Nie tylko Smosarska. Słynne polskie aktorki dwudziestolecia międzywojennego
Aktorki dwudziestolecia międzywojennego – zobacz też: Ina Benita przeżyła! Tajemnica z Rhumspringe
Tola Mankiewiczówna
Teodora Oleksa (Mankiewicz było nazwiskiem panieńskim jej matki) urodziła się 7 maja 1900 roku w Bronowie koło Łomży. Występowała w Operze Warszawskiej, Teatrze Nowości, a także najsłynniejszych teatrzykach rewiowych, m.in. w „Morskim Oku”, „Wielkiej Rewii” czy w „Cyruliku Warszawskim”. Pojawiała się także na deskach teatru w Berlinie.
Tola Mankiewiczówna z Ludwikiem Sempolińskim (domena publiczna). W filmie zadebiutowała w 1933 roku jako Zosia w obrazie „10% dla mnie”. Największą popularnością cieszyły się jej role w komediach muzycznych. W „Co mój mąż robi w nocy?” była pokojówką z problemami, natomiast w „Manewrach miłosnych” zagrała baronową Kolmar. Swój ostatni film zrealizowała w 1937 roku – w „Pani minister tańczy” wcieliła się w podwójną rolę: Minister Ochrony Moralności Publicznej oraz jej siostrę bliźniaczkę, aktorkę rewiową. W czasie II wojny światowej występowała m.in. w teatrze w Białymstoku. Po wojnie pracowała w warszawskim Teatrze Nowym, a następnie w Operetce Warszawskiej.
Zmarła 27 października 1985 roku. Do dziś wspominamy jej wykonania piosenek: „Powróćmy jak za dawnych lat” czy „Odrobinę szczęścia w miłości”.
Jadwiga Smosarska
„Smosarska wypowiada naszą polską duszę; w jej spojrzeniu zaklęty jest szept pól rodzinnych, sentyment polskie uczuciowości, garść wielkich wspomnień, wielkich triumfów i wielkich tragedii” – pisał w 1925 roku Zdzisław Wójtowicz. Jadwiga Smosarska urodziła się 23 września 1898 roku w Warszawie, a dwadzieścia lat później zadebiutowała w roli Lili w sztuce „Ciotka Karola” w warszawskim Teatrze Letnim. W filmie po raz pierwszy widzowie mogli obejrzeć ją w „Bohaterstwie polskiego skauta” z 1920 roku. Rok wcześniej pojawiła się na planie obrazu „Dla szczęścia” w reżyserii Aleksandra Hertza – film jednak nie został ukończony.
Jadwiga Smosarska (fot. Nationaal Archief Fotocollectie Anefo, ze zbiorów Nationaal Archief, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported). Smosarska grała w największych polskich produkcjach filmowych dwudziestolecia: m.in. w „Ziemi Obiecanej”, „Księżnej Łowickiej”, „Czy Lucyna to dziewczyna?”, „Barbarze Radziwiłłównie” czy w „Skłamałam” – ten film był zarazem ostatnim w jej karierze. Po wybuchu II wojny światowej wyjechała do Stanów, gdzie zajmowała się pomocą Polakom – współtworzyła m.in. Komitet Pomocy Polskim Aktorom na Wygnaniu. Do Polski na stałe powróciła dopiero w 1970 roku. Zmarła rok później – pochowana jest w Alei Zasłużonych na Starych Powązkach.
Polecamy e-book: Paweł Rzewuski – „Wielcy zapomniani dwudziestolecia”
Helena Grossówna
W jednej z recenzji pisano: „Szczerość wyrazu, bezpośredniość przeżycia i szeroka skala ekspresji przenoszą Grossównę na firmament gwiazd pierwszej wielkości w kinematografii polskiej”. Helena Grossówna urodziła się w 25 listopada 1904 roku w Toruniu. W filmie zadebiutowała w 1935 roku – zagrała wówczas tancerkę Lulu Bilską w obrazie pt. „Kochaj tylko mnie”. Popularność przyniosły jej role w takich obrazach jak: „Dodek na froncie”, „Piętro wyżej”, „Paweł i Gaweł” i „Zapomniana melodia”. Grała z największymi amantami polskiego filmu: Adolfem Dymszą, Eugeniuszem Bodo czy Aleksandrem Żabczyńskim. Do dziś znamy piosenki, które Grossówna wykonywała na ekranie – m.in. utwór „Ach, jak przyjemnie!”, który śpiewała wraz z Jadwigą Andrzejewską w „Zapomnianej melodii”.
