Polak zrewolucjonizował produkcję yerba mate
Obecność Polaków w Argentynie sięga co najmniej początków XIX wieku, jednak za oficjalną datę początków polskiego osadnictwa w tym kraju uznaje się 8 czerwca 1897 roku. Tego dnia 14 polskich rodzin (łącznie 69 osób) z Galicji przybyło do Buenos Aires na pokładzie niemieckiego statku „Antonina”. Przybysze osiedlili się w miejscowości Apóstoles w słabo zaludnionym regionie Misiones na północy kraju. Region ten stał się wkrótce centrum ruchu polonijnego w Argentynie.
Osadnicy otrzymywali od rządu Argentyny działki o wielkości od 25 do 100 hektarów, porośnięte podzwrotnikową dżunglą. Ziemię trzeba było wykarczować i dostosować pod zabudowę i uprawę. Polscy osadnicy zajmowali się m.in. uprawą manioku, fasoli, ziemniaków i ostrokrzewu paragwajskiego, z którego produkuje się słynną dzisiaj na całym świecie yerba mate.
Z Borszczowa do Buenos Aires
Na przełom XIX i XX wieku przypada szczyt fali migracyjnej osadników z Galicji, wśród których znalazła się również rodzina Szychowskich. Julian i Karolina Szychowscy przybyli wraz z dziećmi do Argentyny z Borszczowa w 1900 roku. Po krótkim pobycie w Buenos Aires, gdzie przeszli wszystkie migracyjne procedury, Szychowscy i wiele innych polskich rodzin wyruszyli do polonijnej społeczności w Apóstoles.
Początki nowych osadników były trudne, a pierwsze polskie szkoły powstały tam dopiero w 1904 roku, dlatego dzieci również pracowały na rzecz rodziny. Wyjątkiem nie był 10-letni syn Szychowskich, Jan, który zatrudnił się jak pomocnik miejscowego kowala. Brak formalnego wykształcenia nie był dla Jana żadną przeszkodą w rozwoju zawodowym. Młodzieniec okazał się pojętnym uczniem i już jako 18-latek otworzył własny warsztat.
Pierwsza tokarka skonstruowana w Argentynie
W 1911 roku Jan ożenił się z polską emigrantką Bronisławą Kruchowską. Szychowski myślał wówczas o wyjeździe do Stanów Zjednoczonych lub Kanady. W 1914 roku wraz z ojcem wyjechał do Buenos Aires, by zarobić na podróż, ale plany wyjazdowe pokrzyżował im wybuch I wojny światowej. Pobyt w mieście nie poszedł jednak na marne. W stolicy Argentyny Szychowski miał okazję przyjrzeć się sprowadzanym z zagranicy maszynom tokarskim.
Na podstawie przestudiowanych konstrukcji i własnych pomysłów Jan Szychowski skonstruował pierwszą wykonaną w Argentynie wielofunkcyjną tokarkę. To był dopiero początek. Dzięki tokarce Polak skonstruował również maszyny do sortowania ryżu i kukurydzy, wytwarzania skrobi z manioku, a w 1936 roku również urządzenia do cięcia gałązek i sortowania yerba mate.
Polski król yerba mate
Maszyny Szychowskiego znalazły zastosowanie w jego gospodarstwie La Cauchera, które wyspecjalizowało się w produkcji yerba mate. Szychowski poprowadził też linię telefoniczną z odległego o około 20 km Apóstoles do swojej plantacji i zaprojektował tamę na rzece Chimiray, doprowadzając do powstania sztucznego jeziora. Woda ze zbiornika posłużyła do produkcji energii elektrycznej w La Cauchera.
Produkcja yerba mate o nazwie Amanda przyniosła Don Juanowi, jak nazywali go miejscowi, sławę i majątek. Wysokojakościowy susz powstający w niezwykle zautomatyzowanym gospodarstwie docenili najpierw Argentyńczycy i mieszkańcy Ameryki Południowej, a później cały świat. Stworzona przez rodzinę Szychowskich marka do dzisiaj jest jedną z najpopularniejszych yerba mate na świecie.
Dziedzictwo Don Juana
Pomysłowość i zaradność Szychowskiego docenił rząd II Rzeczpospolitej, który w 1936 roku przyznał mu Brązowy Krzyż Zasługi. Z kolei w 1957 roku polski osadnik został honorowym członkiem prestiżowej National Geographic Society.
Jan Szychowski zmarł w 1960 roku i zgodnie z ostatnią wolą został pochowany na terenie La Cauchera. Argentyńskie Ministerstwo Rolnictwa pośmiertnie odznaczyło Polaka „Orderem Yerba Mate”. 26 sierpnia 1997 roku na terenie La Cauchera zostało otwarte muzeum Jana Szychowskiego, które w 2021 roku prezydent Argentyny, Alberto Fernandez, uznał oficjalnie za zabytek historyczny.
Polecamy e-booka Mateusza Będkowskiego „Polacy na krańcach świata: XX wiek”
Bibliografia
· Marta Panas-Goworska i Andrzej Goworski, Jan Szychowski – polski król yerba mate, polonika.pl.
· Jan „Don Juan” Szychowski – połączył yerba mate i Polskę. Historia marki Amanda, poyerbani.pl.
· Agata Parzycka-Paździor: Szychowski Jan (Juan), [w]: Polski Słownik Biograficzny. T. 49. Warszawa-Kraków 2014.
· Marcelina Obarska, Don Juan z Podola, czyli polski król yerba mate, culture.pl.
