Hilary Koprowski. Zapomniany Polak, który stworzył pierwszą skuteczną szczepionkę przeciw polio

Na mocy postanowienia Prezydenta RP z 2007 r. nadano Hilaremu Koprowskiemu, „obywatelowi Rzeczypospolitej Polskiej i Stanów Zjednoczonych Ameryki”, Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski „za wybitne zasługi w działalności naukowej i charytatywnej dla dobra społeczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej”. W 2010 r. tenże lekarz został laureatem pierwszej edycji konkursu „Wybitny Polak”.

Wybitny, jeden z najwybitniejszych rodzimych naukowców – ta fraza pojawia się w artykułach traktujących o osobie Hilarego Koprowskiego. Zaskakujące, że żadnej notki biograficznej nie za­wierają o nim encyklopedie (np. Podręczna encyklopedia PWN czy Wielka encyklopedia powszechna) ani Polski słownik biograficzny. A przecież dzięki wynalezionej przez niego szczepionce rozpoczę­to skuteczną walkę z groźnym wówczas wirusem polio. Koprowski opracował ją w Stanach Zjednoczonych, gdzie spędził większość dorosłego życia. Jednak, jak napisał Cyprian Kamil Norwid o Fry­deryku Chopinie, „sercem był Polakiem”.

Hilary Koprowski: zdolny uczeń

Rodzice Hilarego Koprowskiego byli ludźmi inteligentnymi, wy­kształconymi i zamożnymi. Mimo różnic charakterów Paweł i Sonia w kwestii wycho­wania syna byli zupełnie zgodni. Solidarnie zarażali go pasją do książek i muzyki. Hilary był bardzo zdolny. Szybko nauczył się mówić i czytać. Wspominał, że w wieku trzech lat mówił już po niemiecku. Za­wdzięczał to niemieckim piastunkom, które się nim opiekowały. Spędzał z nimi większość czasu, bo „ojciec często wyjeżdżał, mat­ka całymi dniami pracowała”.

Koprowski od najmłodszych lat był osłuchany z muzyką. Rodzice zabierali go na koncerty do Filharmonii Warszawskiej. W domu stało pianino, następnie pojawił się gramofon. W wieku pięciu lat zaczął pobierać lekcje gry na fortepianie. Początkowo uczyła go kuzynka ze strony matki, która musiała uciekać z ro­dzinnej Odessy przed sankcjami ze strony komunistycznego reżi­mu. Po pewnym czasie został przyjęty na naukę do prof. Zbignie­wa Drzewieckiego – wybitnego pianisty, jednego z inicjatorów Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Cho­pina – niemniej jako nauczyciel spełniał się głównie w przypadku dorosłych adeptów sztuki.

„Pięć straconych lat. Byłem za młody dla profesora. Z jego mieszkania roztaczał się widok na tor wyścigów konnych. Przez większą część lekcji oglądaliśmy wyścigi”.

Tak wynalazca szczepionki podsumował okres nauki u Drze­wieckiego. W końcu Sonia zapisała syna do konserwatorium, i to była słuszna decyzja. Hilary opowiadał:

„Atmosfera i tradycja tego miejsca, muzyka w powietrzu, gdy tylko się przekroczyło próg gmachu konserwatorium i konku­rencja – wszystko to ogromnie mobilizowało. W pierwszym roku nauki byłem najmłodszy, a skończyłem z drugą lokatą w klasie”.

W 1926 r. Hilary rozpoczął naukę w gimnazjum im. Mikołaja Reja. Początki edukacji nie były łatwe. Młodzieńcowi przyzwyczajone­mu do innych warunków ciężko było w nowym otoczeniu. Na ła­mach książki Agaty Tuszyńskiej przyznał:

„To był dla mnie duży wstrząs. Konieczność opuszczenia sta­rego, znanego, bezpiecznego świata dla czegoś nowego. Za­miast zabawy, beztroskiego domowego życia, nagle szkolna dyscyplina. Teraz rysunki, teraz przerwa, teraz kaligrafia”.

