Alexandra Laignel-Lavastine - „Cioran, Eliade, Ionesco: O zapominaniu faszyzmu” – recenzja i ocena

opublikowano: 2011-11-21 13:00
wolna licencja
poleć artykuł:
Książka Alexandry Laignel-Lavastine jest rzadkim zjawiskiem w dziedzinie, którą porusza. Zajmując się tematyką zaangażowania intelektualistów w ruchy totalitarne, znalazła „złoty środek”. Nie uciekając się w tanią apologetykę czy równie tanią moralistykę, starała się ona zrozumieć losy trzech swoich bohaterów, nie rezygnując z własnych poglądów etycznych.
REKLAMA
Alexandra Laignel-Lavastine
Cioran, Eliade, Ionesco: O zapominaniu faszyzmu. Trzech intelektualistów rumuńskich w dziejowej zawierusze
cena:
45,00 zł
Wydawca:
Universitas
Tłumaczenie:
Ireneusz Kania
Okładka:
miękka ze skrzydełkami
Liczba stron:
448
ISBN:
97883-242-1276-7

Postawa wschodnioeuropejskiej inteligencji wobec dwóch totalitaryzmów XX wieku pozostaje tematem mocno kontrowersyjnym. Zazwyczaj jednak – jak w przypadku niedawno wydanej książki Urbankowskiego – górę bierze duch „moralnej krucjaty” i chęci rewanżu. Ich autorzy skupiają się na przynależności poszczególnych intelektualistów do partii, tworzeniu przez nich wierszy o Stalinie, czy podejrzeniach o współpracy z policją polityczną. Rzadko jednak dowiadujemy się więcej, o głębszych korzeniach związków pomiędzy inteligencją i totalitaryzmem w Europie Środkowej i Wschodniej.

Szczęśliwie, Alexandra Laignel-Lavastine, francuska filozofka i historyczka idei, odbiega od tego schematu i potrafi sięgnąć pod powierzchnię. W swojej próbie wyjaśnienia ideologicznych i politycznych trajektorii trzech rumuńskich intelektualistów o międzynarodowej sławie – Mircei Eliadego, Emila Ciorana i Eugene'a Ionesco – i ich stosunku wobec rumuńskiego faszyzmu, nie ogranicza się ona do rzucania oskarżeń. Stara się sięgnąć głębiej i zrozumieć ich motywacje i poglądy. Jak sama zaznacza, nie chodzi jej o osądzanie, lecz raczej o zrozumienie, wyjaśnienie ich motywacji, które – jak argumentuje – są konieczne do zrozumienia nie tylko ich biografii, ale także twórczości, która obecnie stanowi ważną część światowego dziedzictwa.

Alexandra Laginel-Lavastine widzi w politycznym zaangażowaniu Mircei Eliade i Emila Ciorana korzenie niektórych wątków ich myśli, a genezę literackiej twórczości Ionesco – w radykalnym sprzeciwie moralnym wobec totalitaryzmu. Szczególnie w przypadku tego pierwszego bilans jest niepokojący – Eliade był bowiem nie tylko sympatykiem Żelaznej Gwardii, ale także jednym z najbardziej aktywnych jej ideologów. Dodatkowo, wydaje się, że zbrodnie drugiej wojny światowej tylko w niewielkim stopniu zmieniły jego poglądy, a jego koncepcje naukowe (m.in. nacisk na rolę ofiary dla społeczności) ściśle współgrały z jego poglądami politycznymi. Z kolei nawet Ionesco, od początku przeciwny faszyzmowi i z przerażeniem obserwujący „nosorożyzację” swoich rówieśników i przyjaciół, znalazł się w kuriozalnej sytuacji jako przedstawiciel dyplomatyczny reżimu Antonescu (którego szczerze nienawidził) przy rządzie w Vichy. Zgodnie z jego własnymi słowami „uciekł z więzienia w przebraniu strażnika”.

