Tajemnice Cmentarza Bródnowskiego - stulecie przyłączenia Targówka i Bródna do Warszawy (część 1.)
Niniejszy miniprzewodnik nie będzie powtórzeniem dobrze znanych opracowań. Poświęcony zostanie osobom, o których milczą dotychczasowe monografie cmentarne. Z lakonicznych inskrypcji nagrobnych, zdigitalizowanych i zindeksowanych akt metrykalnych, wzmianek prasowych, nekrologów, ksiąg adresowych, wreszcie rozmaitych, czasem zupełnie zaskakujących monografii udało się choć w niewielkim stopniu zaprezentować 23 postacie, przeważnie zupełnie już zapomniane, a zajmujące ważne miejsca w lokalnej (i nie tylko) społeczności. Z okazji zbliżającej się 100. rocznicy przyłączenia Targówka i Bródna do granic Warszawy warto poznać tych, których w ostatniej drodze odprowadzono właśnie na to odległe przedmieście z różnych zakątków miasta i okolic.
1. Władysław Lutyński, naczelnik Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego, wiceprezes Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, obywatel przedmieścia Pragi (5A-V/VI-1)
Grobowiec Władysława i Pauliny Lutyńskich Urodził się w 1829 r. jako syn Ludwika i Józefy z Szenenbergów. Wedle taryfy miejskiej z 1854 r. mieszkał przy ul. Ogrodowej 16. Poślubił wdowę Paulinę Zofię Skierkowską z domu Jaworowską, córkę praskiego szynkarza Jana i Adelajdy z Majznerów, 1 lutego 1877 r. w kościele Matki Boskiej Loretańskiej. Co ciekawe, 17 lat wcześniej Lutyński był świadkiem na jej pierwszym ślubie... Para całe dalsze życie spędziła w domu rodzinnym Jaworowskich przy ul. Wołowej 14 na Pradze. Władysław Lutyński pełnił funkcję urzędnika Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego, ostatecznie awansował na naczelnika Dyrekcji Głównej. Za wzorową pracę został odznaczony orderami, co podkreślono zarówno w nekrologu, jak i na epitafium. Działał również na niwie społecznej. Był wiceprezesem Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności. Zmarł 10 stycznia 1898 r. Nabożeństwo żałobne odbyło się w kościele Loretańskim 12 stycznia, a 14 stycznia o godz. 14:00 nastąpiła eksportacja zwłok z domu rodzinnego na cmentarz św. Wincentego. Paulina Lutyńska przeżyła męża o 23 lata. Zmarła 18 marca 1921 r. w wieku 77 lat.
Źródła: Geneteka: Parafia św. Krzyża- akt małżeństwa nr 157 z 1860 r.; Parafia Matki Boskiej Loretańskiej – akt urodzenia nr 167 z 1844 r, akt małżeństwa nr 27 z 1877 r.; „Kurier Warszawski”: nr 11/1898 s. 7; Skorowidz mieszkańców miasta Warszawy z przedmieściami na rok 1854.
Zobacz także:
2. Sylwester Dawid Lankajtes, właściciel fabryki kleju, obywatel przedmieścia Targówek. (7A-VI-10)
Pomnik Sylwetra Lankajstesa Urodził się 30 grudnia 1856 r. na Pradze jako syn garbarza Aleksandra Lankajtesa (1822-1862) i Eleonory z domu Will. Jego ojciec w skorowidzu mieszkańców z 1854 r. figurował również jako rządca domu przy ul. Mizernej na Pradze. Sylwester Lankajtes ochrzczony został w kościele Loretańskim 31 maja 1857 r. W 1891 r. poślubił Zofię Domicellę Strzałkowską. Był właścicielem kolonii nr 18c na Targówku, gdzie prowadził fabrykę kleju skórnego i sortownię sierści zwierzęcej, jeden z najstarszych zakładów przemysłowych w tej okolicy. Przedsiębiorstwo w szczytowym okresie rozwoju w 1908 r. zatrudniało 80 robotników i osiągało obrót roczny w wysokości ok. 70 tys. rubli. W 1905 r. jako jeden z wielu przedsiębiorców podpisał protest Koła Przemysłowców przeciwko posądzeniu ich w depeszy rządowej o żądanie wprowadzenia stanu wojennego w związku z falą strajków robotniczych. Zmarł 3 października 1909 r. w wieku 53 lat. Wyprowadzenie zwłok z domu na Targówku do kościoła Matki Boskiej Loretańskiej nastąpiło 5 października. Nazajutrz, po odbytym nabożeństwie, zmarłego odprowadzono na cmentarz do grobu rodzinnego.