Potem oswoił się ze szkolnymi realiami, a z perspektywy cza­su oceniał, że gimnazjum miało ogromny wpływ na jego rozwój.

Choć Koprowski nie lubił szkoły, nie znaczyło to, iż nie tole­rował nauki. „Od początku byłem wzorowym uczniem” – mówił, a opinie kolegów z placówki im. Mikołaja Reja to potwierdzają: „[…] niesłychanie utalentowany i pracowity. Powoli zdobywał sobie w klasie pozycję prymusa” – zaświadczał Ludwik Mazurek, późniejszy profesor urologii. Dodawał też:

„Przy tym wszystkim był lubiany, ponieważ chętnie pomagał kolegom. Nie wywyższał się, był uczynny. Pozwalał ściągać […]. Cierpliwie odpowiadał na pytania w rodzaju przez jakie ‘ż’ pisze się morze albo przez jakie ‘h’ wahadło. Podpowiadał. Szanowaliśmy go za to. Lubiany był również przez nauczycieli. Zawsze mile go wspominali”.

Edukacją Hilarego kierowała apodyktyczna i stanowcza So­nia. „Moja matka niewątpliwie podsycała moje ambicje. Zawsze chciała, żebym zdobył jak najlepsze wykształcenie i był najlepszy w tym, co robię” – przekonuje lekarz w książce Tuszyńskiej. Kobie­ta zwykła powtarzać synowi i jego kolegom: „Uczcie się, chłopcy, uczcie, czego się dzisiaj nie nauczycie, tego później nie będziecie wiedzieli”.

Koprowski pozostawał wtedy przede wszystkim pod wpły­wem matki, która przysłaniała ojca, niejako nie dopuszczała go do sfery edukacji Hilarego. Dopiero po latach wirusolog zbliżył się do ojca, uznał, że jest on „mądrym i ciekawym człowiekiem”.

W 1927 r. Paweł Koprowski nabył dwuhektarową posiadłość w podwarszawskim Celestynowie, która stała się ulubionym miej­scem całej rodziny, zwłaszcza Hilarego. „Było tak przyjemnie spędzać tam prawie każde wakacje” – zaznaczał wynalazca szcze­pionki. Rodzina miała do dyspozycji piękny dworek (przetrwał wojnę, niestety został rozebrany w 2004 r.) oraz staw, kort teniso­wy, ogród warzywny, ogród owocowy, pola zbożowe. Wspaniałą atmosferę okolicy mogli chłonąć także koledzy Hilarego, którzy odwiedzali go w Celestynowie.

Z okresu gimnazjalnego Koprowski wyniósł zamiłowanie do twórczości popularnego w dwudziestoleciu międzywojennym austriackiego poety Rainera Marii Rilkego. W placówce im. Reja młodzieniec trafił na wybornych pedagogów. Języka polskiego nauczał poeta Młodej Polski Leon Rygier, pierwszy mąż Zofii Nał­kowskiej. „Pokazał nam, jaką przyjemnością może stać się lektura Mickiewicza, Słowackiego, Żeromskiego, ale i Norwida” – wspo­minał Hilary. Koprowski otrzymał gruntowne wykształcenie, bez problemu zdał maturę i dostał się na studia.

Od roku akademickiego 1934 r. przyszły uczony był ża­kiem Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Mimo iż miał zacięcie humanistyczne i uwielbiał muzykę, zdecydował się na praktyczny, dający gwarancję dostatniej przyszłości kierunek studiów. Poszedł w ślady przodków ze strony matki, wśród któ­rych było wielu przedstawicieli zawodów medycznych.

Materiał jest fragmentem książki Małgorzaty Król – „Polscy Hipokratesi. Najświetniejsi lekarze Rzeczypospolitej”. Zainteresował Cię ten fragment? Kup ebooka w naszym sklepie!