Helena Grossówna i Wojciech Ruszkowski (domena publiczna). W czasie II wojny światowej pracowała jako kelnerka. Po Powstaniu Warszawskim – w którym uczestniczyła jako sanitariuszka – została zesłana do obozu w Gross-Lubars, a następnie do obozu w Oberlangen. Po powrocie do Polski pojawiła się w kilku filmach, w tym w „O dwóch takich, co ukradli księżyc”, „Zbrodniarzu i pannie” czy „Niekochanej”. Zmarła w wieku dziewięćdziesięciu lat w Warszawie.
Pola Negri
Była międzynarodową gwiazdą, ale jej kariera rozpoczęła się na ziemiach polskich. Apolonia Chałupiec urodziła się w Lipnie w 1897 roku. Mając niespełna dziewięć lat Apolonia wyjechała do Warszawy, by tam kształcić się w szkole baletowej. Na scenie zadebiutowała w 1908 roku w „Jeziorze Łabędzim”. Nie dane jej jednak było zostać baletnicą – musiała zrezygnować z tańca z powodów zdrowotnych. Nie porzuciła jednak sceny – w 1912 roku pojawiła się jako Aniela w „Ślubach panieńskich” – wtedy tez po raz pierwszy użyła pseudonimu „Pola Negri”, który nawiązywał do włoskiej poetki, Ady Negri.
Pola Negri (domena publiczna). W 1916 roku podpisała kontrakt z wytwórnią Sfinks, dla której zrealizowała swój pierwszy film: „Niewolnicę zmysłów”. Ostatnią produkcją zrealizowaną na ojczystej ziemi były „Tajemnice Warszawy”. Jeszcze przed końcem dwuletniego kontraktu wyjechała do Niemiec, a następnie – do Stanów, gdzie zagrała wielu obrazach, m.in. w „Hiszpańskiej tancerce”, „Kobiecie bezwstydnej” czy „Białej Księżnej”. Zmarła w 1987 roku w San Antonio.
Mieczysława Ćwiklińska
Kochana przez publiczność „Pani Miecia”, dziś uznawana jest za symbol polskiej kinematografii przedwojennej. Mieczysława Ćwiklińska urodziła się 1 stycznia 1879 roku w Lublinie. Pierwszy raz w filmie pojawiła się dopiero w 1933 roku – w obrazie „Jego ekscelencja subiekt” zagrała Idalię Porecką. Do wybuchu wojny pojawiła się w trzydziestu sześciu filmach, w tym m.in. w „Czy Lucyna to dziewczyna” „Trędowatej”, „Ordynacie Michorowskim”, „Profesorze Wilczurze” czy „Żołnierzu Królowej Madagaskaru”. Jej ulubioną rolą była Raczyńska, matka Amelki w zrealizowanych w 1937 roku „Dziewczętach z Nowolipek”. Trzykrotnie wychodziła za mąż – jednak jej największą miłością było aktorstwo. Kiedy jej pierwszy mąż wygrażał, że zastrzeli ją „jak kaczkę”, jeśli ujrzy Ćwiklińską na scenie, aktorka zdecydowała się na rozwód.
Mieczysława Ćwiklińska (domena publiczna). W czasie II wojny światowej prowadziła kawiarnię „U Aktorek”. Po wojnie grała w Krakowie i Warszawie, pojawiła się także w jednym filmie – „Ulicy Granicznej” z 1948 roku. Zmarła w 1972 roku. Dwadzieścia jeden lat po jej śmierci zrealizowano dokument „Zdjąć kapelusz, Ćwikła idzie”.
Polecamy e-book Pawła Rzewuskiego „Warszawa — miasto grzechu: Prostytucja w II RP”:
Książkę można też kupić jako audiobook, w tej samej cenie. Przejdź do możliwości zakupu audiobooka!
Mira Zimińska
Pokojówka Lucynka z „Manewrów miłosnych”, Lodzia z „Każdemu wolno kochać” i Bronka z „Iwonki”. Mira Zimińska urodziła się 22 lutego 1901 roku. Już jako dziecko występowała w teatrze – pojawiła się m.in. w roli Isi w „Weselu” wystawianym w Teatrze Miejskim w Płocku. Podczas jednego z przedstawień młodą Zimińską dostrzegł współtwórca teatrzyku „Qui Pro Quo”, który zaoferował jej angaż w swojej instytucji.
