Karolina Wichowska - „«Łączka». Poszukiwania i identyfikacja ofiar terroru komunistycznego” – recenzja i ocena
Zobacz też: Żołnierze Wyklęci – historia i pamięć
Wraz z uruchomieniem przez IPN programu poszukiwań i identyfikacji osób, które na mocy stalinowskich wyroków śmierci zostały pochowane (a właściwie wrzucone do dołów) na Powązkach, ruszyła ogromna akcja zarówno edukacyjno-informacyjna, ale także naukowa. Proces identyfikacji niesie bowiem za sobą nie tylko oględziny wydobytych szkieletów, ale przede wszystkim ogromnie zaawansowane badania genetyczne.
Praca „Łączka”. Poszukiwania i identyfikacja ofiar terroru komunistycznego pochowanych na warszawskich Powązkach to książka ze wszech miar niezwykła. To pierwsza publikacja, która w sposób przystępny (a także wolny od mniej lub bardziej racjonalnych zarzutów stawianych instytucją zaangażowanym w projekt – o czym później) wyjaśnia całą metodykę prac, które umożliwiają identyfikację ofiar terroru stalinowskiego. To także książka, która opisuje doświadczenia rodzin, których ojcowie i bracia zostali zamordowani w majestacie ówczesnego prawa i pochowani w bliżej nie znanym miejscu.
Czytelnik, który sięgnie po tą pozycję będzie zapewne co najmniej zdziwiony. Nie jest to bowiem niestrawny wywód dotyczący metod namnażania nici kwasu dezoksyrobonukleinowego, pozwalających na porównanie struktur chromosomów z materiałem genetycznym pobranym od rodzin. Karolina Wichowska w przystępnych słowach wyjaśnia procedury, jakimi poddawane są wydobyte z jam grobowych szczątki. Dzięki temu każdy z łatwością zapamięta, że fragmenty kości kruszone są w specjalnym młynku kriogenicznym, w obecności ciekłego azotu o temperaturze –196 stopni Celsjusza. Wszystkie zawiłe procedury, pozwalające na uzyskanie odpowiedniego materiału genetycznego nie pozostawiają dzięki temu ani grama tajemniczości, ani też miejsca na podejrzenia o niewłaściwe traktowanie pozyskanego DNA (zarówno tego od członków rodzin, jak i ofiar).
Warto wspomnieć w tym miejscu, że prowadzone przez naukowców z Polskiej Bazy Genetycznej Ofiar Totalitaryzmów są wykonywane w takiej skali, że pozwalają m.in. na ocenę trwałości stosowanych urządzeń. Tymi pracami interesują się naukowcy w całej Europie, a coraz częściej mówi się o przeprowadzeniu takiego samego projektu w skali całego kontynentu. Dzięki tym działaniom kraje zachodniej części Europy mogą również uświadomić sobie, co przeżywała sprzedana w Jałcie Polska, która musiała zmierzyć się z największym totalitaryzmem XX wieku.
Polecamy e-booka „Z Miodowej na Bracką”:
Jednak poszukiwania na „Łączce” to nie tylko nauka. To jednak przede wszystkim indywidualna historia każdej rodziny, której bliscy zostali zamordowani przez komunistów. Dzięki rozmowom Karoliny Wichowskiej z dziećmi i najbliższymi ofiar, a także zamieszczonym notom biograficznym zidentyfikowanych Żołnierzy Wyklętych czytelnik łatwo przechodzi od poziomu abstrakcyjnych liczb i anonimowych jam grobowych do konkretnych, indywidualnych losów. Bo ofiar zbrodni jest więcej niż pochowanych żołnierzy.
Pisząc o tej książce nie sposób nie wspomnieć o toczących się dyskusjach na temat rozmiarów i wyglądu Panteonu, w którym mają zostać pochowani zidentyfikowani Żołnierze Wyklęci. Autorka pracy nie porusza szerzej owych kontrowersji, ale czytelnik zorientowany w materii toczącego się sporu łatwo dostrzeże, że wśród osób mających jakiekolwiek zastrzeżenia czy do sposobu prowadzonych prac, czy też do form upamiętnienia i pochówku brakuje bezpośrednich zainteresowanych. Brakuje rodzin zidentyfikowanych ofiar. Dla nich liczy się fakt, że w końcu ich bliscy mają swoje własne, imienne groby.
Choć w chwili obecnej imię odzyskało czterdziestu siedmiu Żołnierzy Wyklętych, to przed zespołem zajmującym się identyfikacją i ekshumacjami jest jeszcze wiele pracy. Szlachetne jest, że podjęto trud odnalezienia ofiar terroru stalinowskiego. Chwalebne jest także, że wyważona i łatwa w odbiorze praca Karoliny Wichowskiej skłania się raczej do rozwiania narosłych wokół poszukiwań mitów, uprzedzeń i obaw. Może dzięki temu więcej osób, których bliscy zostali pochowani w bezimiennych mogiłach zgodzi się oddać swój materiał genetyczny i zdeponować go w Polskiej Bazie Genetycznej Ofiar Totalitaryzmów.
Jednak czy na pewno wszyscy, którzy stracili życie w wyniku represji komunistycznych doczekają się odkrycia? W moim mieście jest kilka miejsc, o których mówi się, że były miejscami ubeckich pochówków. Jednak czy ktoś kiedyś będzie szukał mojego pradziadka Ślązaka, którego jedyną winą było, że służył w obcym mundurze, żeby jego rodzina przeżyła? Obawiam się że nikt. A przecież on też zasługuje na przywrócenie pamięci o nim.
Pomimo pewnych osobistych rozterek, książkę „Łączka”. Poszukiwania i identyfikacja ofiar terroru komunistycznego pochowanych na warszawskich Powązkach zdecydowanie polecam. Niech chociaż rodzinom Żołnierzy Wyklętych uda się wskrzesić pamięć o swoich zmarłych.