Polecamy e-book Małgorzaty Król pt. „Polscy Hipokratesi. Najświetniejsi lekarze Rzeczypospolitej”:

Hilary był jednym z najlepszych studentów na swoim roku. „Świetnie radził sobie na uniwersytecie, zdawał wszystkie egza­miny i kolokwia bez kłopotów” – mówi wymieniony wcześniej Lu­dwik Mazurek. Obok pragmatycznej medycyny cenił artyzm. Ko­prowski obracał się w towarzystwie humanistów dyskutujących o literaturze, sztuce, teatrze. Nie porzucił też muzycznej pasji – lubił chodzić do filharmonii.

Na trzecim roku studiów Hilary rozpoczął praktykę w Zakła­dzie Patologii Eksperymentalno-Doświadczalnej. Odbył wakacyj­ne staże w Irlandii i Anglii. W 1939 r. ukończył uniwersytet ze stopniem doktora.

Doktor Koprowski i tułaczka po świecie

Jeszcze przed uzyskaniem absolutorium, w czerwcu 1938 r., Koprowski poślubił Irenę Gasberg (ur. 1917 r. w Warszawie), cór­kę handlowca, właściciela młyna i piekarni na Powiślu. Para po­znała się cztery lata wcześniej, podczas egzaminów wstępnych na studia, przez wspólnego kolegę. Ona słyszała o nim, że jest „bardzo inteligentny i interesujący”. On przy pierwszym spotkaniu zauważył, że dziewczyna ma „olśniewające oczy, duże, chabrowe, przepiękne”.

Oboje trafili do jednej grupy. Uczyli się razem, przeprowa­dzali doświadczenia, chodzili na spacery. Ślub wzięli w tajemnicy. Na sekretną uroczystość, jak przyznaje Irena, nalegał Hilary. Może bał się, że rodzice, szczególnie matka, nie zgodzą się na małżeń­stwo? Mężczyzna był nadal pod bardzo silnym wpływem Soni. Gdy kobieta dowiedziała się, że syn jest żonaty, była zdruzgotana. Nigdy nie nawiązała dobrych relacji z Gasberg.

Po wybuchu II wojny światowej Koprowscy, tj. Hilary z ro­dzicami i jego żona, która była wówczas w ciąży, opuścili stolicę i tymczasowo zamieszkali w letniej posiadłości w Celestynowie. Ojciec lekarza planował wyjazd do Anglii, gdzie miał przedstawi­cielstwo swojej firmy handlującej tekstyliami. Hilary nazwał ojca „zagorzałym anglofilem”, który uważa, że „jedynym miejscem na świecie, gdzie można mieszkać i żyć szczęśliwie, jest Anglia”. Jednak bezpośrednia podróż na Wyspy nie była możliwa. Poje­chali więc najpierw do Włoch (w listopadzie 1939 r.).

W Rzymie młody Koprowski pełnił służbę medyczną wśród polskich żołnierzy pragnących zaciągnąć się do walki w pań­stwach nie zajętych jeszcze przez Niemców. Dorabiał także gra­niem na fortepianie, i właśnie te kontakty pozwoliły mu później zostawić Półwysep Apeniński. Irena, u której lada dzień miało na­stąpić rozwiązanie, uznała, iż lepiej urodzić u rodziny w Paryżu. Do Francji pojechała jednak nie z mężem, który został z matką we Włoszech, ale z teściem. 5 lutego 1940 r. przyszedł na świat syn Ireny i Hilarego, Claude.

Kobieta dostała nad Sekwaną pracę w szpitalu psychiatrycz­nym. Niestety wkrótce spełnił się czarny scenariusz: w maju 1940 r. Niemcy napadły na Francję. Irena nie czuła się już bezpiecznie. We Włoszech zacieśniał się natomiast sojusz Mussoliniego z Hitlerem, również Hilary musiał więc szukać innego domu. Marzył o emigracji do Stanów Zjednoczonych, lecz przy okazji koncertu w ambasadzie Brazylii mimochodem dostał wizę do tego państwa.

