Świat docenił, my zapomnieliśmy – nieznane obiekty na Liście światowego dziedzictwa UNESCO w Polsce
Według Konwencji UNESCO z 1972 r. obiekty wpisane na Listę światowego dziedzictwa stanowią wspólne dobro ludzkości, które wyróżnia najwyższa powszechna wartość. Jak czytamy na stronie Polskiego Komitetu do spraw UNESCO: „Światowe dziedzictwo ma przedstawiać różnorodność kulturalną i bogactwo natury wszystkich regionów świata”. Obecnie na Liście światowego dziedzictwa znajdują się 1223 obiekty w 168 państwach. Wśród wpisanych obiektów 952 stanowią obiekty kultury, 231 to obiekty przyrodnicze, a 40 ma charakter kulturowo-przyrodniczy. W Polsce obecnie znajduje się 17 obiektów, z czego 15 to obiekty kultury, a 2 to obiekty przyrodnicze.
Na Liście znajdują się powszechnie znane i odwiedzane obiekty, takie jak Stare Miasto w Krakowie, Stare Miasto w Warszawie, Zamek Krzyżacki w Malborku, Kopalnia soli w Wieliczce, dawny niemiecki obóz koncentracyjny i zagłady Auschwitz-Birkenau oraz Puszcza Białowieska. Wśród polskich miejsc wpisanych na Listę światowego dziedzictwa UNESCO znajdują się również obiekty, które, mimo ogromnej wartości historycznej, kulturowej czy przyrodniczej, cieszą się nieporównywalnie mniejszą popularnością wśród turystów.
Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy
W 1648 r. wojna trzydziestoletnia dobiegła końca. Na mocy tzw. pokoju westfalskiego luteranie licznie zamieszkujący śląskie księstwa, w których władzę bezpośrednio sprawował katolicki cesarz Ferdynand III Habsburg, zostali pozbawieni prawa do praktykowania swojego wyznania i posiadania własnych kościołów. Dopiero interwencja szwedzkiej dyplomacji skłoniła cesarza do pewnych ustępstw na rzecz śląskich protestantów. Ferdynand pozwolił na powstanie trzech kościołów, których budowa musiała jednak spełniać bardzo rygorystyczne warunki – miały znajdować się poza granicami miast, miały być zbudowane z drewna i gliny, nie mogły mieć wieży, a ich budowa miała zostać ukończona w ciągu jednego roku. Wyzwanie podjął architekt i inżynier Albrecht von Säbisch, który w latach 1652-1657, wykorzystując doskonalone od wieków techniki drewnianego budownictwa szkieletowego i nowatorskie techniki konstrukcyjne, wzniósł kościoły w Głogowie, Jaworze oraz Świdnicy, które nazwano Kościołami Pokoju. Kościół w Głogowie uległ całkowitemu zniszczeniu w wyniku pożaru w 1758 r.
W 2001 r. Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy zostały wpisane na Listę światowego dziedzictwa UNESCO na podstawie kryteriów: III, IV i VI. Według UNESCO: Kościoły Pokoju są wybitnym świadectwem wyjątkowego aktu tolerancji ze strony katolickiego cesarza Habsburgów wobec społeczności protestanckich na Śląsku, wymagały od budowniczych wdrożenia pionierskich rozwiązań konstrukcyjnych i architektonicznych o skali i złożoności nieznanej wcześniej ani później w architekturze drewnianej i są wyjątkowym świadectwem szczególnego rozwoju politycznego w Europie XVII w., charakteryzującego się wielką siłą duchową i zaangażowaniem.
Drewniane kościoły południowej Małopolski
Obiekty znajdują się w historycznym regionie Małopolski, w miejscowościach Binarowa, Blizne, Dębno, Haczów, Lipnica Murowana i Sękowa. Drewniane kościoły gotyckie zostały wzniesione pod koniec epoki średniowiecza i stanowią wyjątkowy przykład tradycji średniowiecznych kościołów drewnianych w kulturze rzymskokatolickiej. Zostały zbudowane przy użyciu techniki, która była powszechna w Europie Północnej i Wschodniej w średniowieczu, ale specyficzne rozwiązania konstrukcyjne uczyniły je wyjątkowymi na skalę światową. W kościołach znajdują się również szczególnie cenne dekoracje i wyposażenie, które wykazują różnorodne techniki i style wykonania, bogatą ikonografię i wybitną jakość artystyczną. Stanowią one wyraźny przykład zmian stylistycznych, jakie przechodziły dekoracje kościelne na przestrzeni epok.
Kościoły zostały wpisane na Listę światowego dziedzictwa UNESCO w 2003 r. na podstawie kryteriów: III i IV. Według UNESCO stanowią ważne świadectwo średniowiecznych tradycji budownictwa sakralnego, związanych z funkcjami liturgicznymi i kultowymi Kościoła rzymskokatolickiego w tym stosunkowo odizolowanym regionie Europy Środkowej. Są najbardziej reprezentatywnymi przykładami zachowanych drewnianych kościołów gotyckich.