Autorka skupia się jednak nie tylko na samych poglądach swoich bohaterów, lecz także na strategiach zapominania faszystowskiego doświadczenia przez nich samych, a także przez ich otoczenie. Szczególnie w przypadku Eliadego, Żelazna Kurtyna (odcinająca odbiorców na Zachodzie od jego rumuńskiej publicystyki) i solidarność emigracji politycznej pozwoliła historykowi religii na stworzenie wygodniejszej dla niego wizji własnej przeszłości, wyczyszczonej z jego zaangażowania w ruch żelaznogwardyjski. Nie przeszkodziło mu to zresztą życzliwie patrzyć na ideologiczny nacjonalizm reżimu Nicolae Ceauşescu, który obficie czerpał z koncepcji przedwojennych.

REKLAMA

Cała praca została oparta na bardzo solidnej kwerendzie, z szerokim wykorzystaniem rumuńskich materiałów archiwalnych, pamiętników (m.in. Mihaila Sebastiana), korespondencji, a także publicystyki epoki międzywojennej. Jednocześnie autorka niemal zupełnie uniknęła błędów rzeczowych, kreśląc jednocześnie z jednej strony fascynujący i przygnębiający, portret międzywojennej inteligencji Bukaresztu, kryzysu parlamentaryzmu, wzrastającego wpływu skrajnej prawicy. Jak zresztą zauważa autorka, to właśnie nowa fala inteligencji lat 30. w dużej mierze przyczyniła się do sukcesu faszyzmu i skrajnego nacjonalizmu w większości krajów Europy Środkowo-Wschodniej lat trzydziestych.

Wszystko to opisane jest płynnie i wartko; autorka nie ukrywa swojego stosunku do opisywanych wydarzeń, lecz na bieżąco je komentuje z własnej perspektywy. Niektórzy mogą uznać to za wadę, mi osobiście przypadło to do gustu, bowiem znając stanowisko autorki, czytelnik może się do niego odnieść: co ją oburza, co szokuje, jakie ma poglądy. Ważne, że przy dość wyrazistych poglądach, Laignel-Lavastine udaje się uniknąć uderzania w ton „rozliczeniowy” - książka na tym jedynie zyskuje.

Warto także zwrócić uwagę na dobrą jakość tłumaczenia i korekty. O ile w przeszłości wydawnictwu Universitas zdarzały się dość kłopotliwe wpadki w tłumaczeniach, o tyle przekład Ireneusza Kani bardzo dobrze oddaje myśl autorki. Wnosi on także wartość dodatkową do pracy, bowiem jako tłumacz i badacz m.in. prac Eliadego, jest on w stanie w niektórych miejscach dodać interesujące szczegóły, bądź podać tekst oryginalny tam, gdzie autorka posłużyła się tłumaczeniem francuskim.

Podsumowując, muszę przyznać, że to jedna z najlepszych, najpełniejszych i najlepiej napisanych książek na temat międzywojennych dziejów Europy Środkowo-Wschodniej, jaką czytałem. Autorka porwała się na temat trudny, kontrowersyjny – i wygrała. Stąd też warto przeznaczyć na jej książkę kilka wieczorów i nieco miejsca na półce.

Redakcja: Michał Przeperski

REKLAMA
Komentarze

O autorze
Michał Wasiucionek
Absolwent historii UW, niespełniony socjolog i antropolog, obecnie doktorant historii w European University Institute we Florencji. Zajmuje się historią Europy Południowo-Wschodniej w epoce nowożytnej, głównie Mołdawią i Imperium Osmańskim. Po godzinach zajmuje się światem pozaeuropejskim (głównie islamskim) w epoce nowożytnej, metodologią historii i podróżowaniem. Jego ostatnimi prywatnymi odkryciami są powojenne Włochy i polski funk lat 70.

Wszystkie teksty autora

Zamów newsletter

Zapisz się, aby otrzymywać przegląd najciekawszych tekstów prosto do skrzynki mailowej. Tylko wartościowe treści. Za darmo.
Zamawiając newsletter, wyrażasz zgodę na użycie adresu e-mail w celu świadczenia usługi. Usługę możesz w każdej chwili anulować, instrukcję znajdziesz w newsletterze.
© 2001-2023 Promohistoria. Wszelkie prawa zastrzeżone