Francisco Franco: „Hiszpania Zjednoczona, Wielka i Wolna!”
Dzieciństwo i młodość
Gen. Francisco Franco Bahamonde w latach 30. XX wieku (fot. domena publiczna). Francisco Franco Bahamonde urodził się 4 grudnia 1892 roku w El Ferrol, małym nadbrzeżnym mieście w północno-zachodniej części Hiszpanii. Do dwunastego roku życia uczęszczał do prywatnej szkoły, prowadzonej przez katolickiego księdza, po czym wstąpił do szkoły morskiej, by podążać śladami służby wojskowej ojca i dziadka. Ponieważ ojciec był człowiekiem ekscentrycznym, rozrzutnym oraz prowadzącym hulaszczy tryb życia, Franco czuł się bardziej związany z matką, pobożną i konserwatywną katoliczką z wyższej klasy średniej. Z powodu przeprowadzonych przez hiszpański rząd cięć budżetowych w 1907 roku zmuszony został do wstąpienia do akademii sił lądowych w Toledo, którą ukończył po trzech latach z ocenami poniżej przeciętnej.
Po krótkim pobycie z powrotem w El Ferrol, Franco zgłosił się na ochotnika do walk przeciwko powstaniu w kontrolowanej przez Hiszpanię części Maroka, gdzie przebywał w latach 1912–1926. W 1913 roku, mając zaledwie 20 lat, otrzymał awans na pierwszego porucznika w prestiżowym regimencie marokańskiej kawalerii. W okresie tym hiszpańscy dowódcy byli opisywani jako niedbali i niekompetentni, młody oficer szybko więc dał się poznać jako człowiek przygotowany do swej roli, zarządzający swymi oddziałami w efektywny sposób. W 1915 roku został najmłodszym kapitanem w Hiszpanii, lecz rok później jego karierę przerwało postrzelenie w podbrzusze, co zmusiło go do powrotu do Hiszpanii. W wieku 33 lat Franco stał się najmłodszym generałem w całej Europie i został nominowany do pokierowania nowo powstałą Akademią Wojskową w Saragossie.
Druga Republika Hiszpańska
Skonstruowana przez króla Alfonsa XIII i generała Miguela Primo de Rivere quasi-militarna dyktatura, która rządziła w Hiszpanii w latach 1923–1930, została zastąpiona przez Drugą Republikę Hiszpańską. W wyborach parlamentarnych w kwietniu 1931 roku obalono monarchię, a zwycięskie partie (Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza i Radykalna Partia Republikańska) przeforsowały ustawy osłabiające role wojska, Kościoła katolickiego oraz najbogatszych przedsiębiorców. Generał, zadeklarowany autorytarny prawicowiec, został potępiony za krytykowanie polityków wdrażających owe działania oraz odesłany do odosobnionego przyczółku w okolicach rodzinnego El Ferrol, a jego Akademię Wojskową zamknięto.
Franco powrócił na scenę polityczną w 1933 roku, kiedy wybory wygrała koalicja centroprawicowa. Rok później przemieścił jednostki z Maroka do Asturii (północna Hiszpania) by stłumić lewicową rewoltę, która pochłonęła 4 tys. ofiar i doprowadziła do dziesiątek tysięcy aresztowań. Sytuacja wewnętrzna kraju była dramatyczna – na ulicach dochodziło do rozbojów i zabójstw politycznych, a chaos wkradał się w szeregi obu stron konfliktu. Kiedy w lutym 1936 roku wybory wygrała koalicja lewicowa, Franco wraz z innymi wojskowymi rozpoczął organizowane przewrotu.
Francisco Franco – zobacz też:
- Nie tylko Orwell – brytyjscy intelektualiści o wojnie domowej w Hiszpanii
- W bojach o wolność Hiszpanii. Udział Polaków w hiszpańskiej wojnie domowej
- Paweł Machcewicz: Terror istniał po obu stronach
Rola w wojnie domowej
Oddelegowany do wojskowego fortu na Wyspach Kanaryjskich, Franco początkowo wahał się czy wesprzeć spisek wojskowy, jednak w pełni zaangażował się po dokonanym przez policjantów zabójstwie Jose Calvo Sotelo, przywódcy prawicowej opozycji parlamentarnej. 18 lipca 1936 roku oficerowie rozpoczęli wielopłaszczyznowe powstanie, które dało im kontrolę nad zachodnią częścią kraju. Rolą generała miało być przetransportowanie żołnierzy z Maroka do Hiszpanii. Nawiązał również kontakt z nazistowskimi Niemcami i faszystowskimi Włochami, uzyskując u nich wsparcie, które trwało przez cały okres wojny domowej (1936-39).
Hiszpania w czasie wojny domowej, październik 1936 roku (na granatowo zaznaczono tereny znajdujące się pod kontrolą frankistów na początku konfliktu, na zielono obszary zajęte przez nich do października 1936 roku, na czerwono zaś ziemie należące do republikanów) (rys. PACO & Addicted04 , na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported) Na przestrzeni kilku miesięcy Franco został ogłoszony szefem opozycyjnego rządu nacjonalistycznego (frankistowskiego) i naczelnym dowódcą ([generalísimo]) sił zbrojnych. Za główny fundament reżimu, niezbędny do zapewnienia wsparcia ludności, uznał on poparcie Kościoła katolickiego oraz połączenie partii rojalistycznych i faszystowskich, rozwiązując jednocześnie wszystkie inne. Na północy kraju frankiści (w tym członkowie faszystowskich oddziałów paramilitarnych) rozstrzelali setki republikanów w mieście Badajoz, a dziesiątki tysięcy więźniów politycznych miało być straconych przez nacjonalistów do końca wojny.
