Stefan Batory (1533–1586)
Stefan Batory, portret z epoki (domena publiczna). Stefan (István) Batory (1533–1586) przyszedł na świat w siedmiogrodzkim Szilágysomlyó 27 września 1533 roku. Był synem wojewody Siedmiogrodu, swego imiennika, Stefana Batorego starszego oraz Katarzyny Telegdi, córki podskarbiego korony węgierskiej. Został wcześnie osierocony – jego ojciec zmarł w 1534 roku, z kolei matka w 1547. By utrzymać swoją pozycję w życiu politycznym, związał się początkowo ze stronnictwem Habsburgów, potem jednak przeszedł do rywalizującego z nim stronnictwa skupionego wokół rodu Zapolyów (w późniejszych latach brat Stefana, Krzysztof przewodził nawet pospolitemu ruszeniu przeciw siłą sprzyjającym Habsburgom).
Z Habsburgami miał też współzawodniczyć o tron polski. Po ucieczce Henryka Walezego na króla Rzeczpospolitej Obojga Narodów wybrano pierwotnie Maksymiliana II Habsburga, lecz ten nigdy faktycznie owej funkcji nie objął. Część szlachty, przewodzona przez Jana Zamoyskiego, królem Polski obwołała Annę Jagiellonkę, przy czym zaaranżowano jej małżeństwo ze Stefanem Batorym. Ten został więc iure uxoris (z prawa żony) polskim władcą. Sytuacja ta nieomal wywołała wojnę domową, ostatecznie jednak stronnictwo stojące za Batorym zwyciężyło – 1 maja 1576 roku został koronowany na króla, a jego żona Anna na królową Polski. Niebawem udało się też wygasić bunty przeciwko jego rządom.
Początek władania Batorego to też wojna z Gdańskiem – zbuntowane miasto, najpotężniejsze w Rzeczpospolitej, pragnęło większej niezależności, której upatrywało się w zwycięstwie Maksymiliana Habsburga. Król dokonał blokady miasta, a po śmierci Maksymiliana i przegranej gdańszczan w bitwie pod Lubiszewem w 1577 roku dalszy opór nie miał sensu. Gdańsk uznał monarchę w zamian za zniesienie części przepisów dotyczących kontroli nad miastem, które zostały nałożone jeszcze za czasów Zygmunta Augusta. Obie strony miały skorzystać z zawartego porozumienia – Batory mógł się skupić na zagrożeniu ze strony Moskwy.
Od 1577 roku trwała wojna polsko-rosyjska – siły cara Iwana Groźnego pierwotnie zajęły tereny Inflant, jednak Stefan Batory podjął kilka akcji zbrojnych, które miały na celu nie tylko przywrócenie tego regionu pod panowanie polskie, ale też odbicie ziemi połockiej, którą utracono jeszcze kilkanaście lat wcześniej. Najważniejszym wydarzeniem tego konfliktu było oblężenie Pskowa (1581–1582), które choć nie przyniosło zwycięstwa stronie polskiej, wymusiło przez Iwana Groźnego zawarcie rozejmu w Jamie Zapolskim (1582), w wyniku czego Połock oraz Inflanty wróciły do Rzeczpospolitej.
Batory pod Pskowem, mal. Jan Matejko. Zwycięstwo króla w wojnie z Moskwą w latach 1577–1582 było jednym z jego największych triumfów militarnych. Fot. Wikimedia Commons W polityce wewnętrznej Batory wyróżnił się m.in. przeprowadzeniem reformy pieniężnej, założył również Akademię Wileńską, która była uczelnią-protoplastą Uniwersytetu Wileńskiego. Król nie doczekał się potomstwa – w momencie zaślubin Anna Jagiellonka miała już prawie 53 lata, zresztą sam związek też nie należał do przesadnie udanych. Po śmierci Batorego wraz z wyborem Zygmunta III, rządy na wiele lat przejęła w Polsce szwedzka dynastia Wazów.
Stefan Batory zmarł prawdopodobnie na zaawansowaną chorobę nerek 12 grudnia 1586 roku w Grodnie. Pochowano go na Wawelu.
Stefan Batory – często zadawane pytania:
Jak wyglądała zależność Polski i Siedmiogrodu za czasów Batorego?
Polska i Siedmiogród poprzez osobę władcy – Stefana Batorego – zostały połączone unią personalną. Nie było to jednak wcale proste – zależność ta była możliwa tylko przy zgodzie Turcji, która w zamian za swoją przychylność otrzymywała wypłaty pieniężne [CZYTAJ WIĘCEJ]
Jakie znaczenie miało oblężenie Pskowa?
Oblężenie Pskowa było kluczowe w kontekście zakończenia wojny polsko-rosyjskiej. Choć taktycznie zwyciężyły wojska Iwana Groźnego, to de facto poprzez walki w Pskowie udało się doprowadzić do korzystnego dla Rzeczpospolitej rozejmu w Jamie Zapolskim. [CZYTAJ WIĘCEJ]
Kto za rządów Batorego miał duże znaczenie w polityce krajowej?
Kluczową postacią w polityce krajowej, zaraz obok właściwego władcy, był Jan Zamoyski, opowiadający się za Batorym już w czasie sporu o koronę z Maksymilianem Habsburgiem. W późniejszych latach magnat ten również współpracował ściśle z monarchą [CZYTAJ WIĘCEJ]
