłynęły na rozwój świadomości narodowej Albańczyków, jednocząc ich pod sztandarami Skanderbega w wielkim zrywie wolnościowym. Walce tej towarzyszyło umiędzynarodowienie sprawy albańskiej. Skanderbeg i jego mężny naród po raz pierwszy w dziejach zdobyli rozgłos w świecie i należyte miejsce w rodzinie narodów europejskich.
Po Skandenbergu – zwycięstwo Osmanów
Po śmierci albańskiego wodza Turcy wtargnęli do najdalszych zakątków Albanii, dochodząc pod Szkodrę, Alessio i Durazzo, osamotnione enklawy chrystianizmu. Część możnowładców albańskich przeszła na stronę zwycięzców i doszła do wysokich godności. Wzmocniona weneckimi posiłkami Kruja, główny punkt oporu Skanderbega, pozostała na razie niezdobyta. Granicząca z Albanią od północnego wschodu Czarnogóra broniła się również przed naporem Osmanów pod wodzą Czernojewiczów. W początkach 1474 roku w granicach osmańskiego imperium rozpoczęto zakrojone na szeroką skalę przygotowania do wyprawy wojennej. Jej dowództwo powierzono bejlerbejowi Rumelii, Sulejmanowi Paszy, zwanemu Chadimem. Sulejman wyruszył do Albanii przez Serbię i Macedonię na czele 80-tysięcznej armii. Przeprawiwszy się bez przeszkód przez góry, rozbił obóz pod Szkodrą. Twierdza i miasto zostały przez Wenecjan starannie przygotowane do obrony. Oblężenie Szkodry, trwające od 15 lipca do 28 sierpnia, zakończyło się odstąpieniem napastników, którzy ponieśli znaczne straty, szacowane na co najmniej trzy tysiące poległych. Zginęło czternastu wyższych dowódców, zaś liczba rannych żołnierzy przewyższała znacznie liczbę zabitych. Pogłoska o nadciągającej jakoby z odsieczą armii weneckiej skłoniła Sulejmana paszę do zwinięcia oblężenia 28 sierpnia 1474 roku.
Późną wiosną 1476 roku wojska osmańskie w sile 8 tys. ludzi przystąpiły do oblegania Kruji. Mimo zmiennego obrotu spraw, Turcy utrzymali się na pozycjach szturmowych. W 1478 roku Wenecja podjęła z Osmanami negocjacje w sprawie traktatu pokojowego, godząc się na ustąpienie z górskiego regionu Mainy oraz Kruji. Układu nie zawarto jednak wskutek rosnących żądań sułtana. Od maja do czerwca 1478 roku pod Kruję przybyły kolejne kontyngenty wojsk tureckich. Przewaga napastników była przytłaczająca, reszty dokonał głód. 16 czerwca 1478 roku nastąpiła kapitulacja „białego zamku”, chociaż oficjalnie klucze do twierdzy przekazano w początkach lipca samemu sułtanowi, który daleki był od okazania łaski zwyciężonym. Gdy członkowie załogi opuścili twierdzę, sułtan, naruszając wystawiony przez siebie list żelazny, kazał zakuć ich w łańcuchy i sprowadzić przed swe oblicze. W zamian za pokaźny okup najzamożniejsi uzyskali wolność, gdy tymczasem pozostałych ścięto.
Niezdobyta pozostawała Szkodra, na obleganiu której skoncentrował się teraz cały wysiłek militarny Osmanów. Desperacka obrona tego głównego przyczółku weneckiego w Albanii trwała pół roku i, mimo przytłaczającej przewagi tureckiej i użycia przez najeźdźców najnowszej w owym czasie techniki wojennej, twierdza Szkodra się nie poddawała. Skapitulowała dopiero w wyniku zawartego 25 stycznia 1479 roku pokoju między Portą a Wenecją, potwierdzającego prawa sułtana do zdobytej wcześniej Kruji. Postanawiano, że wszystkie terytoria opanowane przez
) Pomnik Skanderbega na Piazza Albania w Rzymie % Wenecję w ciągu 16 lat wojny zostaną przekazane Porcie w okresie dwóch miesięcy. Przekazanie miasta wraz z twierdzą nastąpiło w dniu św. Marka 25 kwietnia 1479 roku, to jest w momencie zatwierdzenia przez Wenecję pokoju z Turcją.
Osmański sułtan był odtąd niepodzielnym panem Albanii. Miejscowe rody możnowładcze, jak Arianici, Dukagjinowie, Musakiosowie, Thopiowie, musiały szukać schronienia w Neapolu, Wenecji lub w innych regionach Włoch. Dzięki wyeliminowaniu z północnej Albanii wpływów weneckich Osmanowie mogli w 1496 roku przeprowadzić aneksję Czarnogóry, dotychczasowego protektoratu Republiki Św. Marka. Wraz z upadkiem Szkodry w ręce
Turków dostały się twierdze w Alessio, Drivasto (Drisht), Himarze i Sopocie. Tureckie bazy w Albanii pomyślane były jako przyczółki dalszej ekspansji imperium muzułmańskiego w
) Pomnik Skanderbega w Tiranie % kierunku zachodnim, zwłaszcza przeciw ziemiom Półwyspu Apenińskiego. Sporadyczny opór Albańczyków był jeszcze podtrzymywany przez bezpośrednich spadkobierców Jerzego Kastrioty: jego syna, a później wnuka. Próby te kończyły się szybkimi porażkami i ostatecznie albański opór wobec tureckich agresorów ustał ok. 1505 roku.
Skanderbeg jest dziś bohaterem narodowym Albanii. Istnieje wiele muzeów i pomników postawionych na cześć tego wielkiego bohatera. Najważniejsze jest muzeum Skanderbega w Kruji. Walka Skanderbega przeciwko Turkom Osmańskim stała się dla Albańczyków symbolem jedności narodowej, z którym mogli się identyfikować. Skanderbeg stał się później inspiracją dla powstania nowego państwa albańskiego. W poematach Arbreszów (włoskich Albańczyków) jest on nie tylko obrońcą swojej ojczyzny, ale także obrońcą chrześcijaństwa. Dla Albańczyków w Albanii, wyznających przede wszystkim islam, Skanderbeg stał się symbolem związków kultury albańskiej z Europą.
Bibliografia:
- http://www.answers.com/topic/skanderbeg
- Jerzy Hauziński, Jan Leśny, Historia Albanii, Wrocław 1992.
- Dariusz Kołodziejczyk, Turcja, Warszawa 2000.
- Jan Reychman, Historia Turcji, Wrocław 1973.
- Zygmunt Ryniewicz, Leksykon bitew świata, Warszawa 2004.
