Wojciech Dutka – „Apostata” – recenzja i ocena
Wojciech Dutka – „Apostata” – recenzja i ocena
Wojciech Dutka jest historykiem, nauczycielem i dziennikarzem. W swoich badaniach zgłębia polską historiografię przełomu XIX i XX wieku, publikując artykuły w takich czasopismach jak „Przegląd Historyczny” czy „Czasy Nowożytne”. Opublikował kilka powieści historycznych, między innymi „Krew faraonów”, „Bractwo Mandylionu”, „Kartagińskie ostrze”. Najnowsza książka autora „Apostata” również utrzymana jest w tym gatunku.
„Apostata” opowiada o losach Ammiana Marcellinusa, rzymskiego historyka żyjącego w IV wieku. Urodził się w Antiochii około 330 r., wiele podróżował po Cesarstwie, do czego przyczyniła się piastowana przez niego funkcja w cesarskiej gwardii przybocznej. Choć o jego życiu wiadomo niewiele, na pewno był dobrze wykształcony, znał zarówno grekę jak i łacinę, czytał klasycznych autorów i filozofów. W 380 r. osiadł w Rzymie, gdzie tworzył dzieło swojego życia „Res gestae”, czyli historię Cesarstwa od czasów Nerwy do końca trzeciej ćwierci IV wieku. Z „Dziejów” Ammiana przetrwała część opisująca lata mu współczesne, nie zdradza się jednak z tym, że brał udział w ukazywanych wydarzeniach. Data jego śmierci jest nieznana, przyjmuje się, że zmarł w ostatnich latach IV wieku. Ważnym elementem życiorysu Ammiana Marcellinusa, szczególnie w kontekście książki Wojciecha Dutki, jest wyznawanie przez niego religii rzymskiej w czasach coraz bardziej rosnącego w siłę chrześcijaństwa.
„Apostata” opowiada o życiu Ammiana począwszy od wczesnej młodości aż do śmierci. Sporo miejsca zajmują wątki związane z jego służbą wojskową za czasów Konstancjusza II i Juliana Apostaty, w ramach której brał udział w tłamszeniu rebelii w Galii oraz kilkuletnich walkach z Persami, gdzie był świadkiem oblężenia Amidy. Osobiście poznał dwóch cesarzy, zwłaszcza z drugim z nich, Julianem, nawiązał przyjaźń, która wynikała w dużej mierze z wyznawania przez nich wiary w dawnych bogów.
Wątek religijny w książce jest równie ważny, co losy Ammiana i jest z nimi ściśle powiązany. W młodości bohater uczy się retoryki i filozofii u Libaniosa z Antiochii, razem z Bazylim i Grzegorzem, który później mieli stać się Ojcami Kościoła. Od początku w jego życiu ścierają się ze sobą dwie religie, na tym etapie funkcjonujące obok siebie we względnym pokoju. Podczas pobytu w Galii Ammian zostaje wysłany z misją do biskupa Wulfili, któremu pomaga w tłumaczeniu Ewangelii na język gocki. Ten cokolwiek fantastyczny wątek umożliwiają często podkreślane zdolności lingwistyczne bohatera, który poza łaciną, greką i gockim, włada także perskim. Często podejmowany jest tutaj temat sporów dotyczących doktryny i istoty wiary pomiędzy arianami i katolikami. Główny bohater pozostaje jednak zagorzałym wyznawcą religii pogańskiej, w późniejszych latach mitraizmu.
Ammian Marcellinus ukazany został jako filozof i pisarz, marzący o napisaniu historii Rzymu, patrzący z bólem na zmieniające się cesarstwo, słabnące i tracące dawną świetność. Stopniowe odchodzenie w niepamięć dawnych wierzeń za sprawą decyzji kolejnych cesarzy stanowi dla niego upadek dawnego świata. Od czasów Konstantyna Wielkiego chrześcijaństwo dominowało coraz bardziej i nawet próba przywrócenia pogaństwa przez cesarza Juliana, tytułowego Apostatę, nie była w stanie zatrzymać tego procesu, co jest wielką tragedią bohatera.
Wojciech Dutka odmalował Imperium Rzymskie drugiej połowy IV wieku skupiając się na wątkach religijnych, ale nie pominął przy tym aspektów militarnych, społecznych i ekonomicznych. W dużej mierze starał się dochowywać wierności faktom, pozwolił sobie jednak na uzupełnianie białych plam w życiorysie bohatera fikcją lub domysłami, jak na przykład wątek romansu z przyszłą królową gocką. Książkowy Ammianus styka się z wieloma postaciami historycznymi, z nie wszystkimi mógł spotkać się naprawdę, pamiętając jednak, że mamy do czynienia z powieścią, a nie opracowaniem naukowym można poczytać to za zaletę, która pozwala na szersze przedstawienie tego okresu.
Bohaterowie reprezentują dwa światy, chrześcijański i pogański, przy czym ten drugi ukazany jest w zdecydowanie bardziej pozytywnym świetle, głównie ze względu na prawą, lekko idealizowaną postać Ammiana. W książce znajdziemy przypisy, głównie z objaśnieniami nazw geograficznych lub cytatów, brakuje jednak podania choć podstawowej literatury, która mogłaby posłużyć jako wskazówka do dalszego zgłębiania tematu przez czytelników.
„Apostata” Wojciecha Dutki to wciągająca i pełna przygód opowieść o życiu Ammiana Marcellinusa, dla której tłem jest Imperium Rzymskie IV wieku. Autor łączy fakty z fikcją, ukazując cesarstwo oczami swojego bohatera, tworząc ciekawą i godną polecenia powieść.