Droga do Ameryki Południowej wiodła przez Hiszpanię (gdzie do męża dołączyła żona z synkiem) i Portugalię. Do Bra­zylii przyjechali z matką Hilarego, Sonią, Paweł bowiem z Lizbony poleciał do swej ukochanej Anglii. I tak po wielu zawirowaniach Koprowscy trafili do tego raju dla uchodźców. Niemiecki pisarz Erich Maria Remarque tak opisywał ówczesną atmosferę:

„Górę Ararat [miejsce, gdzie osiadła Arka Noego po biblij­nym potopie – przyp. red.] stanowiła Ameryka, a powódź przybierała z dnia na dzień. Zalała ona dawno Niemcy i Au­strię; w jej odmętach pogrążyły się Polska i Praga, utonęły Amsterdam, Bruksela, Kopenhaga, Oslo i Paryż; cuchnęły nią miasta włoskie, a i w Hiszpanii nie było już bezpiecznie”.

W Rio de Janeiro Hilary początkowo utrzymywał się jedynie z muzyki, Irena pracowała dorywczo jako pomocnica pielęgniarki. Po pewnym czasie ich sytuacja się poprawiła. Mężczyzna otrzy­mał posadę w Laboratorium Żółtej Febry (finansowanym m.in. przez amerykańską Fundację Rockefellera), a kobieta stanowisko patologa. Koprowski rozwijał też karierę naukową, napisał kilka rozpraw o zakażeniach wirusowych.

Wiadomość o uzyskaniu wiz amerykańskich Koprowscy przyjęli z mieszanymi uczuciami. Dla Hilarego wyjazd do USA był marzeniem, za oceanem miał szansę na jeszcze większy rozwój naukowy. Irena była zadowolona z pracy, bała się, jak poradzi so­bie w nowym kraju. Soni, podobnie jak synowi i jego żonie, żal było opuszczać Brazylię: barwną, ciepłą, życzliwą. Niemniej 1 grudnia 1944 r. pod osłoną nocy wszyscy wsiedli na statek płyną­cy do Nowego Jorku.

„Pierwszą szczepionkę wypiliśmy sami”

W styczniu 1945 r. Koprowski został zatrudniony w laboratorium w Lederle. Świetnie wyposażone, dysponujące najnowszymi urzą­dzeniami i technologiami, stwarzało znakomite warunki do roz­woju.

W 1946 r. Hilary zaczął prowadzić badania nad wirusem polio, wywołującym chorobę Heinego-Medina, w Polsce wystę­pującą także pod nazwą nagminnego porażenia dziecięcego czy zapalenia rogów przednich rdzenia kręgowego. Na schorzenie to zapadano już w starożytności, ale jego dokładny opis kliniczny przedstawił dopiero w 1840 r. Niemiec Jakob Heine, a 50 lat póź­niej Szwed Karl Oscar Medin. Choroba ta niszczy komórki i ner­wy rdzenia kręgowego, co w większości przypadków doprowadza do trwałego kalectwa. Na przełomie XIX i XX w. zarejestrowano kilkanaście mniejszych i większych ognisk epidemicznych tej jed­nostki. Gdy Koprowski zajmował się badaniem wirusa polio, USA walczyły z kolejną falą epidemii.

Przy opracowywaniu szczepionki na polio Polak wzorował się na podejściu bakteriologa Maxa Theilera, który na zlecenie Fun­dacji Rockefellera stworzył szczepionkę przeciwko żółtej febrze. Dzięki jego dokonaniom ocalono życie wielu żołnierzy walczących w czasie II wojny światowej w Afryce, a Theiler w 1951 r. został odznaczony Nagrodą Nobla.

