„Tańczący 1944. Mieczysław Wejman” - recenzja i ocena
„Tańczący 1944. Mieczysław Wejman” - recenzja i ocena
Mieczysław Wejman (1912–1997) był grafikiem i malarzem uważanym za inicjatora nurtu grafiki metaforycznej. Swoje życie zawodowe związał nie tylko ze sztuką, ale i nauką, bowiem został profesorem, a później także rektorem Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Co więcej, na kartach historii zapisał się również jako współtwórca Międzynarodowego Triennale Grafiki. Szerszemu gronu niestety nie jest dziś znany.
Urodził się w niewielkiej miejscowości Brdów w Wielkopolsce, ale studiował w Poznaniu i w Krakowie. Do Warszawy przyjechał kontynuować naukę na ASP w 1937 roku, a w czasie II wojny światowej musiał się ukrywać wraz z żoną i synem. Jego tymczasowe schronienie znajdowało się na strychu kamienicy przy ul. Promyka na Żoliborzu. W czasie okupacji podjął pracę jako magazynier w warszawskiej Fabryce Wódek i Likierów „Jamasch”. Wejman sam nie znalazł się nigdy getcie, jednakże zakład, w którym pracował (dokładny adres jest sporny, bowiem znane są aż 3 adresy, pod którymi znajdowały się fabryczne zabudowania, ale wszystkie położone były na terenie getta) leżał w bezpośrednim sąsiedztwie samego muru getta. Inspirację do swoich prac czerpał z życia. Dokumentował codzienność Żydów i tragedię rozgrywającą się za murem getta, będącym bramą oddzielającą dwa światy.
Wspomnienie o artyście, jego dziełach oraz analizę grafik i szkiców zawarto w publikacji „Tańczący 1944. Mieczysław Wejman”, wydanej przez Żydowski Instytut Historyczny. To katalog towarzyszący wystawie prac wspomnianego artysty. Kuratorem tej wystawy jest dr Piotr Rypson, redaktor omawianego tomu. Wspomniana ekspozycja prezentuje mało znany cykl grafik i szkiców z okresu II wojny światowej zatytułowany „Tańczący”, który przedstawia sceny z życia Żydów w getcie warszawskim. Jak wyjaśnia redaktor omawianej publikacji, prawdopodobnie prace te powstały między powstaniem w getcie warszawskim w 1943 roku a wybuchem powstania warszawskiego w 1944 roku (artysta opuścił Warszawę przed sierpniem 1944 roku, przenosząc się na południe Polski).
Dwujęzyczny, polsko-angielski katalog, który przybliża sylwetkę jednego z najwybitniejszych grafików polskich drugiej połowy XX wieku został przygotowany z dużą starannością. Publikacja jest przejrzysta i znacząco odbiega od wyglądu klasycznych katalogów wystawowych. W tomie zawarty został skrócony życiorys Mieczysława Wejmana oraz opis jego prac opatrzony wieloma reprodukcjami jego grafik i szkiców. Oprócz not biograficznych i słowa od wydawcy w katalogu opublikowano także dwa interesujące artykuły. Wprowadzenie do tematyki grafik stworzonych przez Mieczysława Wejmana w okresie wojennym napisał Piotr Rypson, który opisał też dzieła prezentowane na wystawie w Żydowskim Instytucie Historycznym. Z kolei Luiza Nader podjęła się szczegółowej analizy prac artysty, wskazując na kontekst powstania dzieł i ich konotacje z teatrem. Tym samym stworzyła swoisty przewodnik do metaforycznej twórczości Wejmana. Wymienione artykuły stanowią klucz do zrozumienia jego wojennych dzieł.
Jednakże najważniejsze w publikacji są reprodukcje. Te wstrząsające grafiki i szkice oddają charakter życia codziennego w getcie warszawskim. Metafora tancerza i sposób ukazania ciał portretowanych osób przywodzi na myśl nieustanne balansowanie na granicy życia i śmierci. Prezentowana w katalogu i na wystawie twórczość Wejmana stanowi artystyczny raport z getta, alegorycznie ukazujący życie codzienne Żydów pod okupacją niemiecką. Jest to wizualna opowieść o apokalipsie. Warto jednak nadmienić, że choć artysta przybliża ogrom ludzkiego cierpienia, to czyni to w sposób metaforyczny, aluzyjny. Strategia ta stanowił kamuflaż dla właściwego przekazu.
Autorzy artykułów zamieszczonych w katalogu zwracają uwagę na fakt, że dzieł polskich artystów pochodzących z okresu wojny, a dotyczących getta i Zagłady do czasów nam współczesnych zachowało się niewiele. Przykładem są prace Mieczysława Wejmana, który ukazywał zastany świat w sposób uteatralizowany. Jak wskazuje Luiza Nader, autor cyklu „Tańczący” podczas wojny wykonał ponad sto prac: rysunków, obrazów, grafik, ale większość z nich zaginęła lub została zniszczona. Dzieła zaprezentowane w katalogu stanowią zatem unikatową kolekcję, o której z pewnością warto mówić. Publikacja „Tańczący 1944. Mieczysław Wejman” to interesująca pozycja, po którą powinni sięgnąć nie tylko miłośnicy sztuki, ale także historycy zajmujący się badaniem II wojny światowej i osoby zainteresowane życiem codziennym w okupowanej Warszawie.