Źródła: Geneteka: Parafia Matki Boskiej Loretańskiej- akt urodzenia nr 139 z 1857 r., akt małżeństwa nr 251 z 1891 r; „Kurier Warszawski”: nr 320/1905 s. 11; nr 274/1909 s. 6; Jan Berger, Z dziejów Targówka, „Rocznik Warszawski” t. 9/1969 s. 80; Skorowidz mieszkańców miasta Warszawy z przedmieściami na rok 1854.
3. Wanda Felicja Lankajtes, pielęgniarka, pedagog, działaczka społeczna, uczestniczka Powstania Warszawskiego (7A-VI-12)
Tablica nagrobna Wandy Felicji Lankajtes Urodziła się na Targówku 31 lipca 1896 r. jako córka właściciela fabryki kleju Sylwestra Dawida Lankajtesa i jego żony Zofii Domicelli ze Strzałkowskich. W latach 1915-1918 studiowała w Wolnej Wszechnicy Polskiej, po czym do 1923 r. pracowała jako sekretarka w Gimnazjum im. Marii Konopnickiej. W 1925 r. ukończyła Warszawską Szkołę Pielęgniarek, w której następnie pracowała jako nauczycielka i wreszcie wicedyrektorka. Kształciła się również zagranicą, m. in. w Austrii, Belgii, Francji, Holandii, Norwegii, Kanadzie i Stanach Zjednoczoczonych. Pod wpływem doświadczeń ze stypendiów zagranicznych opracowała nowoczesne programy – kształcenia polskich pielęgniarek oraz opieki nad rodzinami dotkniętymi gruźlicą. Prowadziła szkolenia oraz inspekcje w warszawskich przychodniach zdrowia. Redagowała pismo „Pielęgniarka Polska“. Aktywnie działała w Polskim Towarzystwie Pielęgniarskim oraz jako prezeska w Polskim Stowarzyszeniu Pielęgniarek Zawodowych. W czasie Powstania Warszawskiego pracowała w szpitalu utworzonym na terenie szkoły pielęgniarskiej przy ul. Koszykowej 78, który stanowił filię Szpitala Dzieciątka Jezus. Po upadku walk placówka została ewakuowana do Piastowa. Po powrocie do Warszawy Wanda Lankajtes została radcą w Ministerstwie Zdrowia w Departamencie Organizacji w Wydziale Zasobów Leczniczych i Szkolenia. Od 1951 r. pracowała w Głównej Bibliotece Lekarskiej. Zmarła 6 września 1970 r.
Źródła: Geneteka: Parafia Matki Boskiej Loretańskiej – akt urodzenia nr 907 z 1897 r.; Encyklopedia dla pielęgniarek, red. J. Bogusz, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, wyd. II, Warszawa 1982, s. 185-186; B. Urbanek, Pięlęgniarki i sanitariuszki w Powstaniu Warszawskim w 1944 r., wyd. PWN Warszawa 1988, s. 154, 271, 374.
Dziękujemy, że z nami jesteś! Chcesz, aby Histmag rozwijał się, wyglądał lepiej i dostarczał więcej ciekawych treści? Możesz nam w tym pomóc! Kliknij tu i dowiedz się, jak to zrobić!
4. Antoni Kochański, obywatel przedmieścia Nowej Pragi, posesjonat, działacz społeczny. (9A-I/II-1)
Grób Antoniego Kochańskiego Antoni Kochański był właścicielem kilku sukcesywnie skupowanych posesji na Nowej Pradze, m. in: przy ulicy Czynszowej 7, 8, 9, 10; Stalowej 17, 19, 21, Szwedzkiej 47, Wileńskiej 41, 43 (numeracja z przełomu XIX i XX w.). Na części tego obszaru w latach 1911-1914 powstał zespół kamienic robotniczych Władysława Pachulskiego i Andrzeja Domańskiego ze znanym bazarem pośrodku. Sam Kochański mieszkał w kamienicy przy ul. Wileńskiej 41. Jako jeden z zamożniejszych mieszkańców Nowej Pragi aktywnie działał na rzecz lokalnej społeczności. W 1891 r., wraz z przyłączeniem Nowej Pragi do granic Warszawy, został zastępcą przewodniczącego 2. praskiego oddziału Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności. Zmarł 9 grudnia 1910 r. w wieku 66 lat. Nabożeństwa żałobne odbyły się w kościele św. Anny 11 grudnia o godz. 10:00 oraz 12 grudnia o godz. 11:00, po czym nastąpiło odprowadzenie na cmentarz św. Wincentego do grobu rodzinnego. Wedle zapisu testamentalnego Antoni Kochański zapisał plac o wartości 20 tys. rubli pod budowę nowego kościoła tudzież szkoły na Nowej Pradze, przeznaczył również po 1 tys. rubli na nowy ołtarz w kościele św. Floriana i na potrzeby kościoła św. Anny.