Materiał jest fragmentem książki Małgorzaty Król – „Polscy Hipokratesi. Najświetniejsi lekarze Rzeczypospolitej”. Zainteresował Cię ten fragment? Kup ebooka w naszym sklepie!

Polecamy e-book Małgorzaty Król pt. „Polscy Hipokratesi. Najświetniejsi lekarze Rzeczypospolitej”:

Pod kierownictwem Hilarego przeprowadzono doświad­czenia na szczurach. Z zawiesiny mózgu zwierzęcia wykreowano preparat, który mógł być podawany doustnie. Jego skuteczność lekarz i asystenci testowali na sobie. „Pierwszą szczepionkę wypi­liśmy sami […]. Smakowała jak tran” – wspominał wirusolog.

27 lutego 1950 r. był ważnym dniem w walce przeciwko po­lio. Tego dnia po raz pierwszy szczepionkę, przygotowaną w la­boratorium pod okiem Koprowskiego, podano dziecku, które nie miało przeciwciał. Z obserwacji wynikało, że u małoletniego pa­cjenta nie wystąpiły objawy chorobowe. „Tak oto pierwsze dziec­ko na świecie zostało uodpornione przeciwko chorobie Heinego­-Medina” – stwierdzał Polak.  Kolejne dawki szczepionki na polio podano dzieciom z domu dla upośledzonych sierot oraz dzieciom więźniarek z New Jersey. Pierwotnie nowe rozwiązanie przyjmowano z dystansem, lecz pozytywne efekty stanowiły dowód, że było to udane przedsię­wzięcie. W 1952 r. publicznie ogłoszono wyniki badań zespołu Ko­prowskiego. Pionierskie doniesienia odbiły się w Ameryce szerokim echem, a nazwisko Hilarego, jak sam zaznacza, „zaczęło być znane poza kręgiem ściśle naukowym i kojarzone z poliomyelitem”.

Warto podkreślić, że być może Polak nie miałby sposobności prowadzenia badań nad chorobą Heinego-Medina, gdyby nie fakt, że na schorzenie to cierpiał 32. Prezydent Stanów Zjednoczonych Franklin Delano Roosevelt. W 1937 r. z jego inicjatywy powołano do życia fundację zajmującą się dziecięcym paraliżem, która hojnie finansowała testy w kierunku stworzenia szczepionki przeciw polio.

Wkrótce wynalezioną przez Koprowskiego szczepionkę za­częto stosować na masową skalę, m.in. w Stanach Zjednoczonych i w Rosji. Niemniej najbardziej spektakularnym sukcesem w walce przeciwko chorobie Heinego-Medina było zaszczepienie ponad 250 tysięcy dzieci w Kongu Belgijskim (obecnie Demokratyczna Republika Konga) i w Ruandzie (dziś Republika Rwandy). W Afryce polio atakowało głównie noworodki i dzieci do trzech lat. Mało­letnim podano szczepionkę rozpuszczoną w słonej wodzie, sól bowiem była dla nich przysmakiem. W 2020 r. WHO oficjalnie ogłosiła, że Afryka jest wolna od zakażeń wywoływanych wiru­sem polio, do czego niewątpliwie przyczynił się polski naukowiec.