Mira Zimińska (domena publiczna). W filmie pojawiła się po raz pierwszy w obrazie „Wszystko się kręci” z 1922 roku. Publiczność pokochała ją jednak za role komediowe z lat trzydziestych, w tym m.in. za „Manewry miłosne”, „Ada! To nie wypada!” i „Każdemu wolno kochać”. Zimińska kontynuowała także występy artystyczne po wybuchu wojny – we wrześniu 1939 roku zadebiutowała w teatrzyku „Ali Baba”, w którym wygłosiła satyrę antyhitlerowską. Pisała także piosenki antyfaszystowskie dla gazeciarzy warszawskich, a podczas Powstania Warszawskiego dawała koncerty dla żołnierzy. Po wojnie, w 1948 roku wraz ze swoim mężem, Tadeuszem Sygietyńskim założyła Zespół Pieśni i Tańca „Mazowsze”. Zmarła w 1997 roku.
Hanna Ordonówna
„Była cudowną, niesłychaną postacią estradową, bardzo piękną, bardzo zgrabną, pełną czaru, wdzięku i kobiecości” – tak wspominała ją Stefania Grodzieńska. Hanna Ordonówna, a właściwie Maria Anna Pietruszyńska urodziła się najprawdopodobniej 25 września 1902 roku. Występowała w Polsce (gdzie była związana z „Qui Pro Quo”) oraz w teatrach zagranicznych, m.in. w Wiedniu, Berlinie czy Kairze. W 1923 roku zadebiutowała w filmie – w obrazie „Niewolnica miłości”. Największą sławę przyniósł jej jednak obraz „Szpieg w masce”, w którym wcieliła się w śpiewaczkę i agentkę wywiadu, Ritę Holm. To również na planie tego filmu wykonała ponadczasowy przebój „Miłość ci wszystko wybaczy”.
Hanna Ordonówna (domena publiczna). Występowała także w czasie wojny – już 1 września 1939 roku wraz ze znajomymi artystami na Dworcu Wschodnim zaimprowizowała występ dla żołnierzy, którzy jechali na front. Po wkroczeniu Niemców do Warszawy została aresztowana przez gestapo – w uwolnieniu aktorki pomógł jej mąż, hrabia Michał Tyszkiewicz. Ordonka zmarła w 1950 roku w Bejrucie. Dopiero czterdzieści lat po jej śmierci jej ciało sprowadzono do Polski i pochowano na Powązkach.
Ina Benita
Jej życie jest jedną z najsmutniejszych historii o polskich aktorkach. Ina Benita, czyli Janina Ferow-Bułhak urodziła się w 1912 roku w Kijowie, a do Polski przyjechała wraz z rodziną w 1920 roku. Odebrała staranne wykształcenie artystyczne – ukończyła z wyróżnieniem paryskie Sacre Coeur, a po przyjeździe do Warszawy uczęszczała na Kursy Wokalno-Dramatyczne H.J. Hryniewieckiej. W 1931 roku zadebiutowała na deskach teatralnych – pojawiła się w programie „Raj bez mężczyzn” w warszawskim teatrze „Nowy Ananas”. Rok później widzowie mogli podziwiać ją na wielkim ekranie w obrazie „Puszcza”. Pojawiła się w takich obrazach jak „Jego ekscelencja subiekt”, „Ludzie Wisły”, „Sportowiec mimo woli” i „Doktór Murek”. Jej ostatnim filmem były „Czarne diamenty” z 1939 roku.
Ina Benita (domena publiczna). Podczas wojny nawiązała romans z austriackim oficerem, który służył w niemieckiej armii. Para wspólnie wyjechała do Wiednia. W 1944 roku Ina powróciła jednak do Warszawy, gdzie została aresztowana przez gestapo i osadzona na Pawiaku. Dzień przed wybuchem powstania opuściła więzienie wraz z malutkim synkiem, którego urodziła podczas aresztu. Przez wiele las uważano, że aktorka zginęła podczas Powstania. Przypuszczano, że stało się to najprawdopodobniej w kanałach, kiedy próbowała przedostać się ze Starówki do Śródmieścia, a wraz z nią miał zginąć także jej kilkumiesięczny synek. W 2018 roku Marek Teler ustalił, że Inie Benicie udało się przeżyć wojnę, a jej losy stanowić mogą materiał film. Mieszkała w Dolnej Saksonii, Francji i USA, gdzie zmarła w 1984 roku.
Bibliografia:
- FilmPolski.pl. Internetowa baza filmu polskiego [dostęp: 25 października 2015 roku] <[http://www.filmpolski.pl]>.
- Janicki Stanisław, Odeon. Felietony filmowe, wyd. BOSZ, Olszanica 2013.
- Lubelski Tadeusz, Historia kina polskiego. Twórcy, filmy, konteksty, wyd. Videograf II, Katowice 2009.
Redakcja: Tomasz Leszkowicz
