Jacek Cielecki - „Nadzieja wdeptana w błoto” - recenzja i ocena
„Nadzieja wdeptana w błoto” (pomijając krótki wstęp) rozpoczyna się od nakreślenia krótkiego rysu historycznego Estonii w latach 1914-1944. Czytelnikowi zostają przedstawione najważniejsze wydarzenia oraz postacie ze wspomnianego okresu. Autor sporo miejsca poświęca okolicznościom, które przyczyniły się do zawarcia sojuszu Estończyków z Niemcami podczas II wojny światowej. W części dotyczącej lat 1941-1944 zostają również skrótowo omówione jednostki estońskie, które wchodziły w skład Wehrmachtu lub Waffen SS. Kolejne rozdziały są już stricte poświęcone „głównemu bohaterowi” czyli 20 dywizji Grenadierów SS w okresie od września 1944 (ewakuacja z Estonii) do maja 1945 (kapitulacja w Czechach). Lwią część książki stanowią opisy walki Estończyków na terenie Śląska Opolskiego oraz Dolnego Śląska. Szczegółowo przedstawiony jest również pobyt części estońskich oddziałów w Danii oraz Czechach. Sama praca składa się również z innych ciekawych rozdziałów, które przedstawiam w dalszej części niniejszej recenzji.
Czytając prace Cieleckiego, można od razu zauważyć ile autor poświęcił pracy, aby jak najdokładniej opisać szlak bojowy estońskiej dywizji Waffen SS. Pierwsze co rzuca się w oczy to ogrom wykorzystanych materiałów źródłowych. Choć historia Estończyków została przedstawiona przede wszystkim w oparciu o źródła pochodzące z The Estonian War Museum oraz The Estonian State Archiv, Cielecki wykorzystuje w swej książki materiały pochodzenia niemieckiego, rosyjskiego, polskiego, a nawet węgierskiego. Czytelnik tym samym zapoznaje się z historią jednostki z wielu perspektyw. To tym istotniejsze, że choć wspomniane dokumenty opisują te same wydarzenia, to często znacząco różnią się w szczegółach. Autor wykorzystał w swojej pracy wiele wspomnień estońskich weteranów dywizji, które ubarwiają główną narrację.
Książka oprócz opisu wojennych losów Estończyków, przedstawia również czytelnikowi umundurowanie oraz wyposażenie estońskich żołnierzy w ostatnich dwóch latach wojny. W osobnym rozdziale zostały zamieszczone liczne skany dokumentów związanych z estońską dywizją Waffen SS. Wśród skanów znajdziemy dyplomy odznaczeń wojskowych, dwujęzyczny Soldbuch, fragment estońskiego śpiewnika czy listy. Całość książki zamyka osiem dodatków (w języku polskim), które stanowią swego rodzaju suplement do całej pracy.
„Nadzieja wdeptana w błoto” nie koncentruje się wyłącznie na wojennych losach Estończyków służących w 20 dywizji Grenadierów SS. Rozdział IX jest poświęcony estońskim śladom, które pozostały na terenie Śląska Opolskiego, po zakończeniu działań wojennych. Wspomniany rozdział skupia się przede wszystkim na udziale autora książki przy ekshumacji poległych żołnierzy estońskich i niemieckich. Czytając ten krótki rozdział, czytelnik sam może sobie uświadomić jak ważne jest praca historyków, pasjonatów, stowarzyszeń i organizacji, które poświęcają swój czas, aby bliscy poległych i zaginionych dowiedzieli się czegokolwiek o losie swoich krewnych. Do wyobraźni szczególnie przemawiają zamieszczone w tej części kolorowe zdjęcia z prac ekshumacyjnych, które przedstawiają tak poległych, jak i ich osobiste pamiątki takie jak nieśmiertelniki, obrączki czy zegarki.
Skoro już o zdjęciach mowa, ich liczba zamieszczona w publikacji jest przeogromna. Na blisko 540 stronach książki znajdziemy bowiem ponad 200 zdjęć, które można podzielić na cztery kategorie. Pierwsza z nich to historyczne zdjęcia dotyczące lat 1914-1945. Większość zdjęć z tej grupy przedstawia licznych bohaterów niniejszej książki. Drugą kategorię prezentują zdjęcia z sesji zdjęciowej GRH „Festung Breslau”, które powstały na potrzeby książki. Rekonstruktorzy odtworzyli najważniejsze wydarzenia oraz bitwy, o których mowa w pracy. Trzecia część materiału zdjęciowego dotyczy skanów wspomnianych przeze mnie dokumentów. Ostatnią kategorię stanowią fotografie z ekshumacji. Oprócz zdjęć w książce znajdziemy również liczne mapy, które przedstawiają szlak bojowy 20 dywizji grenadierów SS.
Pod względem merytorycznym do pracy Jacka Cieleckiego ciężko się w jakikolwiek sposób przyczepić. Na pochwałę zasługuję również wydanie samej książki (w całej pracy znalazłem tylko jedną literówkę). Jeżeli miałbym na coś zwrócić uwagę, to na pewną niekonsekwencję w nazewnictwie miejscowości, które są umieszczone na mapkach przedstawiających działania bojowe dywizji. Miejscowości pojawiające się na mapkach do strony 240 są podane w języku niemieckim, natomiast od strony 263 w języku polskim. Szkoda, że nie zdecydowano się przy mapach na zamieszczeniu nazw miejscowości w dwóch językach, tym bardziej, że w tekście książki ta reguła jest ściśle przestrzegana.
„Nadzieję wdeptaną w błoto” w wielowymiarowy sposób opisuje historię jednej z 38 powstałych w latach 1939-1945, dywizji Waffen SS. Grono osób, którym mogę polecić pracę Jacka Cieleckiego jest całkiem spore. W książce interesujące informacje znajdą zarówno pasjonaci walk na Śląsku w 1945 roku jak i ci, którzy interesują się tematyką Waffen SS. Cieszy również to, że autor nie skoncentrował się wyłącznie na opisie samych działań wojennych, jak to ma miejsce w podobnych pracach. Czytelnik otrzymuje do rąk monografię, która pozwala zrozumieć motywy, którymi kierowali się Estończycy wstępując do Waffen SS, poznać ich wojenną historię jak i samemu przekonać się jak ważne jest pielęgnowanie historii – zarówno w wymiarze powszechnym jak i lokalnym.
