Stanisław Grzesiuk – bard Czerniakowa i Warszawy

opublikowano: 2020-05-06 15:40
wolna licencja
poleć artykuł:
6 maja 1918 r. w Małkowie k. Chełma urodził się Stanisław Grzesiuk, pieśniarz, bard, muzyk oraz jeden z czołowych popularyzatorów folkloru i gwary warszawskiej.
REKLAMA

Stanisław Grzesiuk – zobacz też: Krokiem chwiejnym przez przedwojenną Warszawę

Stanisław był synem Franciszka i Anny Grzesiuków, miał również rodzeństwo: brata Wacława oraz siostry Irenę i Krystynę. W wieku 2 lat, w 1920 r., zamieszkał z rodziną w Warszawie. Dzieciństwo i młodość spędził na Czerniakowie, jednej z najbiedniejszych dzielnic Warszawy, zwanej w gwarze czerniakowskiej „Dołem”. Mieszkał na pierwszym piętrze nieistniejącej dziś kamienicy przy ul. Tatrzańskiej 10. Rodzina Grzesiuków rezydowała tam w latach 1920-1940.

Grzesiuk uczył się kolejno w szkołach: powszechnej nr 115 przy ul. Chełmskiej 19 (sześć klas, wraz z powtarzaniem klasy szóstej) i nr 187 przy ul. Czerniakowskiej 128 (gdzie został przeniesiony). W 1934 r. rozpoczął pracę w Państwowych Zakładach Tele- i Radiotechnicznych przy ul. Grochowskiej 341. Trzy lata później zdał egzamin czeladniczy i zapisał się na Państwowe Kursy Radiotechniczne, odbywające się na terenie Szkoły Wawelberga i Rotwanda, których nie ukończył. Miał przekonania lewicowe, wyniesione z fabryki oraz od rodziny – ojciec Grzesiuka był członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej i działaczem związkowym. Stanisław był niepraktykującym katolikiem, później pod wpływem doświadczeń obozowych został ateistą. Grzesiuk uważał, że ówczesny porządek społeczny, panujący w II Rzeczypospolitej, był deprecjonujący dla ludzi z nizin społecznych, chcących wyrwać się z biedy.

Stanisław Grzesiuk (domena publiczna).

W pierwszych dniach września 1939 r. Grzesiuk z grupą kolegów opuścił Warszawę chcąc wstąpić do Wojska Polskiego (miał za sobą przeszkolenie wojskowe), jednak po kapitulacji stolicy Polski wrócił do domu. Zrezygnował z pracy w fabryce przejętej przez Niemców, żył z szabru i handlu łupami z włamań do zakładów zarządzanych przez niemieckiego okupanta. Wstąpił do podziemnej organizacji zbrojnej. W 1940 r. został aresztowany w czasie łapanki, wcześniej był poszukiwany przez Gestapo za posiadanie broni (prawdopodobnie w wyniku donosu złożonego przez jego kochankę). Początkowo został zesłany na roboty przymusowe do III Rzeszy, w okolice Koblencji, gdzie pracował w gospodarstwie. 4 kwietnia 1940 r. Grzesiuka osadzono w obozie koncentracyjnym w Dachau za pobicie gospodarza niemieckiego i ucieczkę z jego majątku. 16 sierpnia 1940 r. przeniesiono go do Mauthausen-Gusen. W obozach koncentracyjnych spędził łącznie 5 lat. Uwolniony został 5 maja 1945 r., kiedy wojska amerykańskie wyzwoliły obóz Mauthausen-Gusen.