Źródła: „Kurier Warszawski”: nr 22/1891 dod. por. s. 2; nr 341/1910 s. 8; nr 342/1910 s. 14, nr 344/1910 s. 3; nr 97/1911 dod. por. s. 3; M. Pilich, Ulice Nowej Pragi, wyd. Veda, Warszawa 2004, s. 51-52; J. Zieliński, Atlas architektury ulic i placów Warszawy, t. 2, Warszawa 1996, s. 170; Adresy Warszawy na rok 1908, red. A. Żwan, Warszawa 1909; Taryfa domów Warszawy i Pragi z przyłączonemi przedmieściami i najświeższym podziałem sądowym. Specjalnie dla „Kalendarza Warszawskiego” sprawdzana i uzupełniana, Warszawa 1893.
5. Andrzej Tarnowski, właściciel składu fortepianów. (9A-III-10)
Nagrobek Andrzeja Tarnowskiego Andrzej Tarnowski był właścicielem składu fortepianów, który prowadził w reprezentacyjnej kamienicy Andrzeja Stachowskiego przy ulicy Królewskiej 3, nieopodal Krakowskiego Przedmieścia. Z ogłoszenia zawartego w „Kurierze Warszawskim“ 31 maja 1895 r. wiadomo, że w swoim zakładzie Tarnowski prowadził zarówno sprzedaż, wynajem, jak i naprawę fortepianów i pianin. Zmarł 25 października 1904 r. w wieku 60 lat. Nabożeństwa żałobne odbyły się w kościele św. Krzyża 27 i 28 października. Po śmierci Andrzeja Tarnowskiego skład fortepianów prowadziła w tym miejscu jego żona Aniela z domu Orłow, którą poślubił w 1890 r.
Źródła: Geneteka: Parafia Świętego Krzyża- akt małżeństwa nr 177 z 1890 r.; Adresy Warszawy na rok 1908, red. A. Żwan, Warszawa 1909; Kurier Warszawski: nr 149/1895 s.15; nr 297/1904 s. 6.
Zobacz także:
- Warszawa i Mazowsze za panowania Wazów (cz. 1)
- Rzecz o tym, jak Krzyżacy zbudowali Warszawę;2?linkwew
Ogłoszenie Andrzeja Tarnowskiego. Kurier Warszawski 1895 r. nr 149 6. Kazimierz Malkowski, obywatel Pruszkowa, były maszynista kolei nadwiślańskiej. (9A-VI-1)
Grobowiec Kazimi„erza Malkowskiego Kazimierz Malkowski zmarł 10 grudnia 1913 r. w wieku 59 lat. Chociaż mieszkał w Pruszkowie, gdzie posiadał własny dom, został pochowany na odległym Cmentarzu Bródnowskim. Prawdopodobnie to miejsce wykupił mu Zarząd Kolei Nadwiślańskiej, z którą był zawodowo związany. W nekrologu zamieszczonym przez jego dzieci czytamy, że trumna z ciałem Malkowskiego miała dotrzeć do Warszawy Koleją Warszawsko-Wiedeńską, a następnie od rampy miał przejść kondukt aż na cmentarz.
Źródło: „Kurier Warszawski”:. Nr 343/1913 s. 8.