Park Mużakowski
Położony na terytorium Polski i Niemiec, po obu stronach Nysy Łużyckiej, Park Mużakowski został pierwotnie zaprojektowany w latach 1815–1844 przez księcia Hermanna von Pückler-Muskau na terenie jego majątku. Przy udziale wybitnych ogrodników, artystów i architektów, jak m.in. Karl Friedrich Schinkel, książę stworzył wyjątkowy krajobraz, który w harmonijny sposób wpasowywał się w dolinę rzeki Nysy Łużyckiej i integrował się z lokalnym miastem oraz otaczającymi je krajobrazami rolniczymi. Z powodów finansowych książę został zmuszony do sprzedaży majątku, ale nowy właściciel, Fryderyk Niderlandzki, kontynuował budowę parku według projektu poprzednika, którego wizję urzeczywistniał architekt krajobrazu Eduard Petzold. Tworzenie Parku Mużakowskiego zapoczątkowało nowe podejście do projektowania krajobrazu i przyczyniło się do rozwoju architektury krajobrazu jako dyscypliny.
Polecamy e-book Marcina Winkowskiego – „Gdy Polacy nosili dredy. Kołtun – historia prawdziwa”
Książka dostępna również jako audiobook!
Park został wpisany na Listę światowego dziedzictwa w 2004 r. na podstawie kryteriów I i IV. UNESCO uznało, że Park Mużakowski jest wyjątkowym przykładem europejskiego parku krajobrazowego, który wyznaczył nowe szlaki w zakresie rozwoju w kierunku idealnego krajobrazu stworzonego przez człowieka i był prekursorem nowego podejścia do projektowania krajobrazu w miastach, a także wpłynął na rozwój architektury krajobrazu jako dziedziny nauki.
Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach oraz system gospodarowania wodami podziemnymi
Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach oraz system gospodarowania wodami podziemnymi to zespół zabytkowych obiektów związanych z wydobywaniem rud metali nieżelaznych z okresu między XVIII a XX w. Większość elementów systemu znajduje się pod ziemią, a na powierzchni znajdują się relikty szybów i hałd odpadów, a także pozostałości XIX-wiecznej stacji pomp parowych. System gospodarki wodnej stanowi świadectwo 300 lat wybitnej twórczości technicznej i rozwoju inżynierii wodnej. Skutkowało to powstaniem podziemnej sieci odwadniania kopalni opartej na swobodnym przepływie grawitacyjnym, wraz ze zintegrowanym systemem pompowania wody, który dystrybuował wodę pitną i przemysłową do całego regionu. System nadal działa w taki sam sposób, w jaki został pierwotnie zaprojektowany, dostarczając wodę pitną mieszkańcom Tarnowskich Gór.
Zespół obiektów został wpisany na Listę światowego dziedzictwa w 2017 r. na podstawie kryteriów I, II i IV. UNESCO uznało, że miejsce to stanowi arcydzieło podziemnej inżynierii hydraulicznej z połowy XVI do końca XIX wieku, a jego rozległy podziemny system stanowi szczyt europejskich umiejętności w zakresie takiej technologii. System jest również wyjątkowym przykładem wymiany technologii, pomysłów i wiedzy w zakresie inżynierii górnictwa podziemnego i publicznego zaopatrzenia w wodę między przodującymi ośrodkami górniczymi i przemysłowymi w Saksonii, Czechach, na Węgrzech, w Wielkiej Brytanii i Polsce.
Krzemionkowski region pradziejowego górnictwa krzemienia pasiastego
Krzemionkowski region prehistorycznego górnictwa krzemienia pasiastego (Krzemionki) znajduje się na północno-wschodnim skraju Gór Świętokrzyskich. Działalność wydobywczą na tym obszarze datuje się na okres od 3900 p.n.e. do 1600 p.n.e. (neolit do wczesnej epoki brązu). Obszar składa się z głównego pola górniczego, dwóch mniejszych pól górniczych oraz stałej osady, która otrzymywała półprodukty siekier krzemiennych z kopalni w celu ich wykończenia przed dystrybucją. Z podziemnymi strukturami górniczymi, warsztatami krzemiennymi i około 4 tysiącami szybów oraz dołów, Krzemionkę uznaje się za jeden z najbardziej kompleksowych prehistorycznych systemów wydobywania i przetwarzania krzemienia, jakie zidentyfikowano do tej pory.
Krzemionki zostały wpisane na Listę światowego dziedzictwa w 2019 r. na podstawie kryteriów III i IV. UNESCO uznało Krzemionki za najbardziej kompletny i w pełni czytelny system społeczno-techniczny prehistorycznego podziemnego wydobycia i przetwarzania krzemienia, ilustrujący najszerszy zakres prehistorycznych technik wydobycia krzemienia na jednym obszarze. Prehistoryczny region górnictwa krzemienia pasiastego w Krzemionkach ilustruje wzorce życia i pracy osiadłych społeczności prehistorycznych, które odróżniają okres neolitu od okresu go poprzedzającego. Organizacja uznała również, że Krzemionki to wyjątkowy typ neolitycznego krajobrazu górniczego, świadczący zarówno o złożonym systemie technicznym i społecznym, jak i o adaptacji człowieka do warunków eksploatacji zasobów naturalnych.
Polecamy e-book Marcina Winkowskiego – „Gdy Polacy nosili dredy. Kołtun – historia prawdziwa”
Książka dostępna również jako audiobook!
Bibliografia
Akty prawne
· Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, przyjęta w Paryżu dnia 16 listopada 1972 r. przez Konferencję Generalną Organizacji Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury na jej siedemnastej sesji (Dz.U.76.32.190).
Źródła internetowe
· Churches of Peace in Jawor and Świdnica
· Wooden Churches of Southern Małopolska
· Muskauer Park / Park Mużakowski
· Tarnowskie Góry Lead-Silver-Zinc Mine and its Underground Water Management System