9 lipca 1945 r. Grzesiuk wrócił do Polski. Rok później ożenił się z Czesławą Żórawską i miał z nią dwoje dzieci: córkę Ewę i syna Marka. Mieszkał kolejno w suterenie kamienicy przy ul. Grottgera 4, pokoju służbowym w Szpitalu Zakaźnym nr 2 przy ul. Chocimskiej 5 i mieszkaniu na parterze bloku przy ul. Franciszkańskiej 12. W tym samym roku wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej, gdzie został instruktorem w komitecie dzielnicowym partii. W 1949 r. ukończył kurs dla wicedyrektorów i podjął pracę na stanowiskach administracyjnych kolejno w szpitalach przy ul. Chocimskiej 5 i Anielewicza oraz w wojewódzkiej poradni zdrowia przy ul. Lwowskiej. W 1961 r. został radnym Rady m. st. Warszawy z listy Frontu Jedności Narodu (okręg nr 9, Warszawa Ochota). Dlaczego Grzesiuk uważał powojenną Polskę za lepszą od II RP? Autor jego biografii, Bartosz Janiszewski, wskazuje, iż Grzesiuk autentycznie wierzył w możliwość awansu społecznego w PRL: przed wojną był robotnikiem, a w Polsce Ludowej piastował stanowiska administracyjne.

Mural upamiętniający Grzesiuka, ul. Lubkowska (fot. Adrian Grycuk, Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe).

Od 1947 r. Grzesiuk chorował na gruźlicę płuc spowodowaną pobytem w niemieckich obozach. Leczył się w sanatoriach, w tym w sanatorium przeciwgruźliczym w Otwocku, przeszedł dwie operacje. Zmarł 21 stycznia 1963 r. w Warszawie. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

REKLAMA

Stanisław Grzesiuk był autorem trylogii opisującej historię jego życia. Składają się na nią:

  • „Pięć lat kacetu” (1958) – wspomnienia z pobytu w niemieckich obozach koncentracyjnych KL Dachau i Mauthausen-Gusen w latach 1940-1945
  • „Boso, ale w ostrogach” (1959) – opis dzieciństwa i młodości Grzesiuka na Czerniakowie, ze starannie odmalowanym „szemranym” klimatem ulicy, opisem warunków życia, przygód oraz charakterystycznym, warszawskim humorem
  • „Na marginesie życia” (1964, wydana po jego śmierci) – historia zmagań z gruźlicą

Wszystkie trzy powieści zostały wznowione w 2018 r. przez Wydawnictwo Prószyński i S-ka, pod redakcją Michała Nalewskiego, i uzupełnione o fragmenty pominięte przez cenzurę i pierwszego wydawcę.

Grzesiuk stał się również popularyzatorem folkloru, gawędy oraz gwary przedwojennej, warszawskiej ulicy. Grał na bandżoli i mandolinie. Spośród najbardziej znanych piosenek wykonywanych przez Grzesiuka można wymienić: „Apaszem Stasiek był”, „Bal na Gnojnej”, „Balladę o Felku Zdankiewiczu”, „Bujaj się Fela”, „Czarną Mańkę”, „Komu dzwonią, temu dzwonią”, „Nie masz cwaniaka nad warszawiaka”, „Nie warto smucić się”, „Piekutoszczak, Feluś i ja”, „Rum Helka”, „Siekiera, motyka”, „U cioci na imieninach” i „W Saskim Ogrodzie”. W 1959 r. wystąpił w dwóch audycjach radiowych z cyklu „Na warszawskiej fali” (z tego roku pochodzą pierwsze zarejestrowane nagrania). W 1961 r. udzielił wywiadu dla tygodnika „Stolica” (został on opublikowany pod tytułem „Czerniaków moja młodość”). Rok później wystąpił w czterech audycjach Teatru Polskiego Radia: „Apaszem Stasiek był”, „Czerniakowskie zaloty”, „Piekutoszczak, Feluś i ja” i „Bujaj się Fela”. Wziął również udział w kilku „Podwieczorkach przy mikrofonie”.

Warto w tym miejscu zaznaczyć, że „szemrane” piosenki Grzesiuk grał i popularyzował w okresie powojennym. Jak wspominała jego siostra, Krystyna Zahorska, przed wojną młody Grzesiuk grał utwory znane z filmów: „Ach, jak przyjemnie kołysać się wśród fal” i „Ada, to nie wypada”.

Mural upamiętniający Grzesiuka, ul. Puławska (fot. Panek, Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe).