7. Franciszka z Mroziewiczów i Leon Gąsiorowscy, właściciele sklepu spożywczego, ofiary zbrodni. (9B-IV-2/3)
Franciszka i Leon Gąsiorowscy pobrali się w 1890 r. w kościele Matki Boskiej Loretańskiej na Pradze. Przez wiele lat prowadzili sklep spożywczy, najpierw przy ul. Grochowskiej 17, a następnie przy ul. Strzeleckiej 21 na Nowej Pradze. Zostali zamordowani przez nieznanych sprawców podszywających się pod klientów 9 października 1929 r. Nazajutrz „Kurier Warszawski“ w sensacyjnym artykule pod tytułem Zamordowanie małżeństwa i obrabowanie sklepu donosił: (...) Gdy dziś około godz. 7-ej zaczęli schodzić się kupujący, a sklep był zamknięty, dozorca zawiadomił policję. Ślusarz w obecności policji otworzył drzwi od strony bramy. W mieszkaniu zastano wielki nieład, świadczący o gospodarce złodziejskiej. Łóżka były zasłane, z czego wnioskować należy, że Gąsiorowscy nie spali. W sklepie również były poprzewracane towary. Pomimo szczegółowych poszukiwań policja nie mogła znaleźć Gąsiorowskich ani w sklepie, ani w mieszkaniu. Gdy podniesiono klapę w podłodze za ladą sklepową, skąd prowadziło wejście do piwnicy, znaleziono tam bez życia małżonków. Śmierć nastąpiła wskutek uduszenia. Gąsiorowscy obwiązani byli szmatami, któremi również mieli zakneblowane usta. Zbrodniarze weszli do sklepu od strony bramy, po zamknięciu od frontu. Było ich 2 lub 3. Sądząc ze znalezionej pokrajanej wędliny, leżącej na wadze, przypuszczać należy, że jedno z małżonków zajęte było obsługiwaniem przybyłych. Wtedy to zbrodniarze ogłuszyli Gąsiorowskich silnemi uderzeniami w głowę, poczem zaciągnęli do piwnicy i tam udusili. Co się stało łupem morderców, na razie nie ustalono (...). Gąsiorowska miała 59 lat, a jej mąż - 64. Dziś o tej strasznej zbrodni informuje tylko lakoniczny napis na nagrobku.
Źródła: Geneteka: Parafia Matki Boskiej Loretańskiej – akt małżeństwa nr 279 z 1890 r; Księga adresowa Warszawa na rok 1920, red. T. Koźmiński, Warszawa 1920; „Kurier Warszawski”: nr 278/1929 wyd. wiecz. s. 7-8.
Grób Franciszki i Leona Gąsiorowskich Polecamy e-booka „Z Miodowej na Bracką”:
8. Maria Zuzanna z Grodzkich Pawlikowska, żona rektyfikatora Monopolu Spirytusowego. (11A-I-19)
Nagrobek Marii Zuzanny Pawlikowskiej Okazały nagrobek z rzeźbą, jeden z nielicznych odrestaurowanych zabytków cmentarza, kryje szczątki żony majstra fabrycznego. Piotr Pawlikowski był rektyfikatorem, czyli osobą odpowiedzialną za destylację wódki w Monopolu Spirytusowym przy ul. Ząbkowskiej na Pradze, dzisiejszym Koneserze. Małżonkowie pobrali się w 1880 r. w kościele św. Aleksandra na placu Trzech Krzyży. Następnie, po objęciu przez Pawlikowskiego posady w uruchomionych zakładach, zamieszkali w przylegającym do fabryki budynku przy ul. Ząbkowskiej 27. Maria Zuzanna Pawlikowska zmarła 13 marca 1912 r. w wieku 54 lat. Zrozpaczeni mąż i syn zorganizowali zmarłej potrójne nabożeństwo żałobne kolejno 14, 15 i 16 marca, po czym nastąpiło wyprowadzenie doczesnych szczątków na cmentarz na Bródnie.
Źródła: Geneteka: Parafia św. Aleksandra – akt małżeństwa nr 173 z 1880 r.; Adresy Warszawy na rok 1908, red. A. Żwan, Warszawa 1909; „Kurier Warszawski”: nr 73/1912 s. 12.
9. Brunon Juliusz Francke, ajent Depo Praga Kolei Nadwiślańskiej, obywatel Pragi. (11A-V-3)
Grób rodziny Konarzewskich i Francke Kolejny pracownik kolei, którego pomnik znajduje się w najbardziej reprezentacyjnej części cmentarza. Brunon Francke był dzierżawcą Depo, czyli parowozowni Kolei Nadwiślańskiej na Nowym Bródnie. W 1885 r. poślubił Apolonię Konarzewską, córkę Ludwika i Apolonii z Morzów, właścicieli domu przy ul. Radzymińskiej 14, w którym zamieszkała potem młoda para. Francke zmarł 5 października 1902 r. w wieku 43 lat. Msza żałobna odbyła się 7 października w kościele św. Floriana, po czym po południu nastąpiło wyprowadzenie zwłok z domu na cmentarz do grobu teściów.
Źródła: Geneteka: Parafia Matki Boskiej Loretańskiej – akt ślubu nr 165 z 1885 r.; „Kurier Warszawski”: nr 116/1900 s. 7; nr 276/1902 s. 7.