Wewnętrznie podzieleni republikanie, którzy również mieli na sumieniu morderstwa polityczne, nie mogli powstrzymać przemieszczania się nacjonalistów mimo wsparcia Związku Radzieckiego i Brygad Międzynarodowych. Niemieckie i włoskie bombardowania pomogły frankistom zdobyć Asturię i ziemie Basków w 1937 roku. Barcelona, najważniejszy ośrodek oporu republikanów, upadł w styczniu 1939 roku. Madryt poddał się dwa miesiące później.
Polecamy e-book Michała Przeperskiego „Gorące lata trzydzieste. Wydarzenia, które wstrząsnęły Rzeczpospolitą”:
Książkę można też kupić jako audiobook, w tej samej cenie. Przejdź do możliwości zakupu audiobooka!
Rządy dyktatorskie
Wojna domowa spowodowała ucieczkę z kraju wielu ważnych republikanów, a na tych, którzy zostali, czekały sądy polowe. Trybunały te skazały na śmierć kolejne tysiące obywateli Hiszpanii, a sam Franco w połowie lat 40. miał mieć pod kluczem 26 tys. ludzi. Reżim frankistów uczynił katolicyzm jedyną akceptowalną religią, zakazał Katalończykom i Baskom posługiwania się ojczystym językiem poza domem i nadawania dzieciom tradycyjnych imion. W całym kraju rozwiązano związki zawodowe, propagowano ekonomiczną samowystarczalność i tworzono szeroko rozwiniętą siatkę szpiegowską, mającą na celu inwigilowanie życia zwykłych obywateli.
Mimo sympatyzowania z państwami Osi, Franco trzymał się z dala od II wojny światowej, wysłał jednak 50 tys. ochotników do walki po stronie Niemców na froncie wschodnim. Dyktator otworzył również porty dla niemieckich łodzi podwodnych i zajął, zarządzane międzynarodowo, miasto Tanger w Maroku. Zaraz po wojnie Hiszpania znalazła się w dyplomatyczno-gospodarczej izolacji, która zmniejszała się w miarę wzrostu napięcia zimnej wojny. W 1953 roku pozwoliła ona Stanom Zjednoczonych na zainstalowanie na swojej ziemi trzech baz lotniczych i jednej morskiej w zamian za pomoc ekonomiczną i wojskową.
Generał Francisco Franco uważał, iż nie traktował brzemienia władzy jako szczególnie ciężkiego, a jego rządy odznaczały się całkowitą pewnością siebie i niewrażliwością na krytykę. Wykazywał on wyraźną zdolność polityczną do szacowania wpływu na stan rzeczywisty grup społecznych takich jak umiarkowani liberałowie czy skrajni reakcjoniści, których poparcie było mu niezbędne. Potrafił również sprawić, iż winą za wadliwe elementy władzy obarczano nie jego, a jego ministrów (przykład „Falangi”, której znaczenie redukowano od wczesnych lat 40., aż przestała się jednoznacznie kojarzyć z ruchem quasi-faszystowskim).
Przeczytaj również:
- Hitler i Franco – historia szorstkiej przyjaźni
- Abdykacja Juana Carlosa I – niespodzianka, której oczekiwano
Wraz z wiekiem generał poświęcał coraz mniej czasu na przyziemne kwestie polityczne, oddając się łowiectwu i wędkarstwu. Cenzura prasy i elementy aparatu policyjnego zelżały, a protesty i strajki stały się powszechnym zjawiskiem. Zaimplementowano również niektóre mechanizmy wolnorynkowe, wzrosły wpływy z turystyki, a Maroko odzyskało niepodległość.
Valle de los Caidos - mauzoleum upamiętniające poległych nacjonalistów, w centrum którego pochowany został gen. Franco. Co jakiś czas w hiszpańskiej debacie publicznej pojawia się postulat przebudowy tego miejsca i ekshumacji zwłok generalissimusa (fot. Pablo Forcén Soler). Hiszpania po śmierci Franco
Jeszcze w 1947 roku, w wyniku przeprowadzonego przez dyktatora referendum (co było rzadkim zjawiskiem w krajach autorytarnych) ogłoszono, że jego następcą zostanie król, a on sam otrzyma tytuł dożywotniego regenta. W 1969 roku wybrał na to stanowisko księcia Juana Carlosa, wnuczka króla Alfonsa XIII. Mimo, iż Juan Carlos spędził długi czas wśród popleczników dyktatora, samemu go wychwalając, wkrótce po objęciu tronu (22 listopada 1975 roku) zaczął wprowadzać zmiany systemu, m.in. legalizując partie polityczne.
Pierwsze wybory w Hiszpanii wolnej od Francisco Franco odbyły się w czerwcu 1977 roku i, pomijając 18-godzinny bunt w 1981 roku, kraj ten pozostaje demokratyczny od tej pory.
Bibliografia:
- Payne Stanley G., Francisco Franco [w:] Britannica.com [dostęp: 19 listopada 2015 roku] <[http://www.britannica.com/biography/Francisco-Franco]>.
- Francisco Franco [w:] History.com [dostęp:19 listopada 2015 roku] <[http://www.history.com/topics/francisco-franco]>.