W styczniu 1979 r. jedną z ulic Czerniakowa nazwano imieniem Stanisława Grzesiuka. Kolejno w 2012 i 2016 r. powstały murale upamiętniające Grzesiuka (jeden znajduje się na ścianie budynku mieszkalnego przy ul. Puławskiej 143, drugi – na bocznej ścianie kamienicy przy ul. Lubkowskiej 7/9, od strony ul. Gagarina). W 2004 r. został zrealizowany film dokumentalny „Grzesiuk, chłopak z ferajny” w reżyserii Mateusza Szlachtycza. Dwanaście lat później, w 2018 r., powstał dokument „Grzesiuk. Ferajna wciąż gra” w reżyserii Jarosława Wiśniewskiego (z udziałem m.in. wnuczki Grzesiuka, Izabeli Laszuk). Bandżola barda została dwukrotnie wypożyczona na potrzeby muzyczne: kolejno dla Jana Młynarskiego i Warszawskiego Combo Tanecznego (płyta „Sto lat Panie Staśku!”, 2018 r.) oraz zespołu rockowego Kapiszony z Olsztyna (utwór „Boso, ale w ostrogach”, 2018 r.).

Po 1989 r. uliczne, „szemrane” piosenki przedwojennej Warszawy są stopniowo odświeżane i przywracane publicznej pamięci. Przykładowo, zespół rockowy Szwagierkolaska, założony przez Andrzeja Żeńczewskiego i Muńka Staszczyka, nagrał płytę „Luksus” w 1995 r. Na płycie znalazły się m.in. „Apaszem Stasiek był”, „Bal na Gnojnej”, „Ballada o Felku Zdankiewiczu”, „Kaziu nie bądź kiep”, „U Bronki w stawach”, „W Saskim Ogrodzie”, „Niech żyje wojna”, „Piekutoszczak, Feluś i ja” czy „Tango szemrane”. Do dziś na ulicach i w barach Warszawy można spotkać uliczne kapele grające przedwojenne piosenki, organizowane są potańcówki w tym klimacie, a gwara warszawska jest popularyzowana na różne sposoby – od ulicznych kapel i artystów, po słowniki gwary warszawskiej.

Bibliografia:

  • Grzesiuk Stanisław, Boso, ale w ostrogach, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa 2018.
  • Grzesiuk Stanisław, Klawo, jadziem, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa 2019.
  • Grzesiuk Stanisław, Na marginesie życia, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa 2018.
  • Grzesiuk Stanisław, Pięć lat kacetu, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa 2018.
  • Janiszewski Bartosz, Grzesiuk. Król życia, Prószyński Media, Warszawa 2017.

Redakcja: Paweł Czechowski

Polecamy e-book Pawła Rzewuskiego „Warszawa — miasto grzechu: Prostytucja w II RP”:

Paweł Rzewuski
„Warszawa — miasto grzechu: Prostytucja w II RP”
cena:
Wydawca:
PROMOHISTORIA [Histmag.org]
Liczba stron:
109
Format ebooków:
PDF, EPUB, MOBI (bez DRM i innych zabezpieczeń)
ISBN:
978-83-934630-6-0

Książkę można też kupić jako audiobook, w tej samej cenie. Przejdź do możliwości zakupu audiobooka!

REKLAMA
Komentarze

O autorze
Adam Busse
Adam Busse (ur. 1993) – magister historii, absolwent Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Interesuje się historią XIX i XX wieku, głównie II wojną światową, polskimi powstaniami narodowymi oraz historią lokalną. Fan piłki nożnej, groundhoppingu, muzyki rockowej i heavymetalowej oraz wyjazdów rowerowych.

Wszystkie teksty autora

Zamów newsletter

Zapisz się, aby otrzymywać przegląd najciekawszych tekstów prosto do skrzynki mailowej. Tylko wartościowe treści. Za darmo.
Zamawiając newsletter, wyrażasz zgodę na użycie adresu e-mail w celu świadczenia usługi. Usługę możesz w każdej chwili anulować, instrukcję znajdziesz w newsletterze.
© 2001-2023 Promohistoria. Wszelkie prawa zastrzeżone