10. Tymoteusz Bornstaedt (Borenszted), obywatel Kamionka, właściciel kamienicy, członek Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności (13C-VI-1)
Urodził się 22 sierpnia 1852 r. w Warszawie jako syn cukiernika Leonarda i Ludwiki z Białobrzeskich, zamieszkałych przy ul. Ślepej 300 na Starym Mieście. Ród Bornstaedtów (Borensztedów) wywodził się ze starej szlachty pomorskiej. W akcie ślubu rodziców Bornstaedta z 1849 r. figuruje, że Leonard urodził się we wsi Zieliniec w ziemii poznańskiej. Tymoteusz Bornstaedt poślubił prażankę Julię Wyrzykowską, córkę Makarego oraz Zofii z Obrębskich, 4 lipca 1877 r. i prawdopodobnie w tym czasie przeniósł się na Pragę. W 1884 r. Bornstaedtowie zakupili od Kazimiery i Daniela Grochowskich posesję na Kamionku przy obecnej ul. Mińskiej 11/15. Po przyłączeniu przedmieścia do Warszawy w 1891 r. wznieśli na niej jedną z pierwszych murowanych kamienic w dzielnicy, a 10 lat później dobudowali do niej oficynę. W lokalnej społeczności Bornstaedt zasłynął przede wszystkim jako działacz społeczny. Był członkiem Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, a od 1914 r. instruktorem i opiekunem cyrkułowym z ramienia Rady Głównej Opiekuńczej. Koordynował m. in. zaopatrzenie lokalnej ludności w żywność, a także opiekę nad rodzinami powołanych na front rezerwistów. Zmarł 17 października 1917 r. w wieku 65 lat. Nabożeństwo żałobne odbyło się 23 października w kościele Bożego Ciała na Kamionku. Spoczął w grobowcu rodzinnym.
Źródła: Geneteka: Parafia Świętego Krzyża – akt małżeństwa nr 285 z 1849 r.; Parafia św. Jana – akt urodzenia nr 694 z 1852 r, parafia Matki Boskiej Loretańskiej – akt małżeństwa nr 74 z 1877 r; „Kurier Warszawski”: nr 218/1914 s. 4;. nr 292/1917 wyd. wiecz. s. 3; J. Zieliński, Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy, tom 11, Warszawa 2005, s. 61, 67-69.
Grobowiec rodziny Bornstaedtów Zobacz także:
11. Stanisław Janicki, kuchmistrz, właściciel restauracji w Hotelu Europejskim. (17D-I-6)
Grobowiec Stanisława Janickiego i rodziny Bagrowiczów Legenda warszawskiej gastronomii belle epoque. Pierwsze kroki w zawodzie kucharza stawiał u słynnego warszawskiego restauratora Filipa Bouquerela (1818-1875), „ostatniego czystej rasy francuskiej kucharza w Polsce“. Następnie Janicki przez 30 lat był szefem kuchni w Klubie Myśliwskim. Zwieńczeniem jego kariery zawodowej stało się otwarcie do spółki z Józefem Wysakowskim eksluzywnej restauracji w Hotelu Europejskim. Lokal znajdował się w największej i najbardziej reprezentacyjnej sali hotelowej, budził zachwyt wielkowymiarowymi zwierciadłami oraz barwymi stiukami projektowanymi przez Leandra Marconiego. Stanisław Janicki był ponadto założycielem Warszawskiego Cechu Kucharzy oraz inicjatorem pierwszej wystawy kucharskiej w Warszawie. Działał również aktywnie na polu kształcenia zawodowego młodych kucharzy. Został protektorem i członkiem komisji edukacyjnej wieczorowych kursów gastronomicznych. Mieszkał przy ul. Nowy Świat 40. Zmarł 29 stycznia 1911 r. w wieku 53 lat. Nabożeństwo żałobne odbyło się 31 stycznia w kościele św. Antoniego przy ul. Senatorskiej. Poświęcił się całkowicie sztuce kulinarnej, nie założył rodziny i po śmierci spoczął z dziećmi swej siostry Kazimiery Bagrowicz-Knappe, która zmarła zaledwie 2 miesiące później.
Źródła: Adresy Warszawy na rok 1908, red. A. Żwan, Warszawa 1909; „Kurier Warszawski”: nr 228/1866 s. 1338; nr 276/1875 s. 2; nr 236/1907 s. 6; nr 162/1908 dod. por. s. 3; nr 30/1911 s. 4, 8, 10, nr 31/1911 dod. por. s. 4; J. Zieliński, Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy, t. 7, Warszawa 2011, s. 83-84; A. Rottermund, Hotel Europejski, wyd. PWN, Warszawa 1972 s. 58.
Redakcja: Agnieszka Woch
snippet]366[/snippet]