W 1951 r. wielka epidemia poliomyelitis zalała Polskę. Za­notowano wówczas 3060 przypadków choroby. Przez kolejne lata liczba ta wahała się na poziomie tysiąca zachorowań. Jednak w 1958 r. doliczono się aż 6090 nowych przypadków. Szpitale zapełniały się chorymi, zwiększyła się populacja inwalidów. Nie­pokojące doniesienia znad Wisły dotarły do Hilarego. A że los oj­czyzny leżał mu na sercu, wywalczył u firmy farmaceutycznej pro­dukującej jego szczepionkę 9 milionów dawek. Przekazał je nie­odpłatnie polskiemu Ministerstwu Zdrowia. Wcześniej podawano dzieciom szczepionkę przygotowaną przez wirusologa Jonasa Salka w 1955 r. Choć został on okrzyknięty „amerykańskim boha­terem”, jego domięśniowa szczepionka często powodowała powi­kłania. Tymczasem szczepionka otrzymana przez Koprowskiego i przyjmowana doustnie nie wywoływała powikłań. Po wprowa­dzeniu masowych szczepień polskich dzieci szczepionką Hilarego liczba zachorowań na polio w Polsce drastycznie spadła. W efek­cie pod koniec lat 60. polio przestało być groźne.

Niestety Koprowski nie doczekał się wówczas – ani póź­niej – należytych podziękowań. W Rzeczypospolitej znajdującej się pod wpływami rosyjskimi zaczęto później podawać szczepion­kę opracowaną w ZSRR. A dobroczyńcy polskich dzieci: Hilary Koprowski i administrujący proces szczepienia nad Wisłą Feliks Przesmycki byli brutalnie atakowani. Przesmycki został zwolnio­ny ze stanowiska dyrektora Państwowego Zakładu Higieny. Ko­prowskiego oskarżano o to, że uczynił z polskich dzieci króliki doświadczalne. Przedstawiano go jako człowieka niepoważnego i nieodpowiedzialnego.

„Największą tragedią w naukowym życiu Hilarego było nie­docenienie jego zasług przy odkryciu szczepionki przeciw po­lio” – zaznacza w rozmowie z Agatą Tuszyńską David Kritchevsky, profesor biochemii na Uniwersytecie Pensylwanii w Filadelfii. „Był jednym z trzech naukowców, którzy powołali do życia żywą szczepionkę przeciw polio. Jedynym, który dokonał heroicznego aktu – wypił jako pierwszy swoją szczepionkę” – wtóruje Micha­el Katz, profesor pediatrii na Uniwersytecie Columbia. Pozostali dwaj to Jonas Salk i Albert Sabin (ten urodził się w Białymstoku w rodzinie żydowskiej). Obaj tworzyli w Stanach Zjednoczonych i obaj stali się sławni, ponieważ potrafili się dobrze zareklamować. Hilary pozostał w cieniu. „Bardzo to przeżywał, denerwował się, walczył, lecz nie podupadał na duchu” – opisuje jego żona Irena. Jednak nadal skupiał się na badaniach, prowadził doświadczenia. Robił to dla nauki, której był pasjonatem, a nie dla zaszczytów.

Żaden z naukowców zajmujących się wirusem polio nie do­stał najważniejszego naukowego wyróżnienia: Nagrody Nobla, mimo że Polak był w tej kategorii nominowany. Brak uhonorowa­nia usprawiedliwiał następująco:

„Nagrodzono w 1954 roku Johna F. Endersa i dwóch jego współpracowników za wynalezienie pięć lat wcześniej metody hodowania wirusów w kulturze tkanek. To otworzyło możli­wość stworzenia szczepionki przeciwko polio. Powstała kilka lat później, ale komitet Nobla uznał widocznie, że nagrodził już ten problem naukowy”.

Polak pracujący za granicą

W 1957 r. Koprowski odszedł z Lederle. Była to jego własna de­cyzja podyktowana zmianą wartości przyświecających działaniom instytucji. Gdy mężczyzna trafił do Lederle, nadrzędną misję firmy stanowiły badania naukowe, z czasem zaczęły się liczyć tylko pie­niądze. Człowiek, który poświęcił życie na rozwój naukowy, nie mógł zaakceptować takiej polityki.

Materiał jest fragmentem książki Małgorzaty Król – „Polscy Hipokratesi. Najświetniejsi lekarze Rzeczypospolitej”. Zainteresował Cię ten fragment? Kup ebooka w naszym sklepie!

