Zaglądał w umysły zbrodniarzy. Kim był główny psychiatra w Norymberdze?

Po zakończeniu II wojny światowej z inicjatywy zwycięzców konfliktu: Francji, Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Związku Radzieckiego powołano Międzynarodowy Trybunał Wojskowy do osądzenia zbrodni wojennych popełnionych przez wojskowych i polityków III Rzeszy.  Dr Douglas M. Kelley, 32-letni psychiatra służący w armii amerykańskiej, został wyznaczony do oceny stanu psychicznego aresztowanych przywódców nazistowskich, aby ustalić, czy są oni w stanie stanąć przed sądem i dowiedzieć się, co kryją umysły zbrodniarzy.

Douglas M. Kelley

Przyszły psychiatra, Douglas McGlashan Kelley, urodził się 11 sierpnia 1922 r. w Truckee w Kalifornii, ale dorastał w San Francisco. Studiował na Uniwersytecie Kalifornijskim w San Francisco oraz na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley. W 1933 r. uzyskał dyplom z medycyny i psychologii. Później Kelley uzyskał również doktorat z nauk medycznych na Wydziale Lekarzy i Chirurgów Uniwersytetu Columbia w ramach stypendium Rockefellera.

Kelley pracował w różnych placówkach psychiatrycznych w Kalifornii, szybko  pnąc się po szczeblach kariery. W wieku 30 lat był już dyrektorem szpitala psychiatrycznego miasta i hrabstwa San Francisco. Po wstąpieniu do wojska służył w Europie jako naczelny psychiatra 30. Szpitala Ogólnego – placówce wojskowej oferującej kompleksową pomoc medyczną amerykańskim żołnierzom. Jako główny psychiatra armii amerykańskiej w Europie i major Korpusu Medycznego USA Douglas Kelley zajmował się przede wszystkim żołnierzami cierpiącymi na zespół stresu pourazowego (PTSD).

Psychiatra w Norymberdze

W sierpniu 1945 r., jako najbardziej kompetentny i doświadczony amerykański specjalista, Kelley został wybrany do oceny stanu psychicznego 22 wysokich rangą dygnitarzy III Rzeszy, którzy mieli zostać pociągnięci do odpowiedzialności za zbrodnie wojenne przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze. Ambitny psychiatra widział w tym zadaniu niepowtarzalną możliwość wejrzenia w umysły i analizę osobowości przywódców nazistowskich Niemiec. Kelley liczył, że uda mu się odkryć przyczyny sukcesu nazistów, zrozumieć motywy działania i schematy ich myślenia, by móc w przyszłości zapobiec obejmowaniu władzy przez takich ludzi.

[...] niemal całkowite zniszczenie współczesnej kultury pójdzie na marne, jeśli nie wyciągniemy właściwych wniosków na temat sił, które wywołały taki chaos. Musimy zrozumieć przyczyny sukcesu nazistów, abyśmy mogli podjąć kroki, aby zapobiec nawrotowi takiego zła.

Wraz z psychologiem Gustave'em M. Gilbertem, Kelley badał 22 oskarżonych, aby ocenić, czy są oni zdolni do wzięcia udziału w procesie i czy rozumieją konsekwencje swoich działań. W ocenie stanu psychicznego więźniów psychiatra wykorzystywał testy IQ, przeprowadzał obszerne wywiady, analizował próbki pisma ręcznego i wykonywał test plam atramentowych Rorschacha. Opracowany w 1921 r. przez szwajcarskiego psychiatrę, Hermana Rorschacha, test obejmuje 10 abstrakcyjnych obrazów, które badani opisują i na ich podstawie snują historie. Odpowiedzi analizowane są pod kątem cech osobowości i zaburzeń psychicznych. Do lat 60. XX w. Rorschacha pozostawał najpopularniejszym testem osobowości.

W umyśle Hermanna Göringa

Wśród osadzonych znajdował się m.in. Hermann Göring, naczelny dowódca Luftwaffe oraz jeden z najważniejszych i najbardziej wpływowych przywódców nazistowskich Niemiec. Przez następne 6 miesięcy Kelley badał i przesłuchiwał dygnitarza. Z czasem nawiązał z nim bliskie, niemal przyjacielskie stosunki. Psychiatra zaczął wówczas doświadczać dysonansu poznawczego, który jest częstym zjawiskiem wśród osób pracujących z przestępcami – pomimo świadomości okrucieństw, których dopuścił się Göring, Kelley odczuwał do oskarżonego pewną dozę sympatii. Uważał go za człowieka elokwentnego i czarującego.

Relacje między amerykańskim psychiatrą a Hermannem Göringiem stanowią główny temat filmu „Norymberga” w reżyserii Jamesa Vanderbilta. Film trafi na ekrany polskich kin 28 listopada.

Kelley obliczył iloraz inteligencji Göringa na 138, co dało mu trzeci najwyższy wynik wśród uwięzionych funkcjonariuszy III Rzeszy. Ku zaskoczeniu psychiatry reakcje Göringa na test Rorschacha nie wykazały żadnych poważnych nieprawidłowości. Na podstawie wniosków z obserwacji trybunał norymberski orzekł, że Hermann Göring jest poczytalny i zdolny do procesu. Dygnitarz III Rzeszy został uznany winnym wszystkich zarzucanych mu czynów i skazany na śmierć przez powieszenie. 15 października 1946 r., na dzień przed planowaną egzekucją, popełnił samobójstwo, zażywając kapsułkę z cyjankiem.

Wytwór zdrowych umysłów

Douglas M. Kelley był obecny jedynie na początku procesu, po czym wrócił do USA, gdzie zaczął udzielać wywiadów i przemówień na temat przywódców nazistowskich. Kilka lat później psychiatra opublikował swoje badania dotyczące oskarżonych w Norymberdze. Uznał że Göring i jego współpracownicy to ludzie o klinicznie zwyczajnej osobowości, a zbrodnie na ludzkości popełnione przez III Rzeszę były wytworem zdrowych umysłów. Wyjątek stanowił przypadek Roberta Leya, przywódcy Niemieckiego Frontu Pracy, u którego Kelley zaobserwował zachowania urojeniowe mogące wynikać z patologicznego zaburzenia pracy mózgu.

W Stanach Zjednoczonych Kelley wykładał na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley i pracował jako konsultant kryminologiczny dla policji miasta Berkeley. Z niejasnych przyczyn jego stan psychiczny zaczął się gwałtownie pogarszać. Być może winny był stres i choroba żołądka, na którą cierpiał. Stał się agresywny i często nadużywał alkoholu. 1 stycznia 1958 r. Douglas M. Kelley zażył kapsułkę z cyjankiem i po chwili zmarł. Według wstępnych doniesień prasowych psychiatra zażył kapsułkę z Norymbergii, jednak rodzina zaprzeczyła tym informacjom.

Materiał powstał dzięki współpracy reklamowej z Rabbit Action.

Zobacz zwiastun filmu „Norymberga” (premiera w kinach 28 listopada!):

Bibliografia

• Caren Chesler, Rudolf Hess' Tale of Poison, Paranoia and Tragedy, Smithsonian Magazine, [dostęp: 23.11.2025].  
• Jack El-Hai, The Nazi and the Psychiatrist, Scientific American, [dostęp: 23.11.2025].
• Douglas M. Kelley, 22 Cells in Nuremberg, Greenberg 1947.
• Tyle Picotti, Douglas Kelley Unlocked the Minds of Nazi Leaders at Nuremberg, Biography, [dostęp: 23.11.2025].
• Manuscript of Douglas M. Kelley, USHMM: Holocaust Sources in Context, [dostęp: 23.11.2025].
• U.S. Psychiatrist in Nazi Trial Dies; Coast Police Say Dr. Douglas Kelley Swallowed of Potassium Cyanide, The New York Times, Jan. 2, 1959, [dostęp: 23.11.2025].