Duchy i dinozaury. Góry Świętokrzyskie: zabytki i atrakcje

Góry Świętokrzyskie: zabytki i atrakcje – zobacz też: Południe Wielkopolski: 8 zabytków ziemi kalisko-ostrowskiej, które warto odwiedzić

Ziemia Świętokrzyska szczyci się bogatą i długą historią. Wybrawszy się tam w podróż, cofamy się w czasie aż do prehistorii, gdy po dobrze nam znanych terenach stąpały dinozaury, i wędrujemy dalej przez pierwsze osady, wsie, średniowieczne zamki, by dotrzeć do okazałych budowli sprzed kilkuset lat, które nieraz stanowiły ważne ośrodki całego kraju.

1. Zamek Krzyżtopór

Na południowo-wschodnim krańcu Gór Świętokrzyskich, we wsi Ujazd znajdują się ruiny największego do czasów powstania Wersalu pałacu w Europie. Ufundował go wojewoda Krzysztof Ossoliński, a jego architektem został podobno Wawrzyniec Senes. Historia powstania zamku wciąż owiana jest tajemnicą, stąd wiele legend mówiących o jego symbolice i budowie. Jedna z nich nawiązuje do kalendarza: okien miał tyle, ile dni w roku, pokoi tyle, ile tygodni; sal wielkich tyle, ile miesięcy, a cztery narożne jego baszty odpowiadały liczbie kwartałów. Nie da się tego potwierdzić, gdyż nie zachowały się żadne plany pierwotnej budowy, a zamek został zniszczony w 1770 roku przez Rosjan w czasie Konfederacji Barskiej.

Ujazd, zespół zamku Krzyżtopór, XVII w. Dziedziniec (fot. Agnieszka Kwiecień, Nova, opublikowano na licencji CC BY-SA 3.0 pl)

Skąd nazwa zamku? Odpowiedź znajdziemy już przy bramie. Po lewej stronie wita nas krzyż – symbol wiary Krzysztofa Ossolińskiego, po prawej topór – jego herb. Wojewoda poza tym nazywał ten zamek Krzysztoforem, inspirując się własnym imieniem.

Zdecydowana większość murów jest zachowana, dlatego – choć zniszczone – ruiny robią duże wrażenie. Możemy zwiedzać również podziemne piwnice i stajnie, a wędrówkę w czasie zapewniają ponadto turnieje rycerskie, corocznie organizowane na zamku. Dla tych, którzy nie boją się legend i opowieści o duchach budzących się w ruinach po zmroku, organizowane jest nocne zwiedzanie z przewodnikiem.

Zobacz także:

• Nie tylko przemysł, czyli 7 miejsc w Zagłębiu Dąbrowskim, które trzeba odwiedzić
• Co oprócz Białegostoku? 8 miejsc, które warto odwiedzić na historycznym Podlasiu

2. Osada średniowieczna w Hucie Szklanej

U podnóża Gór Świętokrzyskich, w gminie Bieliny czas stanął w miejscu kilkaset lat temu. Przekraczając bramy osady w Hucie Szklanej zaczynamy żywą lekcję historii i poznajemy średniowiecze, o którym do tej pory mogliśmy tylko czytać w książkach.

Osada Średniowieczna w Hucie Szklanej (fot. Polimerek, opublikowano na licencji CC BY-SA 3.0 pl)

Poznajemy tajniki pracy cieśli, kowala, rymarza, dowiadujemy się o leczniczych właściwościach ziół, kosztujemy napary od zielarki i wyplatamy świętokrzyską krajkę w warsztacie tkaczki. Wizyta w osadzie to doskonała okazja do poznania średniowiecznej codzienności i sposobów radzenia sobie z trudnościami życia bez wynalazków i dzisiejszych udogodnień.

Uwadze nie umknie także magiczna atmosfera, którą tworzą pogańskie wierzenia, kult bogów i legendy o czarownicach. Góry Świętokrzyskie są bogate w prawosławne tradycje, a osada w Hucie Szklanej pokazuje, jak ścierały się ze sobą sfery sacrum i profanum.

3. Bodzentyn

Warto zobaczyć także niewielką miejscowość na północy Gór Świętokrzyskich. W XII i XIII wieku Bodzentyn był ośrodkiem posiadłości biskupich, a w połowie XIV wieku otrzymał prawa miejskie. To urocze miejsce posiada wiele ciekawych zabytków. Możemy zwiedzić gotycki kościół parafialny z XV wieku, Kościół św. Ducha z XVII wieku oraz poznać typowy dla średniowiecza układ architektoniczny miasta.

Bodzentyn, ruina pałacu (zamku) (fot. Mcyfra, opublikowano na licencji CC BY-SA 3.0 pl)

Nad rzeką Psarką wznoszą się ruiny zamku biskupów krakowskich z XIV wieku. Ma on bogatą historię – przeżył lata świetności i liczne zmiany architektoniczne. Przebudowany wiele razy, z gotyckiego zamku obronnego stał się zamkiem renesansowym, by w XVII wieku przyjąć formę barokowej rezydencji pałacowej. Od tego czasu zaczął jednak tracić na znaczeniu i w XIX wieku został opuszczony. Przez lata mieszkańcy Bodzentyna w poszukiwaniu darmowego budulca rozbierali jego mury, co doprowadziło go do obecnego stanu.