Polecamy e-book Małgorzaty Król pt. „Polscy Hipokratesi. Najświetniejsi lekarze Rzeczypospolitej”:

Hilary nie pozostał jednak długo bezrobotny. Jeszcze w tym samym roku objął kierownictwo filadelfijskiego Instytutu Anato­mii i Biologii im. Wistara. Ten niezależny instytut, nienastawiony na zysk, zajmujący się badaniami z zakresu biomedycyny został nazwany na cześć Caspara Wistara – lekarza o niemieckim po­chodzeniu, profesora medycyny ze specjalizacją z anatomii, waż­nej osobistości osiemnastowiecznej Filadelfii. Polak przeniósł się wówczas z rodziną do miejscowości Wynewood pod Filadelfią, która stała się jego ostoją do ostatnich dni.

Pierwszym zadaniem, które zaabsorbowało nowego dyrek­tora Instytutu Wistara, była renowacja siedziby. W budynku za­legały ogromne zbiory kości i szkieletów. Koprowski postanowił sprzedać część eksponatów, a uzyskany w ten sposób dochód przeznaczył na remont jednego piętra. Ograniczył także liczbę szczurów wykorzystywanych do eksperymentów i zlikwidował gabinet, w którym dawniej prowadzono badania nad bezpłodno­ścią. I tak krok po kroku gmach Instytutu Wistara zmieniał swe oblicze.

Ale instytut to nie tylko budynki i wyposażenie, ale przede wszystkim naukowcy. Hilary miał znakomitą kadrę. To również było jego prywatną zasługą, ściągnął bowiem do Filadelfii wiele znamienitych osób z poprzedniego miejsca pracy. Ponadto starał się, aby Instytut Wistara był miejscem międzynarodowej wymiany i współpracy naukowej, dlatego zapraszał stypendystów z Polski, Japonii, Finlandii czy Włoch.

W 1959 r., a zatem zaledwie dwa lata po objęciu stanowiska dyrektora przez Koprowskiego, dokonano uroczystego odsłonię­cia nowego laboratorium. W nim właśnie Polak wraz z rodakiem Tadeuszem Wiktorem opracował szczepionkę przeciwko wście­kliźnie. Szczepionkę tę stosowano i nadal stosuje się w postaci za­strzyków w przypadku ludzi oraz doustnie w przypadku zwierząt. W latach 60. szczepionkę zrzucano z samolotów i śmigłowców w Europie Zachodniej, dzięki czemu wyeliminowano wściekliznę u lisów i dzikich zwierząt, co należy zaliczyć na poczet sukcesów wirusologa. Z opinii osób znających osobiście Hilarego wyłania się ob­raz człowieka zaciekle ambitnego, pragnącego nieustannie się rozwijać, zasadniczego i szorstkiego. „On jest niesłychanie silną osobowością […], bywa nieprzejednany, bywa nieprzyjemny, cza­sem wymusza na innych swój punkt widzenia” – twierdził stypen­dysta Instytutu Wistara, Vittorio Defendi. Z drugiej strony nie był przywiązany do pieniędzy i nie pozostawał obojętny wobec przy­jeżdżających do obcego kraju podopiecznych Instytutu. Mimo pewnej arogancji budził u naukowców szacunek. „Hilary był świet­ny w gromadzeniu ludzi, którzy pracowali dla niego. Dostarczał im pomysłów, robił burzę mózgów, inspirował. Przewodził […] jest urodzonym liderem” – przekonywał Martin Kaplan, zatrudniony w placówce im. Wistara w 1959 r.