Akcja: „Polskie atrakcje! Wakacje z Histmag.org”

W ramach akcji „Polskie atrakcje! Wakacje z Histmag.org” od 6 lipca do 31 sierpnia 2016 roku raz w tygodniu publikować będziemy materiały o zabytkach różnych regionów i miast Polski. Zachęcamy także do nadsyłania własnych materiałów o miejscach wartych odwiedzania na adres: [email protected].

4. Bałtów

W czasie odwiedzania świętokrzyskiej ziemi nie można ominąć Bałtowa – miejsca, w którym przeniesiemy się do epoki dinozaurów, zaobserwujemy życie w głębi oceanicznych wód i poznamy tajemnice prasłowiańskich wierzeń.

Model tyranozaura w JuraParku Bałtowie (fot. Aneta Leszkiewicz (Inetta), opublikowano na licencji CC BY-SA 3.0 pl)

Idąc ścieżką dydaktyczną po parku, poznajemy ponad sto dinozaurów i prehistorycznych zwierząt. Wszystkie modele są naturalnej wielkości i wiernie odwzorowują wygląd stworzeń. Oceanarium natomiast to doskonały przykład połączenia techniki i historii. Dzięki niemu możemy poznać nie tylko prehistoryczne stworzenia, które opanowały ląd i powietrze, lecz także wodę. Trójwymiarowy obraz przenosi nas w głębię oceanu sprzed tysięcy lat, przedstawia podwodne życie i realistyczne zwierzęta wraz z ich opisem.

Prócz prehistorycznego świata Bałtów oferuje nam także podróż do wioski magii i prasłowiańskich wierzeń. Przenosimy się do czasów, w których można było spotkać czarownicę udającą się na sabat, kult przyrody i bożków był na porządku dziennym, a wiele tradycji Ziemi Świętokrzyskiej właśnie zaczynało się kształtować.

Zobacz także:

• Biała dama i czarna księżniczka. 7 atrakcji z okolic Poznania
• 9 miejsc w Częstochowie i okolicach, które warto zobaczyć

5. Bazylika na Świętym Krzyżu

Z podnóża gór przenosimy się na szczyty, a dokładniej na Święty Krzyż. Tam na wysokości prawie 600 m n.p.m. znajduje się najstarsze polskie sanktuarium. Pierwsza wzmianka o nim pochodzi już z XII wieku. Opactwo benedyktyńskie w czasach panowania Jagiellonów pełniło ważną rolę w całym Królestwie Polskim. Wielokrotnie odwiedzane było przez Władysława Jagiełłę, Kazimierza Jagiellończyka, Zygmunta Starego i Zygmunta II Augusta.

Bazylika na Świętym Krzyżu (fot. SkyMaja, opublikowano na licencji CC BY-SA 4.0)

Cały kompleks klasztorny jest atrakcyjny nie tylko pod względem historycznym. Wizyta na Świętym Krzyżu to także podróż po stylach architektonicznych. Możemy podziwiać klasycystyczne wnętrze kościoła, gotycki krużganek klasztorny z XV wieku, barokową furtę klasztorną oraz bramę z XVII wieku.

6. Zamek w Chęcinach

Nad niewielkim miasteczkiem w województwie świętokrzyskim górują ruiny potężnej twierdzy z przełomu XIII i XIV wieku. Przez wiele lat była ona ważnym ośrodkiem politycznym i strategicznym. To stąd Władysław Łokietek wyruszył na bitwę z Krzyżakami w 1331 roku. Rozbudowana przez Kazimierza Wielkiego, stała się największą polską warownią.

Przez pewien czas zamek pełnił także funkcję więzienia oraz rezydencji rodzin królewskich. Od XVI wieku zaczął tracić na świetności. Lata wojen, zniszczenia dokonane przez szwedzkie wojska i wreszcie rozbiory Polski doprowadziły warownię do ruiny. Pod koniec XIX wieku i w późniejszych latach dokonano licznych prac konserwacyjnych, dzięki czemu dziś możemy podziwiać zachowane mury, wysoko wznoszące się baszty i wieże. W jednej z nich utworzono punkt widokowy, z którego można dostrzec nawet wierzchołki Tatr.

Zamek w Chęcinach (fot. Arianus, opublikowano na licencji CC BY-SA 3.0 pl)

Zamek w Chęcinach to nie tylko potężne mury i piękne widoki. Dla tych, którzy szukają mocnych wrażeń, przygotowane jest zwiedzanie ruin nocą. Iluminacje świetlne, tańce z ogniem i legendy, stające się po zmroku jakby bardziej prawdziwe. Chodzą słuchy, że podczas nocnego zwiedzania można dostrzec na murach postać w białej sukni. Jest to podobno duch królowej Bony, która mieszkała na zamku i przechowywała tu swoje skarby. Powiadają, że zdecydowała się wrócić do swojego rodzimego kraju, a jej dobytek wywożono 12 wozami. Most na rzece Nidzie nie wytrzymał takiego ciężaru i skarby zatonęły w wodzie. Ich część miała też zostać na zamku, dlatego królowa teraz pojawia się tam, by odnaleźć zagubione kosztowności.

Redakcja: Agnieszka Woch

Akcja: „Polskie atrakcje! Wakacje z Histmag.org”

W ramach akcji „Polskie atrakcje! Wakacje z Histmag.org” od 6 lipca do 31 sierpnia 2016 roku raz w tygodniu publikować będziemy materiały o zabytkach różnych regionów i miast Polski. Zachęcamy także do nadsyłania własnych materiałów o miejscach wartych odwiedzania na adres: [email protected].