Oprócz wirusologii zainteresowania naukowe Koprowskie­go koncentrowały się wokół immunologii i biologii raka. Za swoją działalność i osiągnięcia naukowe (opublikował ponad 850 prac naukowych) był odznaczany zarówno w Polsce, jak i w innych państwach. Najbardziej jednak cieszyły go wyrazy uznania pły­nące z Rzeczypospolitej. Zawsze bowiem podkreślał, że czuje się Polakiem pracującym za granicą. Od 1991 r. był członkiem Pol­skiej Akademii Nauk. W latach 90. otrzymał tytuły honoris causa od uczelni medycznych w Lublinie, w Poznaniu i w Warszawie. W 2001 r. nagrodzono go Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Później uhonorowano go też Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski i Orderem Polonia Restituta. Jak łatwo zauważyć, wszystkie odznaczenia przyznane Koprow­skiemu pochodzą z okresu po upadku komunizmu. W PRL-u po­stać tego fantastycznego lekarza była deprecjonowana.

Przez ponad 70 lat wierną towarzyszką doli i niedoli życio­wych naukowca była jego żona Irena. „Może nie zawsze najlepiej ją rozumiałem, ale teraz to widzę najlepiej – zawsze ujmowała mnie swoim niezwykłym do mnie przywiązaniem” – powiedział niegdyś o ukochanej, z którą doczekał się dwóch synów: Clau­de’a oraz urodzonego w kwietniu 1951 r. Christophera, który tak jak rodzice został lekarzem.

Na stronach książki spisanej przez Agatę Tuszyńską oboje zaznaczają, jak istotna w małżeństwie jest sztuka kompromisu i umiejętność znoszenia siebie. Szczególnie Irena znajdowała się w ciężkiej sytuacji, gdyż przez wiele lat mieszkała z teściową, któ­ra jej nie akceptowała.

Małżonkowie potrafili się wspierać w karierze, niektóre bada­nia prowadzili wspólnie. Niemniej Irena miała własną pracę zawo­dową. Była uznanym cytologiem. Oboje byli również pasjonatami sztuki i muzyki. W pamięci przyjaciół zachował się widok Hilarego grającego na pianinie rano albo późnym wieczorem. W domu Ko­prowskich bywali artyści, muzycy, organizowano recitale i koncer­ty. Wynalazcę szczepionki nazywano człowiekiem renesansu.

Koprowski pamiętał o swych polskich i warszawskich korze­niach. Przez lata starał się o odzyskanie letniego majątku w Ce­lestynowie, przejętego przez komunistyczne władze. Do końca PRL-u mu się to nie udało, potem zwyczajnie nie miał na to siły. Aczkolwiek dla przypomnienia osoby profesora i jego związku z Celestynowem powstało Stowarzyszenie „Koprówka”, które dąży do odbudowy pałacyku rodziny. W miejscu przedwojennej posiadłości Koprowskich obecnie stoi szkoła podstawowa, przy której w 2004 r. odsłonięto tablicę poświęconą wakcynologowi.

W 1991 r. Polak odszedł z Instytutu Wistara, lecz nie po­został bezczynny na emeryturze. Do ostatnich chwil życia pełnił funkcję dyrektora Wydziału Mikrobiologii i Immunologii Uniwer­sytetu Tomasza Jeffersona w Filadelfii oraz uniwersyteckiego In­stytutu Biotechnologii i Zaawansowanej Medycyny Molekularnej.

W sierpniu 2012 r. umarła Irena. 11 kwietnia 2013 r. do­łączył do niej Hilary Koprowski, który zmarł po kilkumiesięcznej chorobie we własnym domu na obrzeżach Filadelfii. „Był świet­nym ojcem, oryginalnym i charyzmatycznym […]. To najwspanial­szy człowiek, jakiego kiedykolwiek poznałem” – napisał po jego śmierci syn Christopher.

Materiał jest fragmentem książki Małgorzaty Król – „Polscy Hipokratesi. Najświetniejsi lekarze Rzeczypospolitej”. Zainteresował Cię ten fragment? Kup ebooka w naszym sklepie!

Polecamy e-book Małgorzaty Król pt. „Polscy Hipokratesi. Najświetniejsi lekarze Rzeczypospolitej”: